Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 302
Поиск по словарям
БОҘ ҠАТЫУ
БОҘ ҠАТЫУ (боҙ ҡат-) (Р.: замерзать; И.: freeze over; T.: donmak) ҡ. диал.
Боҙ менән ҡапланыу, туңыу. □ Замерзать. Йылғала боҙ ҡатты.
БОҘЛАНДЫРЫУ (боҙландыр-) ҡ. йөкм. ҡар. боҙланыу, понуд. от боҙланыу.
БОҘЛАНЫУ (боҙлан-) (Р.: леденеть; И.: ice over; T.: donmak) ҡ.
Боҙ менән ҡапланыу. □ Леденеть, обледенеть, заледенеть, обмёрзнуть. Боҙланған баҫҡыс. Боҙланған мыйыҡтар. ■ Ек-ектәре боҙланған .. ишек асылып китте. Ф. Иҫәнғолов. Кышҡы селлә, әсе һыуыҡ битте семетеп ала. Боҙлана һаҡал, мыйыҡтар, ҡаш-керпектәр боҙлана. Т. Арслан.
БОҘЛАУЫҠ (боҙлауығы) (Р: гололедица; И.: black ice; T.: buzcük) и.
1. Ерҙе ҡаплап туңған боҙ. □ Гололедица. ■ Ишек алды боҙлауыҡ. Йәуҙәттең өләсәһе, боҙлауыҡҡа йығылып, бер юлы ике ҡабырғаһын һындырҙы. Р. Ғабдрахманов.
2. диал. ҡар. борсаҡ II. Игенде боҙлауыҡ һуҡҡан. ■ 1917 йылдың ҡар ҡатыш ямғыр, боҙлауыҡ яуып торған ырашҡылы яҙ көнө ине. Һ. Дәүләтшина.
3. диал. ҡар. бәҫ.
БОҘЛАУЫҠЛАНЫУ (боҙлауыҡлан-) (Р: заледенеть; И.: ice; T.: donmak) ҡ.
Йоҡа ғына боҙ менән ҡапланып туңыу. □ Заледенеть. ■ һушынан яҙған убырҙы тышҡа алып сығалар ҙа боҙлауыҡланған ергә һалып ҡанға батырғансы туҡмайҙар. С. Ҡудаш.
БОҘЛО (Р: ледяной; И.: icy; T.: buzlu) с.
1. Боҙ ҡатнаш, боҙо булған. □ Ледяной, обледенелый. Боҙло һыу. Боҙло ҡар. Боҙло ямғыр. Боҙло мәмерйә. ■ Тормош булғас, булыр барыһы ла: боҙло ямғыры ла, ҡары ла. Р. Ғарипов.
2. Боҙ кеүек һалҡын. □ Леденящий. ■ Куңел әрней, әрней, боҙло һалҡын, буранлы ел мине һуҡҡанға. Ш. Бабич.
3. Боҙ менән ҡапланған. □ Ледяной. Боҙло трасса. ■ Сибайҙа боҙло һырғалаҡ төҙө [лә]. «Башҡортостан», 26 ноябрь 2009.
4. Тайғаҡ. □ Скользкий, обледенелый. Боҙло юл. ■ Боҙло юл йәйәулеләр өсөн дә, транспорт өсөн дә бик хәуефле. Тайғаҡ мәлдә урамда төрлө йәрәхәт алыусылар кубәйә. «Башҡортостан», 15 декабрь 2010. Айбикә, тиҙ генә йугереп өй башына менеп, мөрйә өҫтөндәге өлкән ташты, уның аҫтындағы өлкән көл тоҡсайын алып, мөрйә янына ҡуя ла, йышылып бөткән боҙло баҫҡыстан шыуып төшөп, өйгә инә. Һ. Дәүләтшина.
БОҘЛОҠ I (боҙлоғо) (Р: ледник; И.: glacier; T: buzluk) и.
1. Мәңгелек боҙ менән ҡапланған ер.
□ Ледник. Тау боҙлоғо. ■ Бөтә донъялағы боҙлоҡтарҙың майҙаны Европа еренән байтаҡ артыҡ. «Башҡортостан», 25 февраль 2010. 16 февралдә БСТ-ла тәбиғәткә арналған бик ҡыҙыҡлы, фәһемле тапшырыу булды. Һуҙ боҙлоҡтарҙың бөгөнгө торошо һәм тиҙләп иреуе хаҡында барҙы. «Киске Өфө», № 9, 2011.
2. диал. ҡар. ҡар баҙы.
БОҘЛОҠ II (Р: ледниковый; И.: glacier; T: buzluk) с.
Боҙҙан торған. □ Ледниковый. Боҙлоҡ кулдәре.
БОҘЛОҠ ДӘҮЕРЕ (Р: ледниковый период; И.: ice Age; T.: buzul çağı) и. геол.
Ер өҫтөнөң боҙ менән ҡапланған дәүере.
□ Ледниковый период. ■ Боҙ составы уҙгәреуе буйынса шул билдәләнә: беҙҙең планета 100-әр мең йылдарға һуҙылған бер нисә боҙлоҡ дәуерен кисергән. «Йәшлек», 3 декабрь 2009.
БОҘЛОҠ ОСОРО и. диал. ҡар. боҙлоҡ дәүере.
БОҘЛО ЯМҒЫР и. диал. ҡар. борсаҡ II.
БОҘ ОҘАТЫУ (боҙ оҙат-) (Р: проводы ледохода; И.: a Bashkir ethnographic custom; T: buz gitmesini seyretmek) к. миф.
Ауырыу, бәлә-ҡазаны оҙатыу йолаһы.
□ Ритуальные проводы ледохода. ■ Боҙ киткәндә, ярға сығып: «Ҡайғыларҙы алып кит!» — тип боҙ оҙата инек. Башҡорт мифологияһынан.
302
БОҘ ҠАТЫУ (боҙ ҡат-) (Р.: замерзать; И.: freeze over; T.: donmak) ҡ. диал.
Боҙ менән ҡапланыу, туңыу. □ Замерзать. Йылғала боҙ ҡатты.
БОҘЛАНДЫРЫУ (боҙландыр-) ҡ. йөкм. ҡар. боҙланыу, понуд. от боҙланыу.
БОҘЛАНЫУ (боҙлан-) (Р.: леденеть; И.: ice over; T.: donmak) ҡ.
Боҙ менән ҡапланыу. □ Леденеть, обледенеть, заледенеть, обмёрзнуть. Боҙланған баҫҡыс. Боҙланған мыйыҡтар. ■ Ек-ектәре боҙланған .. ишек асылып китте. Ф. Иҫәнғолов. Кышҡы селлә, әсе һыуыҡ битте семетеп ала. Боҙлана һаҡал, мыйыҡтар, ҡаш-керпектәр боҙлана. Т. Арслан.
БОҘЛАУЫҠ (боҙлауығы) (Р: гололедица; И.: black ice; T.: buzcük) и.
1. Ерҙе ҡаплап туңған боҙ. □ Гололедица. ■ Ишек алды боҙлауыҡ. Йәуҙәттең өләсәһе, боҙлауыҡҡа йығылып, бер юлы ике ҡабырғаһын һындырҙы. Р. Ғабдрахманов.
2. диал. ҡар. борсаҡ II. Игенде боҙлауыҡ һуҡҡан. ■ 1917 йылдың ҡар ҡатыш ямғыр, боҙлауыҡ яуып торған ырашҡылы яҙ көнө ине. Һ. Дәүләтшина.
3. диал. ҡар. бәҫ.
БОҘЛАУЫҠЛАНЫУ (боҙлауыҡлан-) (Р: заледенеть; И.: ice; T.: donmak) ҡ.
Йоҡа ғына боҙ менән ҡапланып туңыу. □ Заледенеть. ■ һушынан яҙған убырҙы тышҡа алып сығалар ҙа боҙлауыҡланған ергә һалып ҡанға батырғансы туҡмайҙар. С. Ҡудаш.
БОҘЛО (Р: ледяной; И.: icy; T.: buzlu) с.
1. Боҙ ҡатнаш, боҙо булған. □ Ледяной, обледенелый. Боҙло һыу. Боҙло ҡар. Боҙло ямғыр. Боҙло мәмерйә. ■ Тормош булғас, булыр барыһы ла: боҙло ямғыры ла, ҡары ла. Р. Ғарипов.
2. Боҙ кеүек һалҡын. □ Леденящий. ■ Куңел әрней, әрней, боҙло һалҡын, буранлы ел мине һуҡҡанға. Ш. Бабич.
3. Боҙ менән ҡапланған. □ Ледяной. Боҙло трасса. ■ Сибайҙа боҙло һырғалаҡ төҙө [лә]. «Башҡортостан», 26 ноябрь 2009.
4. Тайғаҡ. □ Скользкий, обледенелый. Боҙло юл. ■ Боҙло юл йәйәулеләр өсөн дә, транспорт өсөн дә бик хәуефле. Тайғаҡ мәлдә урамда төрлө йәрәхәт алыусылар кубәйә. «Башҡортостан», 15 декабрь 2010. Айбикә, тиҙ генә йугереп өй башына менеп, мөрйә өҫтөндәге өлкән ташты, уның аҫтындағы өлкән көл тоҡсайын алып, мөрйә янына ҡуя ла, йышылып бөткән боҙло баҫҡыстан шыуып төшөп, өйгә инә. Һ. Дәүләтшина.
БОҘЛОҠ I (боҙлоғо) (Р: ледник; И.: glacier; T: buzluk) и.
1. Мәңгелек боҙ менән ҡапланған ер.
□ Ледник. Тау боҙлоғо. ■ Бөтә донъялағы боҙлоҡтарҙың майҙаны Европа еренән байтаҡ артыҡ. «Башҡортостан», 25 февраль 2010. 16 февралдә БСТ-ла тәбиғәткә арналған бик ҡыҙыҡлы, фәһемле тапшырыу булды. Һуҙ боҙлоҡтарҙың бөгөнгө торошо һәм тиҙләп иреуе хаҡында барҙы. «Киске Өфө», № 9, 2011.
2. диал. ҡар. ҡар баҙы.
БОҘЛОҠ II (Р: ледниковый; И.: glacier; T: buzluk) с.
Боҙҙан торған. □ Ледниковый. Боҙлоҡ кулдәре.
БОҘЛОҠ ДӘҮЕРЕ (Р: ледниковый период; И.: ice Age; T.: buzul çağı) и. геол.
Ер өҫтөнөң боҙ менән ҡапланған дәүере.
□ Ледниковый период. ■ Боҙ составы уҙгәреуе буйынса шул билдәләнә: беҙҙең планета 100-әр мең йылдарға һуҙылған бер нисә боҙлоҡ дәуерен кисергән. «Йәшлек», 3 декабрь 2009.
БОҘЛОҠ ОСОРО и. диал. ҡар. боҙлоҡ дәүере.
БОҘЛО ЯМҒЫР и. диал. ҡар. борсаҡ II.
БОҘ ОҘАТЫУ (боҙ оҙат-) (Р: проводы ледохода; И.: a Bashkir ethnographic custom; T: buz gitmesini seyretmek) к. миф.
Ауырыу, бәлә-ҡазаны оҙатыу йолаһы.
□ Ритуальные проводы ледохода. ■ Боҙ киткәндә, ярға сығып: «Ҡайғыларҙы алып кит!» — тип боҙ оҙата инек. Башҡорт мифологияһынан.
302