Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 281
Поиск по словарям
БИРЕҮ
магазинда бер нәмәне лә арзан хаҡ менән бирмәйҙәр. И. Ғиззәтуллин.
8. Ҡайһы бер абстракт мәғәнәле исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған төшөнсәгә эйә итеүҙе белдерә. □ В сочет. с сущ. образует сложные гл. и выражает действие, связанное со знач. имени. Мөмкинлек биреу. Махсус белем биреу. Уҡырға мөмкинлек биреу. Хоҡуҡ биреу. ■ Балаларға фатиха биреп, аҡ бәхеттәр теләп, яңы тормош юлына оҙатыу — һәр ата-әсәнең изге бурысы. М. Бураҡаева. Алла инде һиңә бәхетте көрәп-көрәп, итәк тултырып биргән. Т. Хәйбуллин. Хоҙай бирер йәннәттең туғайы һылыу Уралтау. Ҡобайырҙан.
9. Исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған үҙенсәлеккә, сифатҡа эйә итеү.
□ Придать, придавать, прибавлять. Дәрт биреу. Йәм биреу. Илһам биреу. Ләззәт биреу. Рух биреу. Рәхәтлек биреу. Сабырлыҡ биреу. Таяныс биреу. ■ Бала бит ул эшкә көс бирә, тормош йәме куберәк куренә. Ғ. Сәләм.
10. Ниҙелер бүләк, награда һ. б. итеп тапшырыу. □ Преподнести, наградить, даровать. Буләк биреу. Орден биреу. Халыҡ артисы исемен биреу. ■ Уҡытыу-тәрбиә эшендә ҙур уңыштарға өлгәшкән, ижади эшләусе, фиҙаҡәрлек өлгөһө курһәтеусе танылған уҡытыусы-новаторҙарға Башҡортостан Республикаһының Халыҡ уҡытыусыһы тигән исем биреу — Дәуләт кимәлендә уҡытыусы хеҙмәтенә иң юғары баһа ул. 3. Аллаяров. «Ҡустым, һөйөнсө, ни бирәһең?» — тине ул [Ғариф], нимәлер тотҡан һыңар ҡулын артына йәшереп. Б. Бикбай.
11. Башҡарыу, үтәү өсөн ниҙер билдәләү, тәғәйенләү. □ Давать задание, план. Ауыр эш биреу. План биреу. ■ Купер эшләргә, окоп ҡаҙырға йөрөгән ваҡытта.. икенсе бер наряд бирәләр. Д. Юлтый.
12. диал. Кемдеңдер йәшен билдәләү.
□ Определение возраста. ■ Каҡса, еңел кәу-ҙәһенә, йәштәрсә баҙыҡ, тигеҙ тештәренә ҡараһаң, уға [Хасбулат олатайға] хатта алты тиҫтәне лә биреуе ҡыйын. 3. Биишева.
13. юҡл. ф. Билдәле бер абстракт исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған төшөнсәнең булыуына ҡамасау иткәнде белдерә. □ Придавать, дать. Әһәмиәт бирмәу. һөйләшергә ирек бирмәу. ■ [Нәҡиә ҡыҙына:] Туҡта әле, туҡта! Тын-тәҡәт бирмәй, ниңә әле былай дөрөп алып бараһың? И. Ғиззәтуллин.
14. Ғәҙәттә, төбәү килештәге исемдәр менән килеп, көс менән ныҡ итеп һуҡҡанды белдерә. □ Задать. Елкәгә биреу. Атҡа ҡамсы менән биреу. Сикәгә биреу. Яңаҡҡа биреу.
15. Халыҡ алдында концерт, спектакль һ. б. менән сығыш яһау. □ Выступать. Концерт биреу. ■ Туңәрәккә йөрөусе уҡыусылар мәктәп сәхнәһендә генә тугел, ҡала театры бинаһында ла спектаклдәр бирә. Ф. Ғөбәйҙуллина.
16. Ғәмәлдә бар итеү, етештереү, булдырыу (уңыш, емеш һ. б. ҡарата); файҙа килтереү. □ Производить. Куп килем биреу. Яҡшы уңыш биреу. ■ Киң Уралда ҡара урмандар шаулап ултыра. Унда йукә тәмле балын бирә, һынын бирә һылыу шыршылар. Р. Ниғмәти.
17. Берәй эш-хәлдең һ. б. һөҙөмтәһе булараҡ күрһәтеү, белдереү. □ Дать результат.
■ Ҡолморҙа .. мылтығын алды ла Сурағолға тоҫҡап сағылдырҙы, ләкин мылтыҡ ут бирмәне. Т. Хәйбуллин.
18. Исемдәр менән килеп, шул исем төшөнсәһендәге эште башҡарыуҙы белдергән һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочет. с сущ. образует сложные гл. и выражает действия, связанные со значением имени. Аңлатма биреу. Баһа биреу. Бойороҡ биреу. Заказ биреу. Команда биреу. Курһәтмә биреу. Наказ биреу.
■ Ризалыҡ биреу — хыял иткән нәмә мотлаҡ тормошҡа ашырыласаҡ, тигәнде аңлатмай. Ф. Әсәнов.
19. Тауышты белдергән исемдәр менән килеп, тауышлы сигналды белдерә. □ В сочет. с сущ., обозначающими звуковой сигнал, образует сложные гл. и выражает действия, связанные со значением звука. Залп биреу. Звонок биреу. Сигнал биреу.
281
магазинда бер нәмәне лә арзан хаҡ менән бирмәйҙәр. И. Ғиззәтуллин.
8. Ҡайһы бер абстракт мәғәнәле исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған төшөнсәгә эйә итеүҙе белдерә. □ В сочет. с сущ. образует сложные гл. и выражает действие, связанное со знач. имени. Мөмкинлек биреу. Махсус белем биреу. Уҡырға мөмкинлек биреу. Хоҡуҡ биреу. ■ Балаларға фатиха биреп, аҡ бәхеттәр теләп, яңы тормош юлына оҙатыу — һәр ата-әсәнең изге бурысы. М. Бураҡаева. Алла инде һиңә бәхетте көрәп-көрәп, итәк тултырып биргән. Т. Хәйбуллин. Хоҙай бирер йәннәттең туғайы һылыу Уралтау. Ҡобайырҙан.
9. Исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған үҙенсәлеккә, сифатҡа эйә итеү.
□ Придать, придавать, прибавлять. Дәрт биреу. Йәм биреу. Илһам биреу. Ләззәт биреу. Рух биреу. Рәхәтлек биреу. Сабырлыҡ биреу. Таяныс биреу. ■ Бала бит ул эшкә көс бирә, тормош йәме куберәк куренә. Ғ. Сәләм.
10. Ниҙелер бүләк, награда һ. б. итеп тапшырыу. □ Преподнести, наградить, даровать. Буләк биреу. Орден биреу. Халыҡ артисы исемен биреу. ■ Уҡытыу-тәрбиә эшендә ҙур уңыштарға өлгәшкән, ижади эшләусе, фиҙаҡәрлек өлгөһө курһәтеусе танылған уҡытыусы-новаторҙарға Башҡортостан Республикаһының Халыҡ уҡытыусыһы тигән исем биреу — Дәуләт кимәлендә уҡытыусы хеҙмәтенә иң юғары баһа ул. 3. Аллаяров. «Ҡустым, һөйөнсө, ни бирәһең?» — тине ул [Ғариф], нимәлер тотҡан һыңар ҡулын артына йәшереп. Б. Бикбай.
11. Башҡарыу, үтәү өсөн ниҙер билдәләү, тәғәйенләү. □ Давать задание, план. Ауыр эш биреу. План биреу. ■ Купер эшләргә, окоп ҡаҙырға йөрөгән ваҡытта.. икенсе бер наряд бирәләр. Д. Юлтый.
12. диал. Кемдеңдер йәшен билдәләү.
□ Определение возраста. ■ Каҡса, еңел кәу-ҙәһенә, йәштәрсә баҙыҡ, тигеҙ тештәренә ҡараһаң, уға [Хасбулат олатайға] хатта алты тиҫтәне лә биреуе ҡыйын. 3. Биишева.
13. юҡл. ф. Билдәле бер абстракт исемдәр менән килеп, шул исемдән аңлашылған төшөнсәнең булыуына ҡамасау иткәнде белдерә. □ Придавать, дать. Әһәмиәт бирмәу. һөйләшергә ирек бирмәу. ■ [Нәҡиә ҡыҙына:] Туҡта әле, туҡта! Тын-тәҡәт бирмәй, ниңә әле былай дөрөп алып бараһың? И. Ғиззәтуллин.
14. Ғәҙәттә, төбәү килештәге исемдәр менән килеп, көс менән ныҡ итеп һуҡҡанды белдерә. □ Задать. Елкәгә биреу. Атҡа ҡамсы менән биреу. Сикәгә биреу. Яңаҡҡа биреу.
15. Халыҡ алдында концерт, спектакль һ. б. менән сығыш яһау. □ Выступать. Концерт биреу. ■ Туңәрәккә йөрөусе уҡыусылар мәктәп сәхнәһендә генә тугел, ҡала театры бинаһында ла спектаклдәр бирә. Ф. Ғөбәйҙуллина.
16. Ғәмәлдә бар итеү, етештереү, булдырыу (уңыш, емеш һ. б. ҡарата); файҙа килтереү. □ Производить. Куп килем биреу. Яҡшы уңыш биреу. ■ Киң Уралда ҡара урмандар шаулап ултыра. Унда йукә тәмле балын бирә, һынын бирә һылыу шыршылар. Р. Ниғмәти.
17. Берәй эш-хәлдең һ. б. һөҙөмтәһе булараҡ күрһәтеү, белдереү. □ Дать результат.
■ Ҡолморҙа .. мылтығын алды ла Сурағолға тоҫҡап сағылдырҙы, ләкин мылтыҡ ут бирмәне. Т. Хәйбуллин.
18. Исемдәр менән килеп, шул исем төшөнсәһендәге эште башҡарыуҙы белдергән һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочет. с сущ. образует сложные гл. и выражает действия, связанные со значением имени. Аңлатма биреу. Баһа биреу. Бойороҡ биреу. Заказ биреу. Команда биреу. Курһәтмә биреу. Наказ биреу.
■ Ризалыҡ биреу — хыял иткән нәмә мотлаҡ тормошҡа ашырыласаҡ, тигәнде аңлатмай. Ф. Әсәнов.
19. Тауышты белдергән исемдәр менән килеп, тауышлы сигналды белдерә. □ В сочет. с сущ., обозначающими звуковой сигнал, образует сложные гл. и выражает действия, связанные со значением звука. Залп биреу. Звонок биреу. Сигнал биреу.
281