Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 310
Поиск по словарям
БОЛАҠ
1. Йыйыштырылмаған. □ Неубранный. Бола өй. ■ Бүлмәһе минеке кеүек бола: паяльник, отвёртка кеүек тимер-томор туҙышып ята. Р. Солтангәрәев.
2. Тәртипһеҙ. □ Безалаберный, неаккуратный. Бола кеше.
БОЛАҠ (болағы) [боронғо төрки булак] (Р.: маленькая речка; И.: brook, creek; T: dere) и.
Бәләкәй йылға. □ Маленькая речка, речушка, ручей. ■ Баҙар ғимараттары, Иҙел болағындағы караптар туҡталышы әҙер икән инде. Ә. Хәкимов. • һыуҙың башы болаҡтан. Әйтем.
БОЛАЛАНЫУ (болалан-) (Р: бузить; И.: kick up a rumpus; T: isyan etmek) ҡ. диал.
Боларыу. □ Бузить. Ҡатыны менән бола-ланыу.
БОЛАЛЫ (Р: смутный; И.: troubled; T: karışık) с.
Бөтә халыҡты ҡуҙғатҡан ығы-зығылы; ғауғалы. □ Смутный. Болалы заман. ■ Заманаһы шулай болалы булғас, ни ҡылаһың. Ә. Хәкимов.
БОЛАМА I и. диал. ҡар. бола II. ■ Бохарҙа бар болама. М. Аҡмулла.
БОЛАМА II с. диал. ҡар. буталсыҡ.
БОЛАМА III р. диал. ҡар. аралаш II.
БОЛАМА ИТЕҮ (болама ит-) ҡ. диал. ҡар. бутау I.
БОЛАМСАЙ и. диал. ҡар. боламыҡ I.
БОЛАМЫҠ I (боламығы) [дөйөм төрки буламаҡ < булға-маҡ ‘боламыҡ’] (Р: болтушка; И.: kind of broth; T.: lapa) и. этн. кул.
1. Ондо, борсаҡ онон һыуға йәки һөткә болғатып бешерелгән шыйыҡ бутҡа. □ Болтушка (вид мучной каши из пшеничной или из гороховой муки). Боламыҡ яһау. ■ Ашау өсөн иң шәбе - боламыҡ, сөнки уны сәйнәү мәжбүри түгел. Р. Ғабдрахманов. Тирмән тартҡанда осҡан ондан (туҙан тиһәң дә була инде) боламыҡ бешерә. Әле булһа ла ул аштың тәме тел осонда, сөнки был һирәк эләгә торған татлы ризыҡ ине. «Башҡортостан», 4 май 2011.
2. Тәмһеҙ итеп әҙерләнгән аш йәки эсемлек. □ Бурда. Аш боламыҡ булған.
3. йәки арыш боламығы, күсм. Үтә йомшаҡ холоҡло, йыуаш, булдыҡһыҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Мямля, размазня. ■ Ротмистр ҡатып торған казактарға: «Боламыҡтар!» — тип аҡырҙы. Я. Хамматов.
4. Болғансыҡ, юҡ-бар, буталсыҡ. □ Мешанина. ■ Ул, ысынлап та., мөһабәт кеше ине. Мейеһе боламыҡ булмаһа, ни әйттең дә бит. Ә. Хәкимов.
БОЛАМЫҠ II с. ҡар. болғаҡ III.
БОЛАМЫҠЛАНЫУ (боламыҡлан-) ҡ. ҡар. болғансыҡланыу.
БОЛАМЫҠЛАУ (боламыҡла-) ҡ. ҡар. болғансыҡлау.
БОЛАН [дөйөм төрки булан ‘мышы’] (Р: олень; И.: deer; T.: geyik) и. зоол.
1. Айыры тояҡлы, тармаҡ-тармаҡ мөгөҙлө, көйөшлө эре хайуан. □ Олень (лат. Cervidae). Болан балаһы. Болан ите. Болан мөгөҙө. Йорт боланы. Ҡырағай болан. ■ Урта ишек башында — тарбағай болан мөгөҙө, койка эргәһендә — күҙ яуын алмалы матур келәм, ә урындыҡтан төшкән ергә айыу тиреһе йәйелгән. Н. Мусин.
2. диал. ҡар. мышы.
3. Тотем, табыныу йәнлеге. □ Олень (тотемное животное).
БОЛАН КӨПШӘҺЕ (Р: дягиль; И.: angelica; T: melekotu) и. бот. диал.
Шыма көпшә (айыу ҡурайы). □ Дягиль (лат. Angelica).
БОЛАН КҮГӘҮЕНЕ и. зоол. ҡар. күгәүен.
БОЛАН ҠУҢЫҘ и. зоол. ҡар. ҡуңыҙ.
БОЛАН МӨГӨҘӨ I (Р: оленьи рога; И.: antlers; T: geyik boynuzlu) и.
1. Болан маңлайындағы һөйәк матдәһенән торған ҡаты үҫенде. □ Оленьи рога.
2. миф. Мифлаштырылған предмет, түл-лелек символы. □ Оленьи рога (мифологизированный предмет, символ плодовитости, счастья, благополучия).
БОЛАН МӨГӨҘӨ II (Р: оленьи рога; И.: antler; T: geyik boynuzlu) и. этн.
310
1. Йыйыштырылмаған. □ Неубранный. Бола өй. ■ Бүлмәһе минеке кеүек бола: паяльник, отвёртка кеүек тимер-томор туҙышып ята. Р. Солтангәрәев.
2. Тәртипһеҙ. □ Безалаберный, неаккуратный. Бола кеше.
БОЛАҠ (болағы) [боронғо төрки булак] (Р.: маленькая речка; И.: brook, creek; T: dere) и.
Бәләкәй йылға. □ Маленькая речка, речушка, ручей. ■ Баҙар ғимараттары, Иҙел болағындағы караптар туҡталышы әҙер икән инде. Ә. Хәкимов. • һыуҙың башы болаҡтан. Әйтем.
БОЛАЛАНЫУ (болалан-) (Р: бузить; И.: kick up a rumpus; T: isyan etmek) ҡ. диал.
Боларыу. □ Бузить. Ҡатыны менән бола-ланыу.
БОЛАЛЫ (Р: смутный; И.: troubled; T: karışık) с.
Бөтә халыҡты ҡуҙғатҡан ығы-зығылы; ғауғалы. □ Смутный. Болалы заман. ■ Заманаһы шулай болалы булғас, ни ҡылаһың. Ә. Хәкимов.
БОЛАМА I и. диал. ҡар. бола II. ■ Бохарҙа бар болама. М. Аҡмулла.
БОЛАМА II с. диал. ҡар. буталсыҡ.
БОЛАМА III р. диал. ҡар. аралаш II.
БОЛАМА ИТЕҮ (болама ит-) ҡ. диал. ҡар. бутау I.
БОЛАМСАЙ и. диал. ҡар. боламыҡ I.
БОЛАМЫҠ I (боламығы) [дөйөм төрки буламаҡ < булға-маҡ ‘боламыҡ’] (Р: болтушка; И.: kind of broth; T.: lapa) и. этн. кул.
1. Ондо, борсаҡ онон һыуға йәки һөткә болғатып бешерелгән шыйыҡ бутҡа. □ Болтушка (вид мучной каши из пшеничной или из гороховой муки). Боламыҡ яһау. ■ Ашау өсөн иң шәбе - боламыҡ, сөнки уны сәйнәү мәжбүри түгел. Р. Ғабдрахманов. Тирмән тартҡанда осҡан ондан (туҙан тиһәң дә була инде) боламыҡ бешерә. Әле булһа ла ул аштың тәме тел осонда, сөнки был һирәк эләгә торған татлы ризыҡ ине. «Башҡортостан», 4 май 2011.
2. Тәмһеҙ итеп әҙерләнгән аш йәки эсемлек. □ Бурда. Аш боламыҡ булған.
3. йәки арыш боламығы, күсм. Үтә йомшаҡ холоҡло, йыуаш, булдыҡһыҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Мямля, размазня. ■ Ротмистр ҡатып торған казактарға: «Боламыҡтар!» — тип аҡырҙы. Я. Хамматов.
4. Болғансыҡ, юҡ-бар, буталсыҡ. □ Мешанина. ■ Ул, ысынлап та., мөһабәт кеше ине. Мейеһе боламыҡ булмаһа, ни әйттең дә бит. Ә. Хәкимов.
БОЛАМЫҠ II с. ҡар. болғаҡ III.
БОЛАМЫҠЛАНЫУ (боламыҡлан-) ҡ. ҡар. болғансыҡланыу.
БОЛАМЫҠЛАУ (боламыҡла-) ҡ. ҡар. болғансыҡлау.
БОЛАН [дөйөм төрки булан ‘мышы’] (Р: олень; И.: deer; T.: geyik) и. зоол.
1. Айыры тояҡлы, тармаҡ-тармаҡ мөгөҙлө, көйөшлө эре хайуан. □ Олень (лат. Cervidae). Болан балаһы. Болан ите. Болан мөгөҙө. Йорт боланы. Ҡырағай болан. ■ Урта ишек башында — тарбағай болан мөгөҙө, койка эргәһендә — күҙ яуын алмалы матур келәм, ә урындыҡтан төшкән ергә айыу тиреһе йәйелгән. Н. Мусин.
2. диал. ҡар. мышы.
3. Тотем, табыныу йәнлеге. □ Олень (тотемное животное).
БОЛАН КӨПШӘҺЕ (Р: дягиль; И.: angelica; T: melekotu) и. бот. диал.
Шыма көпшә (айыу ҡурайы). □ Дягиль (лат. Angelica).
БОЛАН КҮГӘҮЕНЕ и. зоол. ҡар. күгәүен.
БОЛАН ҠУҢЫҘ и. зоол. ҡар. ҡуңыҙ.
БОЛАН МӨГӨҘӨ I (Р: оленьи рога; И.: antlers; T: geyik boynuzlu) и.
1. Болан маңлайындағы һөйәк матдәһенән торған ҡаты үҫенде. □ Оленьи рога.
2. миф. Мифлаштырылған предмет, түл-лелек символы. □ Оленьи рога (мифологизированный предмет, символ плодовитости, счастья, благополучия).
БОЛАН МӨГӨҘӨ II (Р: оленьи рога; И.: antler; T: geyik boynuzlu) и. этн.
310