Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 279
Поиск по словарям
БИРЕЛЕҮ
Ҡыпсаҡ башҡорттарының ырыу исеме.
□ Бире (этноним башкир-кыпчаков).
БИРЕ АЛМАШТЫРЫУ (бире алмаштыр-) (Р.: подмена чёртом; И.: substitute by the devil; T.: perilerin kimseleri değiştirmesi) к. миф.
Ен, бәрей алмаштырыу □ Подмена чёртом. Бире алмаштырған бала.
БИРЕГЕ с. диал. ҡар. һуңғы I.
БИРЕГЕҮ (бирек-) (Р: становиться крепким; И.: become strong; T.: sağlamlaşmak) к.
Көс, тәьҫиргә бирешмәҫлек булыу; нығыныу. □ Становиться крепким, выносливым, набираться сил, становиться сильным.
■ Куп яуҙарҙа биреккән ил талыҡмай буламы? Ҡобайырҙан.
БИРЕГҮҘ (Р: дурной глаз; И.: evil eye; T.: kem göz) и. миф.
Күҙе насар, күҙе тейеүсән кеше. □ Дурной глаз, способный сглазить, вселить болезни.
■ Балама куҙе тейҙе Хәтимәнең, бирегуҙҙең. Экспедиция материалдарынан.
БИРЕГҮМӘЛӘК (бирегүмәләге) (Р: ночная (бесовская) бабочка; И.: devil’s butterfly; T.: pervane) и. диал.
1. зоол. кар. шайтан күбәләге. Бире-гумэлэк оса.
2. миф. Ен (шайтан) күбәләге. □ Ночная (бесовская) бабочка. ■ Төндә өйгә бире-гумәләк инһә, яман була. Ф. Хисамитдинова.
БИРЕГӘ [боронғо төрки бири бында’ + -гә] (Р: сюда; И.: here; T.: buraya)р.
Ошо урынға, ошо ергә; бында. □ Сюда. Бирегә килеп ултырыу. Нәмәне бирегә ҡуйыу.
БИРЕК (Р: крепкий; И.: healthy; Т.: sağlam) с.
Ныҡлы, ныҡ. □ Крепкий, выносливый. Бирек ат. ■ [Туймуйрыҡ:] Ҡалай һуң ул, Хоҙайҙың рәхмәте менән микән ни — шулай көслө беләкле, бирек кеше булып уҫә алды әле? Ғ. Ибраһимов. • Бирек бил биртенмәҫ. Әйтем.
БИРЕ ҠЫУЫУ (бире ҡыу-) (Р: изгнание бесов; И.: exorcism of devils; T.: cinleri kovmak) к. миф.
Ауырыуҙы магик дауалау сараһы. □ Магический способ лечения, избавления от
болезней, источником которых являлась нечистая сила. Биреләр өйгә эйәләһә, уны мылтыҡ атып ҡыуалар.
БИРЕЛГӘНЛЕК (бирелгәнлеге) (Р: преданность делу; И.: devotion; T.: özveri) и.
1. Мөкиббән китеп (бирелеп) эшләү.
□ Преданность делу. Эшкә бирелгәнлек. ■ [Булат:] Етмәһә, уға ғына хас бирелгәнлек, ҡыйыулыҡ менән һунарға йөрөргә тотона. Ә. Вахитов.
2. ҡар. ихласлыҡ. Бирелгәнлек курһәтеу.
БИРЕЛЕ (Р: взбешенный; И.: devilish; Т.: kızgın) с. диал.
1. Ҡыҙмалы. □ Взбешенный. Биреле ат.
2. миф. Биреле, ен эйәләгән. □ Чертовский.
БИРЕЛЕП (Р: усердно; И.: hard; Т.: gayretli) р.
Бик ныҡ мауығып. □ Усердно, ревностно. Бирелеп эшләу. ■ Уҡытыусы — алдынғы ҡарашлы, башҡаларҙы уҙ артынан эйәртә алған, ҡайҙа ғына эшләһә лә, эшкә бирелгәнлеге менән айырылып торған шәхес ул. Ф. Күзбәков.
БИРЕЛЕҮ (бирел-) [боронғо төрки би-рил-] ҡ.
1. төш. ҡар. биреү I. страд, от биреү I.
2. Ҡаршылыҡ күрһәтеүҙе туҡтатыу.
□ Сдаваться, сдаться. Бер аҙ көрәшкәндән һуңкөс һынашыусылар әллә ысын, әллә буш берәм-берәм бирелергә булдылар.
3. Үҙләштереүгә, аңлауға һ. б. еңел, анһат йәки ауыр булыу; аңлашылыу. □ Даваться. ■ [Ишғәле:] Миңә химия бик ауыр бирелде. И. Нурғәлиев.
4. Ҙур ҡыҙыҡһыныу менән, ихлас күңелдән керешеү, бик ныҡ мауығыу. □ Увлечься, отдаваться. Бирелеп эшләу. Һуҙгә бирелеу.
5. Ниҙеңдер шауҡымына эйәреү. □ Поддаваться. Ҡотҡоға бирелеу.
6. Ниҙеңдер тәьҫиренә әсир булыу.
□ Предаваться чему. Моңға бирелеу. Өмөтһөҙлөккә бирелеу. Тойғоға бирелеу. Уйға бирелеу. Хыялға бирелеу.
279
Ҡыпсаҡ башҡорттарының ырыу исеме.
□ Бире (этноним башкир-кыпчаков).
БИРЕ АЛМАШТЫРЫУ (бире алмаштыр-) (Р.: подмена чёртом; И.: substitute by the devil; T.: perilerin kimseleri değiştirmesi) к. миф.
Ен, бәрей алмаштырыу □ Подмена чёртом. Бире алмаштырған бала.
БИРЕГЕ с. диал. ҡар. һуңғы I.
БИРЕГЕҮ (бирек-) (Р: становиться крепким; И.: become strong; T.: sağlamlaşmak) к.
Көс, тәьҫиргә бирешмәҫлек булыу; нығыныу. □ Становиться крепким, выносливым, набираться сил, становиться сильным.
■ Куп яуҙарҙа биреккән ил талыҡмай буламы? Ҡобайырҙан.
БИРЕГҮҘ (Р: дурной глаз; И.: evil eye; T.: kem göz) и. миф.
Күҙе насар, күҙе тейеүсән кеше. □ Дурной глаз, способный сглазить, вселить болезни.
■ Балама куҙе тейҙе Хәтимәнең, бирегуҙҙең. Экспедиция материалдарынан.
БИРЕГҮМӘЛӘК (бирегүмәләге) (Р: ночная (бесовская) бабочка; И.: devil’s butterfly; T.: pervane) и. диал.
1. зоол. кар. шайтан күбәләге. Бире-гумэлэк оса.
2. миф. Ен (шайтан) күбәләге. □ Ночная (бесовская) бабочка. ■ Төндә өйгә бире-гумәләк инһә, яман була. Ф. Хисамитдинова.
БИРЕГӘ [боронғо төрки бири бында’ + -гә] (Р: сюда; И.: here; T.: buraya)р.
Ошо урынға, ошо ергә; бында. □ Сюда. Бирегә килеп ултырыу. Нәмәне бирегә ҡуйыу.
БИРЕК (Р: крепкий; И.: healthy; Т.: sağlam) с.
Ныҡлы, ныҡ. □ Крепкий, выносливый. Бирек ат. ■ [Туймуйрыҡ:] Ҡалай һуң ул, Хоҙайҙың рәхмәте менән микән ни — шулай көслө беләкле, бирек кеше булып уҫә алды әле? Ғ. Ибраһимов. • Бирек бил биртенмәҫ. Әйтем.
БИРЕ ҠЫУЫУ (бире ҡыу-) (Р: изгнание бесов; И.: exorcism of devils; T.: cinleri kovmak) к. миф.
Ауырыуҙы магик дауалау сараһы. □ Магический способ лечения, избавления от
болезней, источником которых являлась нечистая сила. Биреләр өйгә эйәләһә, уны мылтыҡ атып ҡыуалар.
БИРЕЛГӘНЛЕК (бирелгәнлеге) (Р: преданность делу; И.: devotion; T.: özveri) и.
1. Мөкиббән китеп (бирелеп) эшләү.
□ Преданность делу. Эшкә бирелгәнлек. ■ [Булат:] Етмәһә, уға ғына хас бирелгәнлек, ҡыйыулыҡ менән һунарға йөрөргә тотона. Ә. Вахитов.
2. ҡар. ихласлыҡ. Бирелгәнлек курһәтеу.
БИРЕЛЕ (Р: взбешенный; И.: devilish; Т.: kızgın) с. диал.
1. Ҡыҙмалы. □ Взбешенный. Биреле ат.
2. миф. Биреле, ен эйәләгән. □ Чертовский.
БИРЕЛЕП (Р: усердно; И.: hard; Т.: gayretli) р.
Бик ныҡ мауығып. □ Усердно, ревностно. Бирелеп эшләу. ■ Уҡытыусы — алдынғы ҡарашлы, башҡаларҙы уҙ артынан эйәртә алған, ҡайҙа ғына эшләһә лә, эшкә бирелгәнлеге менән айырылып торған шәхес ул. Ф. Күзбәков.
БИРЕЛЕҮ (бирел-) [боронғо төрки би-рил-] ҡ.
1. төш. ҡар. биреү I. страд, от биреү I.
2. Ҡаршылыҡ күрһәтеүҙе туҡтатыу.
□ Сдаваться, сдаться. Бер аҙ көрәшкәндән һуңкөс һынашыусылар әллә ысын, әллә буш берәм-берәм бирелергә булдылар.
3. Үҙләштереүгә, аңлауға һ. б. еңел, анһат йәки ауыр булыу; аңлашылыу. □ Даваться. ■ [Ишғәле:] Миңә химия бик ауыр бирелде. И. Нурғәлиев.
4. Ҙур ҡыҙыҡһыныу менән, ихлас күңелдән керешеү, бик ныҡ мауығыу. □ Увлечься, отдаваться. Бирелеп эшләу. Һуҙгә бирелеу.
5. Ниҙеңдер шауҡымына эйәреү. □ Поддаваться. Ҡотҡоға бирелеу.
6. Ниҙеңдер тәьҫиренә әсир булыу.
□ Предаваться чему. Моңға бирелеу. Өмөтһөҙлөккә бирелеу. Тойғоға бирелеу. Уйға бирелеу. Хыялға бирелеу.
279