Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 226
Поиск по словарям
БЕРЕМЕС
бөгөн ук Ынйыташ менән осрашып һөйләшһен. Сер беректерә алһалар, тағы ике аҙнанан яусыларҙы ҡаршы алырбыҙ. Я. Хамматов.
4. Нығытыу. □ Закрепить (в памяти). // Закрепление. Яңы теманы беректереу. Шиғырҙы хәтерҙә беректереу.
БЕРЕМЕС (Р: ба!; И.: oh!; Т: а!) ымл. диал.
Бэй (ғәжәпләнеу һуҙе). □ Ба! (слово, выражающее удивление). Беремес, ҡулымды бешерҙем.
БЕРЕН-БЕРЕ, БЕРЕҺЕН-БЕРЕҺЕ (Р: друг друга; И.: each other; T.: birin biri) билд. а.
Эш, хәрәкәттең ҡара-ҡаршы мөнәсәбәтлеген белдерә. □ Друг друга. Берен-бере һағалап тора. Береһен-береһе яҡын курә.
БЕР ЕНЕСЛЕ СӘСКӘ (Р: однополый цветок; И.: unisexual flower; T.: tek cinsli çiçek) и. бот.
Тик емешлеге йәки тик һеркәлеге генә булған сәскә төрө. □ Однополый цветок (лат. Flos dielinus). Бер енесле сәскәләр бер ук йәки икеһе ике уҫемлектә була алалар.
БЕРЕНСЕ I (Р: первый; И.: the first; T: birinci) рәт һ.
1. Урын тәртибе 1 менән билдәләнгән. □ числ. порядк. Первый. Беренсе йорт. Беренсе класс. ■ Март айында ғына хәрби хеҙмәткә алынған, ә уғаса ауыл хужалығы институтының беренсе курсында уҡып йөрөгән йәп-йәш егетең генә ту гел, тормошта байтаҡ тәжрибә туплап өлгөргән уҙаман ирҙәрең дә ҡапылда аптырауға төшөрлөк ғазаплы көндәр ине был. Ә. Хәкимов.
2. Бер нисәү эсенән тәүге. □ Первый, первоначальный, первичный. ■ Беренсе никах шуның менән бөттө. К. Мәргән. Кибеттә һатыусы булып эшләй башлағас, уҙенә беренсе бурыс итеп, Рауза ашлауын уҙгәртеуҙе ҡуйҙы. Т. Ғарипова.
БЕРЕНСЕ II (Р: первый; И.: number one, first rate; T: birinci) с. кусм.
Иң шәп, иң алдынғы. □ Первый, самый лучший, отличный. ■ Азаматтың йәне көйҙө. Институтта беренсе егеттәрҙән
һаналып йөрө лә, бында һиңә бер ашнаҡсы ҡыҙ инәлтеп маташһынсы. Р. Солтангәрәев.
БЕРЕНСЕ III (Р: первое; И.: the first course; T.: ilk) и.
Бер-бер артлы ашала торған өс төрлө аштың тәүгеһе (ғәҙәттә, һурпалы аш).
□ Первое (обычно суп, борщ и т. п). ■ Бе -ренсеһенә һуған ҡыҙҙырып ҡыҙартылған ҡыҫыр һурпа, икенсеһенә помидор соусы менән ҡойондоролған картуф котлеты ине. С. Ҡудаш.
БЕРЕНСЕЛ (Р: первичный; И.: primary; T: birincil) с.
Ниҙеңдер үҫешендә тәүге, беренсе баҫҡыс булған, башланғыс булған. □ Первичный; изначальный. Беренсел файҙаланыу. ■ Әҙәбиәт дөйөм кешелек ҡиммәттәрен бар итеусе образ төшөнсәһен булдырыуҙа беренсел булып тора, ни тиһәң дә, иң тәуҙә һуҙ булған бит. Д. Шәрәфетдинов.
БЕРЕНСЕЛЕК (беренселеге) (Р: главенство; И.: supremacy; T: birincilik) и.
1. Берәй нәмәләге өҫтөнлөк, беренсе урын. □ Главенство. ■ Кыпсаҡ аралары уҙҙәрен ауылдың аҫаба башҡорттары һанай. .. Ләкин шаҡмандар ҙа уларға беренселекте бирергә теләмәй. Б. Бикбай.
2. Ярыштағы алдынғы урын. □ Первенство. ■ Бикбауҙыҡылар йылдың-йылы беренселекте бирмәй килде, тик бына һуңғы ваҡыт ҡына рәттәре китеп барған һымаҡ. Р. Солтангәрәев. Йырҙа ла беренселекте ала инең, — тип ҡуйҙы Хәсән бабай, дәртләнеп. — Ул саҡта был тирәлә һинән шәп йырсы юҡ ине бит әле. 3. Биишева.
БЕРЕНСЕЛ ОҘОН ҺУҘЫНҠЫЛАР (Р: первичные долгие гласные; И.: primary long vowels; T: birincil uzun ünlüler) и. линг.
Төрки телдәрендә килеп сығышы билдәһеҙ булған оҙон әйтелешле һуҙынҡылар.
□ Первичные долгие гласные. Төркмән һәм яҡут телдәрендә беренсел оҙон һәм тар һуҙынҡылар билдәләнелә.
БЕРЕНСЕНӘН (Р: во-первых; И.: firstly; T: birincisi) инш.
226
бөгөн ук Ынйыташ менән осрашып һөйләшһен. Сер беректерә алһалар, тағы ике аҙнанан яусыларҙы ҡаршы алырбыҙ. Я. Хамматов.
4. Нығытыу. □ Закрепить (в памяти). // Закрепление. Яңы теманы беректереу. Шиғырҙы хәтерҙә беректереу.
БЕРЕМЕС (Р: ба!; И.: oh!; Т: а!) ымл. диал.
Бэй (ғәжәпләнеу һуҙе). □ Ба! (слово, выражающее удивление). Беремес, ҡулымды бешерҙем.
БЕРЕН-БЕРЕ, БЕРЕҺЕН-БЕРЕҺЕ (Р: друг друга; И.: each other; T.: birin biri) билд. а.
Эш, хәрәкәттең ҡара-ҡаршы мөнәсәбәтлеген белдерә. □ Друг друга. Берен-бере һағалап тора. Береһен-береһе яҡын курә.
БЕР ЕНЕСЛЕ СӘСКӘ (Р: однополый цветок; И.: unisexual flower; T.: tek cinsli çiçek) и. бот.
Тик емешлеге йәки тик һеркәлеге генә булған сәскә төрө. □ Однополый цветок (лат. Flos dielinus). Бер енесле сәскәләр бер ук йәки икеһе ике уҫемлектә була алалар.
БЕРЕНСЕ I (Р: первый; И.: the first; T: birinci) рәт һ.
1. Урын тәртибе 1 менән билдәләнгән. □ числ. порядк. Первый. Беренсе йорт. Беренсе класс. ■ Март айында ғына хәрби хеҙмәткә алынған, ә уғаса ауыл хужалығы институтының беренсе курсында уҡып йөрөгән йәп-йәш егетең генә ту гел, тормошта байтаҡ тәжрибә туплап өлгөргән уҙаман ирҙәрең дә ҡапылда аптырауға төшөрлөк ғазаплы көндәр ине был. Ә. Хәкимов.
2. Бер нисәү эсенән тәүге. □ Первый, первоначальный, первичный. ■ Беренсе никах шуның менән бөттө. К. Мәргән. Кибеттә һатыусы булып эшләй башлағас, уҙенә беренсе бурыс итеп, Рауза ашлауын уҙгәртеуҙе ҡуйҙы. Т. Ғарипова.
БЕРЕНСЕ II (Р: первый; И.: number one, first rate; T: birinci) с. кусм.
Иң шәп, иң алдынғы. □ Первый, самый лучший, отличный. ■ Азаматтың йәне көйҙө. Институтта беренсе егеттәрҙән
һаналып йөрө лә, бында һиңә бер ашнаҡсы ҡыҙ инәлтеп маташһынсы. Р. Солтангәрәев.
БЕРЕНСЕ III (Р: первое; И.: the first course; T.: ilk) и.
Бер-бер артлы ашала торған өс төрлө аштың тәүгеһе (ғәҙәттә, һурпалы аш).
□ Первое (обычно суп, борщ и т. п). ■ Бе -ренсеһенә һуған ҡыҙҙырып ҡыҙартылған ҡыҫыр һурпа, икенсеһенә помидор соусы менән ҡойондоролған картуф котлеты ине. С. Ҡудаш.
БЕРЕНСЕЛ (Р: первичный; И.: primary; T: birincil) с.
Ниҙеңдер үҫешендә тәүге, беренсе баҫҡыс булған, башланғыс булған. □ Первичный; изначальный. Беренсел файҙаланыу. ■ Әҙәбиәт дөйөм кешелек ҡиммәттәрен бар итеусе образ төшөнсәһен булдырыуҙа беренсел булып тора, ни тиһәң дә, иң тәуҙә һуҙ булған бит. Д. Шәрәфетдинов.
БЕРЕНСЕЛЕК (беренселеге) (Р: главенство; И.: supremacy; T: birincilik) и.
1. Берәй нәмәләге өҫтөнлөк, беренсе урын. □ Главенство. ■ Кыпсаҡ аралары уҙҙәрен ауылдың аҫаба башҡорттары һанай. .. Ләкин шаҡмандар ҙа уларға беренселекте бирергә теләмәй. Б. Бикбай.
2. Ярыштағы алдынғы урын. □ Первенство. ■ Бикбауҙыҡылар йылдың-йылы беренселекте бирмәй килде, тик бына һуңғы ваҡыт ҡына рәттәре китеп барған һымаҡ. Р. Солтангәрәев. Йырҙа ла беренселекте ала инең, — тип ҡуйҙы Хәсән бабай, дәртләнеп. — Ул саҡта был тирәлә һинән шәп йырсы юҡ ине бит әле. 3. Биишева.
БЕРЕНСЕЛ ОҘОН ҺУҘЫНҠЫЛАР (Р: первичные долгие гласные; И.: primary long vowels; T: birincil uzun ünlüler) и. линг.
Төрки телдәрендә килеп сығышы билдәһеҙ булған оҙон әйтелешле һуҙынҡылар.
□ Первичные долгие гласные. Төркмән һәм яҡут телдәрендә беренсел оҙон һәм тар һуҙынҡылар билдәләнелә.
БЕРЕНСЕНӘН (Р: во-первых; И.: firstly; T: birincisi) инш.
226