Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 273
Поиск по словарям
БИНАР
1. Ниҙелер үҙ милкендә, үҙ ҡарамағында тотоу. □ Владеть чем, занимать, завладеть. Ер биләу. Өс булмәле фатир билэу.
2. кусм. Кешенең уй, күңелен үҙенә йәлеп итеү. □ Завладеть чьим-то сердцем. Куңелде билэу. ■ Оҙон буйлы, буректәй кутэрелеп торған сом ҡара сәсле, һыҙылып торған ҡара мыйыҡлы был йәш офицер бик тиҙ арала Даниәнең куңелен, йөрәген биләп алды. Ф. Мырҙаҡаев.
3. Купмелер майҙанды үҙ эсенә алыу. Купмелер урынды солғап алыу. □ Владение, обладание определённой площадью. Быуа ҙур майҙанды биләй. ■ Улар айырым өҫтәл биләп ултырҙы. Д. Исламов.
БИЛӘҮ II (билә-) (Р.: запеленать; И.: swaddle; T.: belemek) ҡ.
Йәш баланы йүргәккә урап бәйләү.
□ Запеленать, спеленать (ребёнка). ■ [Муйылбикә ] Мәғфурә менән икәуләп баланы йыуындырып, .. биләп һалдылар. Һ. Дәүләтшина.
♦ Ҡул биләү ҡар. ҡул I.
БИЛӘҮ III (Р: пелёнка и свивальник; И.: diaper; T.: kundak bezi) и.
1. Йәш баланы ураған йүргәк менән биләүес. □ Пелёнка и свивальник. Баланы биләугә төрөу. ■ Сафия баланы биләуенән ысҡындырып, вагон һикеһенә һалды. Т. Ғиниәтуллин. • Булыр бала биләуҙән. Мәҡәл.
БИЛӘҮЕС (Р: свивальник; И.: swaddling bands; T.: bağıldak) и. диал.
Йәш баланы, аяҡ-ҡулын йыйып, йүргәк тышынан бәйләй торған оҙон сепрәк. □ Свивальник. Баланы биләуес менән бәйләу.
БИЛӘҮСЕ (Р: владелец; И.: owner; Т.: sahip) и.
Кемгә йәки нимәгәлер эйә булған кеше.
□ Владелец. Ер биләусе. ■ Әгәр ҙә мин уҙ-уҙемде тыймаһам, куңелемде көндән-көн нығыраҡ биләусе тойғоно йугәнләмәһәм, ғәфу итмәҫлек хата ҡылған булыр инем. Ә. Хәкимов. Ер биләусе менән ер боҙоусының бер ваҡытта ла дуҫ булыуы мөмкин тугел. Р. Солтангәрәев.
БИЛӘҮСӘ и. диал. ҡар. биләүес. ■ Әсәй һалған биләусәне сисеп, тыуған ергә төшкәс
бишектән, атай ырған тупһаны кисеп, һин сығаһың икән ишектән. С.Ҡудаш.
БИЛӘШЕҮ (биләш-) ҡ.урт. ҡар. биләү. взаимн. от биләү.
БИМА и. диал. ҡар. быйма.
БИМАЗА [фарс. < ғәр. (Р: беспокойство; И.: uneasiness; T.: endişe) и.
Тынғыһыҙлаған, ҡамасаулаған нәмә; мәшәҡәт, ҡамасау. □ Беспокойство. Бимаза яһау. ■ Ҡайһы яманы шулай бимаза яһап йөрөй икән? Ш. Насыров. Өйҙә бимазаһын бөтөргәс тә халыҡ салғы, ураҡ ҡулға алды. Ғ. Амантай.
БИМАЗАЛАУ (бимазала-) (Р: беспокоить кого, надоедать кому', И.: bother; T: endişelendirmek) ҡ.
Тынғы бирмәй ҡамасаулау; маҙаһыҙлау, мәшәҡәтләү, борсоу. □ Беспокоить кого, надоедать кому. ■ Йөрөйһөң бимазалап!Иртәгә килһәң, булмаймы? X. Мохтар. Йөрөмәҫе янымда, йәнемде бимазалап. Минән ары ос әле, сәскәләрҙе ҡос әле. Ф. Ғөбәйҙуллина.
БИМАЛ [фарс.-ғәр. d- ^] (Р: бедный; И.: poor; T: yoksul) с.
Аҡсаһыҙ, малһыҙ; ярлы. □ Бедный, несостоятельный. Бимал ир.
БИН и. ҡар. бине.
БИНА [ғәр. (Р: здание; И.: building; T: bina) и.
Ниндәйҙер йәмәғәт ойошмаһы һ. б. урынлашҡан ҙур йорт, архитектура ҡоролмаһы. □ Здание, помещение. Китапхана бинаһы. Мәктәп бинаһы. Клуб бинаһы. ■ Ауылды танырлыҡ та тугел. Мөһабәт клуб, арыраҡ дауахана, яңы мәктәп биналары уҫеп сыҡҡан. Ф. Сәлимова.
БИНА ҠЫЛЫУ (бина ҡыл-) [боронғо төрки бина ҡыл ‘нигеҙләү’] (Р: строить; И.: build; T: bina etmek) ҡ. иҫк.
Ҡороу, төҙөү. □ Строить. ■ Башҡорт ерҙәренә ҡалалар бина ҡылына башланы. М. һаҙыев.
БИНАР [рус. < лат. binarius] (Р: бинарный; И.: binary; T.: ikili) с.
Икәүле, ике өлөштән, компоненттан торған. □ Бинарный. Бинар код. Бинар файл. Бинар номенклатура.
273
1. Ниҙелер үҙ милкендә, үҙ ҡарамағында тотоу. □ Владеть чем, занимать, завладеть. Ер биләу. Өс булмәле фатир билэу.
2. кусм. Кешенең уй, күңелен үҙенә йәлеп итеү. □ Завладеть чьим-то сердцем. Куңелде билэу. ■ Оҙон буйлы, буректәй кутэрелеп торған сом ҡара сәсле, һыҙылып торған ҡара мыйыҡлы был йәш офицер бик тиҙ арала Даниәнең куңелен, йөрәген биләп алды. Ф. Мырҙаҡаев.
3. Купмелер майҙанды үҙ эсенә алыу. Купмелер урынды солғап алыу. □ Владение, обладание определённой площадью. Быуа ҙур майҙанды биләй. ■ Улар айырым өҫтәл биләп ултырҙы. Д. Исламов.
БИЛӘҮ II (билә-) (Р.: запеленать; И.: swaddle; T.: belemek) ҡ.
Йәш баланы йүргәккә урап бәйләү.
□ Запеленать, спеленать (ребёнка). ■ [Муйылбикә ] Мәғфурә менән икәуләп баланы йыуындырып, .. биләп һалдылар. Һ. Дәүләтшина.
♦ Ҡул биләү ҡар. ҡул I.
БИЛӘҮ III (Р: пелёнка и свивальник; И.: diaper; T.: kundak bezi) и.
1. Йәш баланы ураған йүргәк менән биләүес. □ Пелёнка и свивальник. Баланы биләугә төрөу. ■ Сафия баланы биләуенән ысҡындырып, вагон һикеһенә һалды. Т. Ғиниәтуллин. • Булыр бала биләуҙән. Мәҡәл.
БИЛӘҮЕС (Р: свивальник; И.: swaddling bands; T.: bağıldak) и. диал.
Йәш баланы, аяҡ-ҡулын йыйып, йүргәк тышынан бәйләй торған оҙон сепрәк. □ Свивальник. Баланы биләуес менән бәйләу.
БИЛӘҮСЕ (Р: владелец; И.: owner; Т.: sahip) и.
Кемгә йәки нимәгәлер эйә булған кеше.
□ Владелец. Ер биләусе. ■ Әгәр ҙә мин уҙ-уҙемде тыймаһам, куңелемде көндән-көн нығыраҡ биләусе тойғоно йугәнләмәһәм, ғәфу итмәҫлек хата ҡылған булыр инем. Ә. Хәкимов. Ер биләусе менән ер боҙоусының бер ваҡытта ла дуҫ булыуы мөмкин тугел. Р. Солтангәрәев.
БИЛӘҮСӘ и. диал. ҡар. биләүес. ■ Әсәй һалған биләусәне сисеп, тыуған ергә төшкәс
бишектән, атай ырған тупһаны кисеп, һин сығаһың икән ишектән. С.Ҡудаш.
БИЛӘШЕҮ (биләш-) ҡ.урт. ҡар. биләү. взаимн. от биләү.
БИМА и. диал. ҡар. быйма.
БИМАЗА [фарс. < ғәр. (Р: беспокойство; И.: uneasiness; T.: endişe) и.
Тынғыһыҙлаған, ҡамасаулаған нәмә; мәшәҡәт, ҡамасау. □ Беспокойство. Бимаза яһау. ■ Ҡайһы яманы шулай бимаза яһап йөрөй икән? Ш. Насыров. Өйҙә бимазаһын бөтөргәс тә халыҡ салғы, ураҡ ҡулға алды. Ғ. Амантай.
БИМАЗАЛАУ (бимазала-) (Р: беспокоить кого, надоедать кому', И.: bother; T: endişelendirmek) ҡ.
Тынғы бирмәй ҡамасаулау; маҙаһыҙлау, мәшәҡәтләү, борсоу. □ Беспокоить кого, надоедать кому. ■ Йөрөйһөң бимазалап!Иртәгә килһәң, булмаймы? X. Мохтар. Йөрөмәҫе янымда, йәнемде бимазалап. Минән ары ос әле, сәскәләрҙе ҡос әле. Ф. Ғөбәйҙуллина.
БИМАЛ [фарс.-ғәр. d- ^] (Р: бедный; И.: poor; T: yoksul) с.
Аҡсаһыҙ, малһыҙ; ярлы. □ Бедный, несостоятельный. Бимал ир.
БИН и. ҡар. бине.
БИНА [ғәр. (Р: здание; И.: building; T: bina) и.
Ниндәйҙер йәмәғәт ойошмаһы һ. б. урынлашҡан ҙур йорт, архитектура ҡоролмаһы. □ Здание, помещение. Китапхана бинаһы. Мәктәп бинаһы. Клуб бинаһы. ■ Ауылды танырлыҡ та тугел. Мөһабәт клуб, арыраҡ дауахана, яңы мәктәп биналары уҫеп сыҡҡан. Ф. Сәлимова.
БИНА ҠЫЛЫУ (бина ҡыл-) [боронғо төрки бина ҡыл ‘нигеҙләү’] (Р: строить; И.: build; T: bina etmek) ҡ. иҫк.
Ҡороу, төҙөү. □ Строить. ■ Башҡорт ерҙәренә ҡалалар бина ҡылына башланы. М. һаҙыев.
БИНАР [рус. < лат. binarius] (Р: бинарный; И.: binary; T.: ikili) с.
Икәүле, ике өлөштән, компоненттан торған. □ Бинарный. Бинар код. Бинар файл. Бинар номенклатура.
273