Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 272
Поиск по словарям
БИЛӘМСЕ
БИЛӘМСЕ I (Р.: человек, любящий много ходить по деревне; И.: good for nothing person; T.: aylak) и. диал.
Ауылсы. □ Человек, любящий много ходить по деревне; бездельник. ■ [Өммиә:] Ҡайттыңмы, һылыу биләмсе? Ғ. Әхмәтшин. • Биләмсе ҡатын өйөнә еткәс йүгерә. Әйтем.
БИЛӘМСЕ II (Р: пчелиный рой, подыскивающий новое гнездо; И.: kind of swarm; T.: oğul) и. диал.
Яңы оя эҙләүсе ҡорт күсе. □ Пчелиный рой, подыскивающий новое гнездо.
БИЛӘМӘ (Р: владение; И.: estate; T.: yerleşim) и.
Кем йәки ниҙер биләп торған ер; биләм. Ауыл ултырған урын. □ Владение, поселение. Ауыл биләмәһе. ■ Ауыл биләмәләренә, ҡурсаулыҡтарға, умарталыҡтарға һ. б. шундай йәшәү өсөн мөһим урындарға яҡын ерҙәрҙә ағыулы химикаттар ҡулланыуҙы туҡтатырға. В. Ғүмәров. Шул арала солоҡ янына урманда биләмәһен ҡарап йөрөгән бер кеше килеп сыҡҡан. Ж. Кейекбаев.
БИЛӘН I (Р: седловина; И.: saddle; Т.: bel) и. геогр.
Ике тау араһындағы тәпәшәгерәк ер. □ Седловина. Тау биләне. ■ Ҡуштауҙың Стәрлегә ҡараған яғында Хажы биләне тип исемләнгән матур урыны бар. Я. Ҡол мой. Тәпәшәк кенә билән, әй, ҡалҡыу ер, туғайына төшһәң, һалҡын ел. Б. Вәлид.
БИЛӘН II (Р: с тонкой талией; И.: narrow waisted; T.: ince belli) c.
Нәҙек билле, биле нәҙек. □ С тонкой талией.
БИЛӘН III и. диал. ҡар. бирән.
БИЛӘН БУЛЫУ (билән бул-) (Р: надломить поясницу; И.: harm one’s waist; T.: bel fıtığı) ҡ.
Биртенеү; бил тайыу. □ Надломить поясницу.
БИЛӘНЕҮ I (билән ) ҡ. төш. биләү I. страд, от биләү I. Биләнгән ерҙәр. ■ Инде матур ерҙәр .. бай тарафынан биләнгән. Т. Хәйбуллин.
БИЛӘНЕҮ II (билән-) ҡ. төш. биләү II. страд, от биләү II. Биләнгән бала. Са
бый бала ҡат-ҡат биләнгән. ■ Берҙән-бер көндө хандың йылҡы көтөүселәре кеше аяғы баҫмаған ҡола далала биләүгә биләнгән бер ир бала табып алып ҡайта. Әкиәттән.
БИЛӘНКЕ I (Р: страдающий поясничной болью; И.: suffering from radiculitis; T.: bel ağrısı) c.
Биртенгән билле; билһеҙ. □ Страдающий поясничной болью (радикулитом). Биләнке бил.
БИЛӘНКЕ II и. диал. ҡар. аҡ бәшмәк.
БИЛӘНКЕ БУЛЫУ (биләнке бул-) (Р: осложнение после родов; И.: complication; T.: komplikasyon) ҡ. диал.
1. Бала тапҡан ҡатындың өҙлөгөүе.
□ Осложнение после родов.
2. Өҙлөгөү (билһеҙ булып ауырығандан һуң, терелеп етмәҫтән яңынан ауырып китеү). □ Заболеть повторно, не поправившись после первой болезни.
БИЛӘННӘҮ (биләннә-) ҡ. диал. ҡар. биленләү.
БИЛӘҢКЕ I (P: белянка; И.: kind of mushroom; T.: mantar türü) и. диал.
1. Аҡ бәшмәк. □ Белянка (гриб, лат. Lactarius pubescens). Биләңке йыйыу.
2. Ҡыҙыл төҫтәге кәпәсбаш бәшмәк.
□ Груздь красный (лат. Lactarius volemus). Биләңке бәлеше.
БИЛӘҢКЕ II (Р: человек, страдающий недержанием мочи; И.: person suffering from enuresis; T.: idrarını tutamayan kimse) и. диал.
1. Бәүелен тота алмай ауырыған кеше (һыҡра). □ Человек, страдающий недержанием мочи. ■ Биләңке менән ауырығас, уны һалдатҡа алманылар. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Һейҙек ҡыуығы ауырыуы эйәһе.
□ Дух болезни мочевого пузыря.
БИЛӘТЕҮ (биләт-) ҡ. йөкм. ҡар. биләү. понуд. от биләү. ■ һин яманды тыуҙырып, ҡолҡай ҡамҡа түшәттем, ҡалҡай ҡамҡа ҡаты тип, ҡара кишкә биләттем. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
БИЛӘҮ I (билә-) [дөйөм ҡыпсаҡ бийлә-‘биләү’] (Р: владеть чем', И.: own; T.: sahip olmak) ҡ.
272
БИЛӘМСЕ I (Р.: человек, любящий много ходить по деревне; И.: good for nothing person; T.: aylak) и. диал.
Ауылсы. □ Человек, любящий много ходить по деревне; бездельник. ■ [Өммиә:] Ҡайттыңмы, һылыу биләмсе? Ғ. Әхмәтшин. • Биләмсе ҡатын өйөнә еткәс йүгерә. Әйтем.
БИЛӘМСЕ II (Р: пчелиный рой, подыскивающий новое гнездо; И.: kind of swarm; T.: oğul) и. диал.
Яңы оя эҙләүсе ҡорт күсе. □ Пчелиный рой, подыскивающий новое гнездо.
БИЛӘМӘ (Р: владение; И.: estate; T.: yerleşim) и.
Кем йәки ниҙер биләп торған ер; биләм. Ауыл ултырған урын. □ Владение, поселение. Ауыл биләмәһе. ■ Ауыл биләмәләренә, ҡурсаулыҡтарға, умарталыҡтарға һ. б. шундай йәшәү өсөн мөһим урындарға яҡын ерҙәрҙә ағыулы химикаттар ҡулланыуҙы туҡтатырға. В. Ғүмәров. Шул арала солоҡ янына урманда биләмәһен ҡарап йөрөгән бер кеше килеп сыҡҡан. Ж. Кейекбаев.
БИЛӘН I (Р: седловина; И.: saddle; Т.: bel) и. геогр.
Ике тау араһындағы тәпәшәгерәк ер. □ Седловина. Тау биләне. ■ Ҡуштауҙың Стәрлегә ҡараған яғында Хажы биләне тип исемләнгән матур урыны бар. Я. Ҡол мой. Тәпәшәк кенә билән, әй, ҡалҡыу ер, туғайына төшһәң, һалҡын ел. Б. Вәлид.
БИЛӘН II (Р: с тонкой талией; И.: narrow waisted; T.: ince belli) c.
Нәҙек билле, биле нәҙек. □ С тонкой талией.
БИЛӘН III и. диал. ҡар. бирән.
БИЛӘН БУЛЫУ (билән бул-) (Р: надломить поясницу; И.: harm one’s waist; T.: bel fıtığı) ҡ.
Биртенеү; бил тайыу. □ Надломить поясницу.
БИЛӘНЕҮ I (билән ) ҡ. төш. биләү I. страд, от биләү I. Биләнгән ерҙәр. ■ Инде матур ерҙәр .. бай тарафынан биләнгән. Т. Хәйбуллин.
БИЛӘНЕҮ II (билән-) ҡ. төш. биләү II. страд, от биләү II. Биләнгән бала. Са
бый бала ҡат-ҡат биләнгән. ■ Берҙән-бер көндө хандың йылҡы көтөүселәре кеше аяғы баҫмаған ҡола далала биләүгә биләнгән бер ир бала табып алып ҡайта. Әкиәттән.
БИЛӘНКЕ I (Р: страдающий поясничной болью; И.: suffering from radiculitis; T.: bel ağrısı) c.
Биртенгән билле; билһеҙ. □ Страдающий поясничной болью (радикулитом). Биләнке бил.
БИЛӘНКЕ II и. диал. ҡар. аҡ бәшмәк.
БИЛӘНКЕ БУЛЫУ (биләнке бул-) (Р: осложнение после родов; И.: complication; T.: komplikasyon) ҡ. диал.
1. Бала тапҡан ҡатындың өҙлөгөүе.
□ Осложнение после родов.
2. Өҙлөгөү (билһеҙ булып ауырығандан һуң, терелеп етмәҫтән яңынан ауырып китеү). □ Заболеть повторно, не поправившись после первой болезни.
БИЛӘННӘҮ (биләннә-) ҡ. диал. ҡар. биленләү.
БИЛӘҢКЕ I (P: белянка; И.: kind of mushroom; T.: mantar türü) и. диал.
1. Аҡ бәшмәк. □ Белянка (гриб, лат. Lactarius pubescens). Биләңке йыйыу.
2. Ҡыҙыл төҫтәге кәпәсбаш бәшмәк.
□ Груздь красный (лат. Lactarius volemus). Биләңке бәлеше.
БИЛӘҢКЕ II (Р: человек, страдающий недержанием мочи; И.: person suffering from enuresis; T.: idrarını tutamayan kimse) и. диал.
1. Бәүелен тота алмай ауырыған кеше (һыҡра). □ Человек, страдающий недержанием мочи. ■ Биләңке менән ауырығас, уны һалдатҡа алманылар. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Һейҙек ҡыуығы ауырыуы эйәһе.
□ Дух болезни мочевого пузыря.
БИЛӘТЕҮ (биләт-) ҡ. йөкм. ҡар. биләү. понуд. от биләү. ■ һин яманды тыуҙырып, ҡолҡай ҡамҡа түшәттем, ҡалҡай ҡамҡа ҡаты тип, ҡара кишкә биләттем. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
БИЛӘҮ I (билә-) [дөйөм ҡыпсаҡ бийлә-‘биләү’] (Р: владеть чем', И.: own; T.: sahip olmak) ҡ.
272