Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 301
Поиск по словарям
БОҘ КИТЕҮ
БОҘ [дөйөм төрки буз (муз)< пурчъ ‘боҙ’] (Р.: лёд; И.: ice; T.: buz) и.
1. Туңған һыу. □ Лёд. Боҙ ҡатламы. Йоҡа боҙ. Көҙгө боҙ. Мәңгелек боҙҙар. Боҙ китеу. Боҙ ҡаплау. ■ Йәйрәп ятҡан ялтыр һыу өҫтөнә көҙгө кеуек ялтыр боҙ туңған. Ғ. Амантай.
2. ҡар. һырғалаҡ. Яһалма боҙ. Боҙҙа шыуыу. ■ Теләге булған һәр кем зәңгәр боҙҙа конькиҙа шыуыу мөмкинлегенә эйә. «Атайсал», 18 декабрь 2009.
3. миф. Аллаһы тәғәлә тарафынан гонаһтар өсөн яза рәүешендә ебәрелгән тәбиғәт күренеше. □ Мифологизированное явление, посланное Всевышним в качестве наказания за грехи.
4. ҡар. борсаҡ II. Боҙ ҡатыш ямғыр яуа. Бойҙайҙы боҙ һуҡҡан. ■ Кубәләкләп яуған ҡарға башта борсаҡтай боҙ, аҙаҡ сәнскеле ямғыр бөртөктәре ҡушылды. Т. Ғарипова.
♦ Боҙға яҙған булмаҫтай, тормошҡа ашмаҫтай, ышанысһыҙ. □ Вилами на воде писано. ■ [Камилә:] Етәксе һуҙенә ышанаһың! Боҙға яҙған вәғәҙә бит ул. Р. Төхвәтуллин. Боҙ ҡуҙғалды эш икенсе йүнәлеш алды. □ Лёд тронулся. Боҙҙо ҡуҙғатыу башлау, беренсе аҙымды яһау. □ Положить начало, сделать первый шаг.
БОҘАЙ I и. диал. ҡар. бойҙай.
БОҘАЙ II и. анат. диал. ҡар. күмәгәй.
БОҘАУ ҠОЛАҒЫ и. диал. ҡар. бәрхәт гөл.
БОҘ БАЛТАҺЫ (Р.: ледоруб; И.: ice axe; T: buz kazması) и.
Боҙлауыҡҡа менгәндә ҡулланылған балта. □ Ледоруб. Боҙ балтаһы менән тумырыу.
БОҘБАРМАҠ (боҙбармағы) (Р: сосулька; И.: icicle; T: saçak buzu) и.
Һыу тамыуҙан барлыҡҡа килгән осло оҙонса боҙло үҙәк, тамсы боҙо. □ Сосулька. Боҙбармаҡ төшөу. Йорт ҡыйыҡтарындағы боҙбармаҡтар оло хәуеф тыуҙыра. ■ Нескә тәлгәштәре боҙбармаҡтар менән осланған ҡарт өйәңке мине таный. «Башҡортостан ҡыҙы», № 10, 2010.
БОҘВАТҠЫС I (Р: ледокол; И.: icebreaker; T: buz kıran mahmuz) и.
1. Боҙ вата торған карап. □ Ледокол. Боҙватҡыс командаһы.
2. Йылғала төҙөлгән боҙҙо вата торған ҡоролма. □ Ледорез.
БОҘВАТҠЫС II (Р: ледокольный; И.: icebreaker; T.: buzkıran) с.
Боҙ вата торған. □ Ледокольный. Боҙватҡыс флот.
БОҘҒАЛАҠ (боҙғалағы) и. диал. ҡар. борсаҡ II.
БОҘҒАЛАҠЛАНЫУ (боҙғал аҡлан-) (Р: становиться скользким; И.: become slippery; T: kaypaklanmak) ҡ. диал.
Боҙлауыҡланыу. □ Становиться скользким. Юл боҙғалаҡланды.
БОҘҒОЛАУ (боҙғола-) (Р.: портить; И.: spoil; T.: bozmak) ҡ.
Төрлө ерҙән боҙоу, тотош боҙоу. □ мно-гокр. Портить, ломать. Боҙғолап ташлау.
БОҘҘАЙ (Р.: ледяной; И.: icy; as ice; T: buz gibi) c.
Боҙ кеүек һалҡын. □ Ледяной. М Ала-ғарай-апрелдә тауҙарҙың көнтөшмәҫ бит-ләу-уҙәктәрендә, йылға ярҙарында, ҡалын урмандар эсендә, ҡала газондарында һәм тротуарҙарҙа өҫтө боҙҙай ҡатҡылға әуе-релгән ҡар өйөмдәре ятыусан. «Киске Өфө», №23, 2011.
БОҘҘОРОУ (боҙҙор ) ҡ. йөкм. ҡар. боҙоу. понуд. от боҙоу. Итте боҙҙороу.
БОҘҘОРТОУ (боҙҙорт ) ҡ. йөкм. ҡар. боҙоу, понуд. от боҙоу.
БОҘ КИТЕҮ (боҙ кит ) (Р: ледоход; И.: drifting of ice; T: buz çözümü) ҡ.
1. Йылға ағымы буйлап боҙ күсеүе. □ Ледоход. ■ Яҙ етеп, йылғала боҙ киткәс, каторжандарҙы пароход менән килтерә башланылар. Т. Ғарипова.
2. миф. Мифологияла ҡайғыларҙы, ауырыуҙарҙы ебәреү ысулы; боҙ өҫтөндә туҙ яндырһаң, боҙ менән ауырыу китә. □ Магический способ отгона, избавления от болезней и бед.
301
БОҘ [дөйөм төрки буз (муз)< пурчъ ‘боҙ’] (Р.: лёд; И.: ice; T.: buz) и.
1. Туңған һыу. □ Лёд. Боҙ ҡатламы. Йоҡа боҙ. Көҙгө боҙ. Мәңгелек боҙҙар. Боҙ китеу. Боҙ ҡаплау. ■ Йәйрәп ятҡан ялтыр һыу өҫтөнә көҙгө кеуек ялтыр боҙ туңған. Ғ. Амантай.
2. ҡар. һырғалаҡ. Яһалма боҙ. Боҙҙа шыуыу. ■ Теләге булған һәр кем зәңгәр боҙҙа конькиҙа шыуыу мөмкинлегенә эйә. «Атайсал», 18 декабрь 2009.
3. миф. Аллаһы тәғәлә тарафынан гонаһтар өсөн яза рәүешендә ебәрелгән тәбиғәт күренеше. □ Мифологизированное явление, посланное Всевышним в качестве наказания за грехи.
4. ҡар. борсаҡ II. Боҙ ҡатыш ямғыр яуа. Бойҙайҙы боҙ һуҡҡан. ■ Кубәләкләп яуған ҡарға башта борсаҡтай боҙ, аҙаҡ сәнскеле ямғыр бөртөктәре ҡушылды. Т. Ғарипова.
♦ Боҙға яҙған булмаҫтай, тормошҡа ашмаҫтай, ышанысһыҙ. □ Вилами на воде писано. ■ [Камилә:] Етәксе һуҙенә ышанаһың! Боҙға яҙған вәғәҙә бит ул. Р. Төхвәтуллин. Боҙ ҡуҙғалды эш икенсе йүнәлеш алды. □ Лёд тронулся. Боҙҙо ҡуҙғатыу башлау, беренсе аҙымды яһау. □ Положить начало, сделать первый шаг.
БОҘАЙ I и. диал. ҡар. бойҙай.
БОҘАЙ II и. анат. диал. ҡар. күмәгәй.
БОҘАУ ҠОЛАҒЫ и. диал. ҡар. бәрхәт гөл.
БОҘ БАЛТАҺЫ (Р.: ледоруб; И.: ice axe; T: buz kazması) и.
Боҙлауыҡҡа менгәндә ҡулланылған балта. □ Ледоруб. Боҙ балтаһы менән тумырыу.
БОҘБАРМАҠ (боҙбармағы) (Р: сосулька; И.: icicle; T: saçak buzu) и.
Һыу тамыуҙан барлыҡҡа килгән осло оҙонса боҙло үҙәк, тамсы боҙо. □ Сосулька. Боҙбармаҡ төшөу. Йорт ҡыйыҡтарындағы боҙбармаҡтар оло хәуеф тыуҙыра. ■ Нескә тәлгәштәре боҙбармаҡтар менән осланған ҡарт өйәңке мине таный. «Башҡортостан ҡыҙы», № 10, 2010.
БОҘВАТҠЫС I (Р: ледокол; И.: icebreaker; T: buz kıran mahmuz) и.
1. Боҙ вата торған карап. □ Ледокол. Боҙватҡыс командаһы.
2. Йылғала төҙөлгән боҙҙо вата торған ҡоролма. □ Ледорез.
БОҘВАТҠЫС II (Р: ледокольный; И.: icebreaker; T.: buzkıran) с.
Боҙ вата торған. □ Ледокольный. Боҙватҡыс флот.
БОҘҒАЛАҠ (боҙғалағы) и. диал. ҡар. борсаҡ II.
БОҘҒАЛАҠЛАНЫУ (боҙғал аҡлан-) (Р: становиться скользким; И.: become slippery; T: kaypaklanmak) ҡ. диал.
Боҙлауыҡланыу. □ Становиться скользким. Юл боҙғалаҡланды.
БОҘҒОЛАУ (боҙғола-) (Р.: портить; И.: spoil; T.: bozmak) ҡ.
Төрлө ерҙән боҙоу, тотош боҙоу. □ мно-гокр. Портить, ломать. Боҙғолап ташлау.
БОҘҘАЙ (Р.: ледяной; И.: icy; as ice; T: buz gibi) c.
Боҙ кеүек һалҡын. □ Ледяной. М Ала-ғарай-апрелдә тауҙарҙың көнтөшмәҫ бит-ләу-уҙәктәрендә, йылға ярҙарында, ҡалын урмандар эсендә, ҡала газондарында һәм тротуарҙарҙа өҫтө боҙҙай ҡатҡылға әуе-релгән ҡар өйөмдәре ятыусан. «Киске Өфө», №23, 2011.
БОҘҘОРОУ (боҙҙор ) ҡ. йөкм. ҡар. боҙоу. понуд. от боҙоу. Итте боҙҙороу.
БОҘҘОРТОУ (боҙҙорт ) ҡ. йөкм. ҡар. боҙоу, понуд. от боҙоу.
БОҘ КИТЕҮ (боҙ кит ) (Р: ледоход; И.: drifting of ice; T: buz çözümü) ҡ.
1. Йылға ағымы буйлап боҙ күсеүе. □ Ледоход. ■ Яҙ етеп, йылғала боҙ киткәс, каторжандарҙы пароход менән килтерә башланылар. Т. Ғарипова.
2. миф. Мифологияла ҡайғыларҙы, ауырыуҙарҙы ебәреү ысулы; боҙ өҫтөндә туҙ яндырһаң, боҙ менән ауырыу китә. □ Магический способ отгона, избавления от болезней и бед.
301