Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 268
Поиск по словарям
БИЛДӘМӘ
кольцеобразно нарезанная часть сваренной картофелины.
БИЛДӘМӘ IV (Р: узоры на посуде; И.: patterns on the dishes; T.: sofra takımı üzerindeki desen) и. диал.
Һауыт-Һабаға төшөрөлгән биҙәк. □ Узоры на посуде.
БИЛДӘН УРАТЫУ (билдән урат-) (Р.: магический способ избавления от болезней; И.: magical way of getting rid of diseases; T.: büyü ile iyileşmek usulü) ҡ. миф.
Ауырыуҙарҙан магик ҡотолоу ысулы. □ Магический способ избавления от болезней. Кеше оҙаҡ ауырыһа, биленән уратып берәйһенә яулыҡ бирергә кәрәк.
БИЛДӘҮ и. диал. ҡар. бил.
БИЛДӘ ҺАЛЫУ (билдә һал ) ҡ. ҡар. билдәләү 1.
БИЛДӘҺЕҘ I (Р: без метки; И.: tagless; T.: damgasız) с.
1. Билдәһе, ине булмаған (мал-тыуар хаҡында). □ Без метки (о скоте). Билдәһеҙ мал. Билдәһеҙ солок.
2. Таныш түгел; ят. □ Неизвестный, неведомый. Билдәһеҙ кеше. ■ Эш барышында буталсыҡтар ҙа куп булды: ҡайһы ҡоштоң исеме бар - уҙе билдәһеҙ, йәки, киреһенсә, ҡоштоң уҙен курһәтәһең - исемен белеусе юҡ. Э. Ишбирҙин.
3. Билдәле түгел, аныҡ түгел. □ Неопределённый, неизвестный. Билдәһеҙ сәбәп. Билдәһеҙ осоусы объект.
4. мат. Билдәле түгел. □ Неизвестный. Билдәһеҙ быуын. Билдәһеҙ дәумәл.
БИЛДӘҺЕҘ II (Р: неопределённо; И.: it is not known; T: belli değil) р.
Билдәле булмаған. □ Неопределённо, неизвестно. ■ Хаттың ҡасан яҙылыуы билдәһеҙ. Б. Бикбай. Ҡалын урманды йырып ингән юл, богөл һайын осо токөлоп бөткән һымаҡ булһа ла, уның осона сығыу билдәһеҙ. Т. Хәйбуллин.
БИЛДӘҺЕҘЛЕК (билдәһеҙлеге) (Р: неизвестность; И.: uncertainty; T.: bilinmezlik) и.
1. Асыҡланмаған, билдәле булмаған хәл. □ Неизвестность, безызвестность, невыясненность. Билдәһеҙлек борсой кеше
не. ■ Эйе, ауыр ине, алда өмөтлө-өмөтһөҙ билдәһеҙлек кенә йәшәй, әйләнә-тирәлә бөтәһе лә яңы, аңлайышһыҙ һымаҡ ине әле.
3. Биишева.
2. лингв. Фәнни терминологияла: нәмәләрҙең төрө йәки уртаҡ үҙенсәлеге билдәле булмағанлығын белдергән төшөнсә. □ Неопределённость. Билдәһеҙлек категорияһы. Билдәһеҙлек алмашы.
БИЛДӘҺЕҘ ҺАН (Р: неизвестное число; И.: indeterminant; T: bilinmiyen) и. мат.
Эҙләгән һан. □ Неизвестное число. Билдәһеҙ һанды табыу.
БИЛДӘШ (Р: с белой полоской шерсти на боку; И.: kind of animal colour; T.: hayvanların bir rengi) c.
Билдән арҡыры аҡ һыҙатлы (һыйыр, кәзәгә ҡарата). □ С белой полоской шерсти на боку (о масти коровы и козы). Билдәш кәзә. Билдәш һыйыр. ■ Туя ашатҡас, билдәш һыйырыбыҙ ҙа һөттө етерлек бирҙе. Н. Мусин. Билдәш кәзә — биле ала, тауға сыҡһа, буре ала. Халыҡ йырынан.
БИЛЕН АЛЫУ (билен ал-) (Р.: вдруг сильно испугаться; И.: become frightened suddenly; T.: ürkmek) ҡ.
Ҡапыл ҡурҡыу, өркөү. □ Вдруг сильно испугаться, испытать внезапный страх (о животных).
БИЛЕНДӘК [боронғо төрки бәлиңдәк ‘ҡурҡып тотлоғоу ауырыуы’] (Р: пугливый; И.: irksome; T.: ürkek) с. диал.
Ҡурҡып тертләп бара торған, өркәк (мал). □ Пугливый. Билендәк ат.
БИЛЕНДӘҮ (билендә-) (Р: колоть; И.: prick; T.: sancımak) ҡ. миф. диал.
Сәнсеү. □ Колоть, болеть, ныть. ■ Өс көн тәнем билендәп яттым. Экспедиция материалдарынан.
БИЛЕНЛӘТЕҮ (биленләт ) ҡ. йөкм. ҡар. биленләү 1. понуд. от биленләү 1. ■ [Хәйрулла — Әнисәгә:] Нишләп шул тиклем ҡысҡыраһың? Һыйырҙарҙы биленләтәһең бит. 3. Хисмәтуллин.
БИЛЕНЛӘҮ (биленлә-) (Р: вдруг сильно испугаться; И.: dash aside; T.: ürkmek) ҡ.
268
кольцеобразно нарезанная часть сваренной картофелины.
БИЛДӘМӘ IV (Р: узоры на посуде; И.: patterns on the dishes; T.: sofra takımı üzerindeki desen) и. диал.
Һауыт-Һабаға төшөрөлгән биҙәк. □ Узоры на посуде.
БИЛДӘН УРАТЫУ (билдән урат-) (Р.: магический способ избавления от болезней; И.: magical way of getting rid of diseases; T.: büyü ile iyileşmek usulü) ҡ. миф.
Ауырыуҙарҙан магик ҡотолоу ысулы. □ Магический способ избавления от болезней. Кеше оҙаҡ ауырыһа, биленән уратып берәйһенә яулыҡ бирергә кәрәк.
БИЛДӘҮ и. диал. ҡар. бил.
БИЛДӘ ҺАЛЫУ (билдә һал ) ҡ. ҡар. билдәләү 1.
БИЛДӘҺЕҘ I (Р: без метки; И.: tagless; T.: damgasız) с.
1. Билдәһе, ине булмаған (мал-тыуар хаҡында). □ Без метки (о скоте). Билдәһеҙ мал. Билдәһеҙ солок.
2. Таныш түгел; ят. □ Неизвестный, неведомый. Билдәһеҙ кеше. ■ Эш барышында буталсыҡтар ҙа куп булды: ҡайһы ҡоштоң исеме бар - уҙе билдәһеҙ, йәки, киреһенсә, ҡоштоң уҙен курһәтәһең - исемен белеусе юҡ. Э. Ишбирҙин.
3. Билдәле түгел, аныҡ түгел. □ Неопределённый, неизвестный. Билдәһеҙ сәбәп. Билдәһеҙ осоусы объект.
4. мат. Билдәле түгел. □ Неизвестный. Билдәһеҙ быуын. Билдәһеҙ дәумәл.
БИЛДӘҺЕҘ II (Р: неопределённо; И.: it is not known; T: belli değil) р.
Билдәле булмаған. □ Неопределённо, неизвестно. ■ Хаттың ҡасан яҙылыуы билдәһеҙ. Б. Бикбай. Ҡалын урманды йырып ингән юл, богөл һайын осо токөлоп бөткән һымаҡ булһа ла, уның осона сығыу билдәһеҙ. Т. Хәйбуллин.
БИЛДӘҺЕҘЛЕК (билдәһеҙлеге) (Р: неизвестность; И.: uncertainty; T.: bilinmezlik) и.
1. Асыҡланмаған, билдәле булмаған хәл. □ Неизвестность, безызвестность, невыясненность. Билдәһеҙлек борсой кеше
не. ■ Эйе, ауыр ине, алда өмөтлө-өмөтһөҙ билдәһеҙлек кенә йәшәй, әйләнә-тирәлә бөтәһе лә яңы, аңлайышһыҙ һымаҡ ине әле.
3. Биишева.
2. лингв. Фәнни терминологияла: нәмәләрҙең төрө йәки уртаҡ үҙенсәлеге билдәле булмағанлығын белдергән төшөнсә. □ Неопределённость. Билдәһеҙлек категорияһы. Билдәһеҙлек алмашы.
БИЛДӘҺЕҘ ҺАН (Р: неизвестное число; И.: indeterminant; T: bilinmiyen) и. мат.
Эҙләгән һан. □ Неизвестное число. Билдәһеҙ һанды табыу.
БИЛДӘШ (Р: с белой полоской шерсти на боку; И.: kind of animal colour; T.: hayvanların bir rengi) c.
Билдән арҡыры аҡ һыҙатлы (һыйыр, кәзәгә ҡарата). □ С белой полоской шерсти на боку (о масти коровы и козы). Билдәш кәзә. Билдәш һыйыр. ■ Туя ашатҡас, билдәш һыйырыбыҙ ҙа һөттө етерлек бирҙе. Н. Мусин. Билдәш кәзә — биле ала, тауға сыҡһа, буре ала. Халыҡ йырынан.
БИЛЕН АЛЫУ (билен ал-) (Р.: вдруг сильно испугаться; И.: become frightened suddenly; T.: ürkmek) ҡ.
Ҡапыл ҡурҡыу, өркөү. □ Вдруг сильно испугаться, испытать внезапный страх (о животных).
БИЛЕНДӘК [боронғо төрки бәлиңдәк ‘ҡурҡып тотлоғоу ауырыуы’] (Р: пугливый; И.: irksome; T.: ürkek) с. диал.
Ҡурҡып тертләп бара торған, өркәк (мал). □ Пугливый. Билендәк ат.
БИЛЕНДӘҮ (билендә-) (Р: колоть; И.: prick; T.: sancımak) ҡ. миф. диал.
Сәнсеү. □ Колоть, болеть, ныть. ■ Өс көн тәнем билендәп яттым. Экспедиция материалдарынан.
БИЛЕНЛӘТЕҮ (биленләт ) ҡ. йөкм. ҡар. биленләү 1. понуд. от биленләү 1. ■ [Хәйрулла — Әнисәгә:] Нишләп шул тиклем ҡысҡыраһың? Һыйырҙарҙы биленләтәһең бит. 3. Хисмәтуллин.
БИЛЕНЛӘҮ (биленлә-) (Р: вдруг сильно испугаться; И.: dash aside; T.: ürkmek) ҡ.
268