Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 252
Поиск по словарям
БИДҒӘТ
һин, бидғәт сығарҙың, төбөнә кит дозахтың, бар, ғазап тарт! Ш. Бабич.
БИДҒӘТ II (Р.: необычное; И.: odd; Т.: olumsuz) с.
Ғәҙәти булмаған, ғәйепләнә торған (эш).
□ Необычное, непривычное, неодобрительное (дело). ■ Шул саҡта баҡсаға бер һыйыр кергән, баҡсала яуыз бидғәт уйын кургән: бер күбәләк ҡыҙыл гөлдә ултырғанда янына умарта ҡорто килеп ҡунған. Ш. Бабич.
БИДЕ [рус. < фр. bidet] (Р.: биде; И.: bidet; T.: bide) и.
Бәҙрәфтә билдән түбән тән ағзаларын йыуа торған кранлы унитаз. □ Биде. Биде ҡуйыу.
БИДЕРӘ и. диал. ҡар. биҙрә.
БИДОН [рус. < фр. bidon] (Р: бидон; И.: can; T.: bidon) и.
Шыйыҡ нәмә һаҡлай торған цилиндр формаһындағы ҡапҡаслы ҡалай йәки пластмасса һауыт. □ Бидон. Кәрәсинле бидон. Һөт бидоны. ■ Ҡоҙоҡ яғынан бәләкәс арба менән бидонға тултырылған һыу һөйрәтеп, ҡаҡса кәүҙәле, башына кепка кейгән, күҙлекле ир килә. «Башҡортостан», 21 февраль 2010.
БИҘ [дөйөм төрки берч <бәр<бәз ‘оро, шеш’] (Р: железа; И.: gland; T.: bez) и. анат.
1. Тереклектәрҙең эске эшмәкәрлеге өсөн кәрәкле матдәләр эшләп сығара торған махсус ағза. □ Железа. Ашҡаҙан аҫты биҙе. Йәш биҙе. Ҡоймос биҙе. Ағыу биҙе. ■ Сара уңайынан республиканың Һаулыҡ һаҡлау министрлығы 1—29 октябрҙә һөт биҙе шеше сирен иҫкәртеү буйынса акция үткәреүҙе планлаштыра. «Башҡортостан», 20 сентябрь 2011.
2. Ауыртҡан ергә ҡалҡып сыҡҡан төйөр.
□ Лимфатический узел. Биҙ ҡалҡыу.
3. диал. ҡар. оро 1,1.
4. диал. ҡар. күмәгәй.
БИҘА I [рус. беда] (Р: беда; И.: misfortune; T: bela) и. һөйл.
1. Башҡа төшкән ауыр хәл. □ Беда. Биҙаға ҡалыу. ■ Әхмәт ғүмере Сәлмән байҙа үткән, айнымаған башы биҙанан. Ғ. Сәләм.
2. Мәшәҡәтле, насар нәмә. □ Хлопотливый, обременительный. Бесән эше бер биҙа инде ул. ■ Ҡайтҡас та, атайым әсәйемә былай тигән: «Фатима, мин хәҙер элекке кеүек бәһ-леүәндәй ир түгелмен, әгәр минән баш тартһаң, ғәйепләмәм, аңлармын, һиңә биҙа булғым килмәй». «Башҡортостан», 27 апрель 2011.
♦ Биҙа түгел бер ни түгел, анһат. □ Не беда (очень легко). Был эш беҙгә биҙа түгел. Биҙа һалыу юҡ-барҙы бәлә итеп ғауғалау; бәлә һалыу. □ Взывать о помощи, притворяясь попавшим в беду.
БИҘА II (Р: очень; И.: very; T.: gayet) киҫ.
1. Ҡайһы бер сифат һәм рәүеш менән килеп, уның мәғәнәһен көсәйтә. □ Очень. Биҙа күп. Биҙа һәйбәт. ■ Яурыны аша фотоаппарат таҡҡан һәм ҡулына магнитофон тотҡан был оло ғына кеше биҙа илгәҙәк булып сыҡты. В. Нафиҡов.
2. ирән. Кәмһетеү, мыҫҡыллау рәүешендә әйтелә. □ Тоже мне! Харап инде! Биҙа икән!
БИҘА III р. диал. ҡар. һәләк.
БИҘА ҠОРОУ (биҙа ҡор-) (Р: скандалить; И.: brawl; T: kavga etmek) ҡ. диал.
Бәләләү. □ Скандалить. Ҡайҙа ла бәлә һалып тик йөрөй.
БИҘАЛАНЫУ (биҙалан-) (Р: капризничать; И.: be capricious; T: kapris yapmak) ҡ. һөйл.
Ғауға һалып мыжыу, бәлә һалыу. □ Капризничать. Бала биҙалана. ■ Ауырыйым, тип биҙаланып йөрөнөң ни, йөрөмәнең ни, диспансер тормошона ла, дөрөҫөрәге, йылдар дауамында ҡанунлашҡан тәртиптәренә лә күнәһең икән. С. Шәрипов.
БИҘАЛАШЫУ (биҙалаш-) ҡ. ҡар. бәлә һалыу.
БИҘАСЫЛ (Р: ноющий по пустякам; И.: capricious; T: mızmız) с. һөйл.
Юҡҡа-барға бәлә һалыусан; бәләсел. □ Ноющий по пустякам, капризный. Биҙасыл кеше.
БИҘ АУЫРЫУЫ и. диал. ҡар. силсә.
БИҘБОЛОТ (Р: туча; И.: cloud; T: kara bulut) и. диал.
252
һин, бидғәт сығарҙың, төбөнә кит дозахтың, бар, ғазап тарт! Ш. Бабич.
БИДҒӘТ II (Р.: необычное; И.: odd; Т.: olumsuz) с.
Ғәҙәти булмаған, ғәйепләнә торған (эш).
□ Необычное, непривычное, неодобрительное (дело). ■ Шул саҡта баҡсаға бер һыйыр кергән, баҡсала яуыз бидғәт уйын кургән: бер күбәләк ҡыҙыл гөлдә ултырғанда янына умарта ҡорто килеп ҡунған. Ш. Бабич.
БИДЕ [рус. < фр. bidet] (Р.: биде; И.: bidet; T.: bide) и.
Бәҙрәфтә билдән түбән тән ағзаларын йыуа торған кранлы унитаз. □ Биде. Биде ҡуйыу.
БИДЕРӘ и. диал. ҡар. биҙрә.
БИДОН [рус. < фр. bidon] (Р: бидон; И.: can; T.: bidon) и.
Шыйыҡ нәмә һаҡлай торған цилиндр формаһындағы ҡапҡаслы ҡалай йәки пластмасса һауыт. □ Бидон. Кәрәсинле бидон. Һөт бидоны. ■ Ҡоҙоҡ яғынан бәләкәс арба менән бидонға тултырылған һыу һөйрәтеп, ҡаҡса кәүҙәле, башына кепка кейгән, күҙлекле ир килә. «Башҡортостан», 21 февраль 2010.
БИҘ [дөйөм төрки берч <бәр<бәз ‘оро, шеш’] (Р: железа; И.: gland; T.: bez) и. анат.
1. Тереклектәрҙең эске эшмәкәрлеге өсөн кәрәкле матдәләр эшләп сығара торған махсус ағза. □ Железа. Ашҡаҙан аҫты биҙе. Йәш биҙе. Ҡоймос биҙе. Ағыу биҙе. ■ Сара уңайынан республиканың Һаулыҡ һаҡлау министрлығы 1—29 октябрҙә һөт биҙе шеше сирен иҫкәртеү буйынса акция үткәреүҙе планлаштыра. «Башҡортостан», 20 сентябрь 2011.
2. Ауыртҡан ергә ҡалҡып сыҡҡан төйөр.
□ Лимфатический узел. Биҙ ҡалҡыу.
3. диал. ҡар. оро 1,1.
4. диал. ҡар. күмәгәй.
БИҘА I [рус. беда] (Р: беда; И.: misfortune; T: bela) и. һөйл.
1. Башҡа төшкән ауыр хәл. □ Беда. Биҙаға ҡалыу. ■ Әхмәт ғүмере Сәлмән байҙа үткән, айнымаған башы биҙанан. Ғ. Сәләм.
2. Мәшәҡәтле, насар нәмә. □ Хлопотливый, обременительный. Бесән эше бер биҙа инде ул. ■ Ҡайтҡас та, атайым әсәйемә былай тигән: «Фатима, мин хәҙер элекке кеүек бәһ-леүәндәй ир түгелмен, әгәр минән баш тартһаң, ғәйепләмәм, аңлармын, һиңә биҙа булғым килмәй». «Башҡортостан», 27 апрель 2011.
♦ Биҙа түгел бер ни түгел, анһат. □ Не беда (очень легко). Был эш беҙгә биҙа түгел. Биҙа һалыу юҡ-барҙы бәлә итеп ғауғалау; бәлә һалыу. □ Взывать о помощи, притворяясь попавшим в беду.
БИҘА II (Р: очень; И.: very; T.: gayet) киҫ.
1. Ҡайһы бер сифат һәм рәүеш менән килеп, уның мәғәнәһен көсәйтә. □ Очень. Биҙа күп. Биҙа һәйбәт. ■ Яурыны аша фотоаппарат таҡҡан һәм ҡулына магнитофон тотҡан был оло ғына кеше биҙа илгәҙәк булып сыҡты. В. Нафиҡов.
2. ирән. Кәмһетеү, мыҫҡыллау рәүешендә әйтелә. □ Тоже мне! Харап инде! Биҙа икән!
БИҘА III р. диал. ҡар. һәләк.
БИҘА ҠОРОУ (биҙа ҡор-) (Р: скандалить; И.: brawl; T: kavga etmek) ҡ. диал.
Бәләләү. □ Скандалить. Ҡайҙа ла бәлә һалып тик йөрөй.
БИҘАЛАНЫУ (биҙалан-) (Р: капризничать; И.: be capricious; T: kapris yapmak) ҡ. һөйл.
Ғауға һалып мыжыу, бәлә һалыу. □ Капризничать. Бала биҙалана. ■ Ауырыйым, тип биҙаланып йөрөнөң ни, йөрөмәнең ни, диспансер тормошона ла, дөрөҫөрәге, йылдар дауамында ҡанунлашҡан тәртиптәренә лә күнәһең икән. С. Шәрипов.
БИҘАЛАШЫУ (биҙалаш-) ҡ. ҡар. бәлә һалыу.
БИҘАСЫЛ (Р: ноющий по пустякам; И.: capricious; T: mızmız) с. һөйл.
Юҡҡа-барға бәлә һалыусан; бәләсел. □ Ноющий по пустякам, капризный. Биҙасыл кеше.
БИҘ АУЫРЫУЫ и. диал. ҡар. силсә.
БИҘБОЛОТ (Р: туча; И.: cloud; T: kara bulut) и. диал.
252