Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 253
Поиск по словарям
БИҘГӘК ӘПСЕНЕ
Йомроланып торған ҡуйы ҡара болот.
□ Густая тёмная туча.
БИҘГЕЛДӘҮ (биҙгелдә-) (Р.: плакать;
И.: weep; T.: ağlamak) ҡ. диал.
1. Һамаҡлап илау. □ Плакать, приговаривая жалобным голосом. ■ Тик һин генә, һин төшөнә алдың минең биҙгелдәуем серенә. Р. Йәнбәк.
2. Ҡайғылы тауыш менән йәллэткес итеп йырлау. □ Петь песни уныло, жалобным голосом. Биҙгелдәп йырлау.
БИҘГӘК (биҙгәге) [боронғо төрки без ‘тетрәү, ҡалтырау’] (Р: лихорадка; И.: fever; T.: nöbet) и.
1. мед. Бер ҡалтыратып ошөтә, бер яндыра, ҡыҙҙыра торған йоғошло ауырыу.
□ Лихорадка, малярия. Биҙгәк тотоу.
■ Сайранов янына биҙгәк тотҡан кешеләй барып керҙем. X.Ғиләжев.
2. миф. Ышаныуҙар буйынса, бер өшөтөп, бер яндырып ауырытҡан йоғошло ауырыуҙың эйәһе. □ По поверьям дух, хозяин лихорадки.
3. кусм. Ҡомарлы, шашҡын тойғо.
□ Навязчивое, назойливое чувство. Алтын биҙгәге. ■ Миңә шунда яҙғы сир эләкте — юҡ, дарыу юҡ һөйөу биҙгәгенә. М. Кәримов.
4. диал. ҡар. тапма.
БИҘГӘК ИМЛӘҮ (биҙгәк имлә-) (Р: заговаривание лихорадки; И.: cast a spell (of fever); T.: büyü ile iyileştirmek) ҡ. миф.
Биҙгәк ауырыуын өшкөрөп дауалау.
□ Заговаривание лихорадки. ■ Биҙгәк имләгәндә балыҡ эсенән сыҡҡан балыҡты бетеу итеп тағалар. Башҡорт мифологияһынан.
БИҘГӘК КӨН (Р: пасмурный; И.: cloudy; T.: bulutlu gün) и. диал.
Йонсоу көн. □ Пасмурный день.
БИҘГӘК ҠАСЫРЫУ (биҙгәк ҡасыр-) (Р: способ лечения лихорадки; И.: way to treat fever; T.: nöbeti iyileştirmek usulü) ҡ. миф.
Биҙгәк ауырыуын магик дауалау ысулы.
□ Способ магического лечения лихорадки.
■ Биҙгәкте мылтыҡ атып ҡасыралар. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘК ҠУРҠЫТЫУ (биҙгәк ҡурҡыт-) ҡ. миф. ҡар. биҙгәк ҡасырыу. ■ Биҙгәкте ҡурҡытып имләу таралған. Бының өсөн биҙгәктең көсәйгән сағында мылтыҡ атыла. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘКЛЕ (Р: малярийный; И.: malarial; T.: malarya) с.
Биҙгәк ауырыулы. □ Малярийный. Биҙгәкле урын.
БИҘГӘКЛӘҮ (биҙгәклә-) (Р: лихорадить; И.: cause fever; T.: nöbeti olmak) ҡ.
Биҙгәк тотоп ауырыу. □ Лихорадить. ■ Юлда бик арып, йонсоп килгән ауырыу Туҡай, поезға ултырғас, тәуҙә йылы таба алмайынса өшөп, ғәҙәтенсә, бер аҙ биҙгәкләп алған. С.Ҡудаш.
БИҘГӘК СЕРӘКӘЙЕ (Р: малярийный комар; И.: malarial gnat; T.: malarya sivrisineği) и. зоол.
Биҙгәк ауырыуын таратҡан серәкәй.
□ Малярийный комар (лат. Anopheles maculipennis). ■ Ялҡаулыҡ шәрәмәте уның [командирҙың] ҡанына биҙгәк серәкәйе булып һеңгән. «Ағиҙел», № 5, 2010.
БИҘГӘК СИРЕ и. ҡар. биҙгәк.
БИҘГӘК СӘСӘГЕ и. диал. ҡар. сырхыуат.
БИҘГӘК ТЕЛЕ и. ҡар. биҙгәк әпсене.
БИҘГӘК ТОТОУ (биҙгәк тот-) (Р: заболеть лихорадкой; И.: fever; T.: ateşlenmek) и. миф.
Биҙгәк менән ауырыу. □ Заболеть лихорадкой. ■ Биҙгәк тотһа, кеше ҡалтырана башлай. Башҡорт мифологияһынан.
БИҘГӘК ЭЙӘҺЕ (Р: дух лихорадки; И.: spirit of fever; T.: malarya hastalığının ruhu) и. миф.
Биҙгәк ауырыуы эйәһе. □ Дух лихорадки. ■ Биҙгәк булһа, матур ҡурсаҡ эшләп, ауырыу янына һалып ҡуйып, юл сатына алып барып ташлағандар. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘК ӘПСЕНЕ (Р: заговор; И.: exhorcism of fever; T.: ateşi büyü ile iyileştirmek) и. миф.
253
Йомроланып торған ҡуйы ҡара болот.
□ Густая тёмная туча.
БИҘГЕЛДӘҮ (биҙгелдә-) (Р.: плакать;
И.: weep; T.: ağlamak) ҡ. диал.
1. Һамаҡлап илау. □ Плакать, приговаривая жалобным голосом. ■ Тик һин генә, һин төшөнә алдың минең биҙгелдәуем серенә. Р. Йәнбәк.
2. Ҡайғылы тауыш менән йәллэткес итеп йырлау. □ Петь песни уныло, жалобным голосом. Биҙгелдәп йырлау.
БИҘГӘК (биҙгәге) [боронғо төрки без ‘тетрәү, ҡалтырау’] (Р: лихорадка; И.: fever; T.: nöbet) и.
1. мед. Бер ҡалтыратып ошөтә, бер яндыра, ҡыҙҙыра торған йоғошло ауырыу.
□ Лихорадка, малярия. Биҙгәк тотоу.
■ Сайранов янына биҙгәк тотҡан кешеләй барып керҙем. X.Ғиләжев.
2. миф. Ышаныуҙар буйынса, бер өшөтөп, бер яндырып ауырытҡан йоғошло ауырыуҙың эйәһе. □ По поверьям дух, хозяин лихорадки.
3. кусм. Ҡомарлы, шашҡын тойғо.
□ Навязчивое, назойливое чувство. Алтын биҙгәге. ■ Миңә шунда яҙғы сир эләкте — юҡ, дарыу юҡ һөйөу биҙгәгенә. М. Кәримов.
4. диал. ҡар. тапма.
БИҘГӘК ИМЛӘҮ (биҙгәк имлә-) (Р: заговаривание лихорадки; И.: cast a spell (of fever); T.: büyü ile iyileştirmek) ҡ. миф.
Биҙгәк ауырыуын өшкөрөп дауалау.
□ Заговаривание лихорадки. ■ Биҙгәк имләгәндә балыҡ эсенән сыҡҡан балыҡты бетеу итеп тағалар. Башҡорт мифологияһынан.
БИҘГӘК КӨН (Р: пасмурный; И.: cloudy; T.: bulutlu gün) и. диал.
Йонсоу көн. □ Пасмурный день.
БИҘГӘК ҠАСЫРЫУ (биҙгәк ҡасыр-) (Р: способ лечения лихорадки; И.: way to treat fever; T.: nöbeti iyileştirmek usulü) ҡ. миф.
Биҙгәк ауырыуын магик дауалау ысулы.
□ Способ магического лечения лихорадки.
■ Биҙгәкте мылтыҡ атып ҡасыралар. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘК ҠУРҠЫТЫУ (биҙгәк ҡурҡыт-) ҡ. миф. ҡар. биҙгәк ҡасырыу. ■ Биҙгәкте ҡурҡытып имләу таралған. Бының өсөн биҙгәктең көсәйгән сағында мылтыҡ атыла. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘКЛЕ (Р: малярийный; И.: malarial; T.: malarya) с.
Биҙгәк ауырыулы. □ Малярийный. Биҙгәкле урын.
БИҘГӘКЛӘҮ (биҙгәклә-) (Р: лихорадить; И.: cause fever; T.: nöbeti olmak) ҡ.
Биҙгәк тотоп ауырыу. □ Лихорадить. ■ Юлда бик арып, йонсоп килгән ауырыу Туҡай, поезға ултырғас, тәуҙә йылы таба алмайынса өшөп, ғәҙәтенсә, бер аҙ биҙгәкләп алған. С.Ҡудаш.
БИҘГӘК СЕРӘКӘЙЕ (Р: малярийный комар; И.: malarial gnat; T.: malarya sivrisineği) и. зоол.
Биҙгәк ауырыуын таратҡан серәкәй.
□ Малярийный комар (лат. Anopheles maculipennis). ■ Ялҡаулыҡ шәрәмәте уның [командирҙың] ҡанына биҙгәк серәкәйе булып һеңгән. «Ағиҙел», № 5, 2010.
БИҘГӘК СИРЕ и. ҡар. биҙгәк.
БИҘГӘК СӘСӘГЕ и. диал. ҡар. сырхыуат.
БИҘГӘК ТЕЛЕ и. ҡар. биҙгәк әпсене.
БИҘГӘК ТОТОУ (биҙгәк тот-) (Р: заболеть лихорадкой; И.: fever; T.: ateşlenmek) и. миф.
Биҙгәк менән ауырыу. □ Заболеть лихорадкой. ■ Биҙгәк тотһа, кеше ҡалтырана башлай. Башҡорт мифологияһынан.
БИҘГӘК ЭЙӘҺЕ (Р: дух лихорадки; И.: spirit of fever; T.: malarya hastalığının ruhu) и. миф.
Биҙгәк ауырыуы эйәһе. □ Дух лихорадки. ■ Биҙгәк булһа, матур ҡурсаҡ эшләп, ауырыу янына һалып ҡуйып, юл сатына алып барып ташлағандар. Экспедиция материалдарынан.
БИҘГӘК ӘПСЕНЕ (Р: заговор; И.: exhorcism of fever; T.: ateşi büyü ile iyileştirmek) и. миф.
253