Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 349
Поиск по словарям
БӨГӨЛӨҮ
Һыйыр малы баҡырғанды белдергән һүҙ.
□ Му (подражание мычанию коровы). Бо, — тип баҡырышып һыйырҙар көтөуҙән ҡайта башланы.
БӨБӘЛӘК (бөбәләге) и. диал. ҡар. бөгәләк 1. Йылҡылар бөбәләк безелдәуенә сыҙай алмай тыпырсына.
БӨГЕЛЖӘ и. диал. ҡар. ырғаҡ I.
БӨГӨЛ I (Р.: извилина; И.: bend; Т.: menderes) и.
Һыуҙың, юлдың боролған ере; боролма.
□ Извилина, извив, изгиб, излучина, лука (реки). Йылға бөгөлө. ■ Аҡтауҙың иң осонда, Иҙел бөгөлөндә торған һағауылдар аръяҡта, Кугиҙел тарафында бик ҙур саң кутәрелеуен хәбәр итте. 3. Ураҡсин. Таштуғай ҙа буйы бөгөл-бөгөл, бөгөлдәре һайын аҡ өйрәк. Халыҡ йырынан. Баҫҡыстың бер бөгөлөн ут-кәс, Емеш ҡапыл ҡаршыла уҙенә ике тамсы һыу кеуек оҡшаған бер кескәй ҡыҙҙы куреп, ҡысҡырып ебәрә яҙҙы. 3. Биишева. Йылға уҙенең буйраҡ тулҡындарында алыҫҡа, Ырымбур далаһының әрем еҫе томраһын быуландырып аҡҡан Һаҡмар ҡосағына ашыҡҡан бурәнәләрҙе бөгөлө һайын ҡороға сығарып өйөп киткән. Ш. Янбаев.
БӨГӨЛ II (Р.: изогнутый; И.: bent; Т.: eğri) с.
Бөгөлөп торған, бөгөлөп киткән. □ Изогнутый, извилистый. Бөгөл һуҡмаҡ. Бөгөл керпектәр. ■ Ә инде был ап-аҡ һылыу йөҙ, йондоҙ кеуек балҡып торған аҡыллы ҙур ҡара куҙҙәр, ҡуйы бөгөл керпектәр, ҡыйылып киткән ҡыйғас ҡаштар, көслө ихтыярҙы, тәрән аҡылды һөйләп торған ныҡ ҡымтылған алһыу ирендәр. 3. Биишева.
БӨГӨЛ III и. анат. диал. ҡар. бөгәр 1,1.
БӨГӨЛМӘ I и. диал. ҡар. бөгөл I. Юл бөгөлмәһе. Йылға бөгөлмәһе. Һуҡмаҡ бөгөлмәһе. ■ Яр буйындағы бөгөлмәлә кәмә куренде. М. Тажи.
БӨГӨЛМӘ II и. диал. ҡар. сөмгөл. Һыу бөгөлмәһе. Бөгөлмәлә һыу инеу.
БӨГӨЛМӘК (бөгөлмәге) и. бот. диал. ҡар. бәпембә 1. Урамда бөгөлмәктәр уҫә. Бөгөлмәк сәскә атҡан.
БӨГӨЛМӘЛЕ (Р: гибкий; И.: flexible; Т: esnek) с.
1. Бөгөлә торған. □ Гибкий, гнущийся. Бөгөлмәле бил. Бөгөлмәле тал сыбығы. ■ Ҡулдарыма алһам һине, билдәрең бөгөлмәле. Н. Нәжми.
2. ҡар. бөгөмлө. Бөгөлмәле вал. Бөгөлмәле торба.
БӨГӨЛМӘЛЕ-ҺЫҒЫЛМАЛЫ (Р: гибкий; И.: lissom; T.: esnek) с.
1. Бөгөлөп-Һығылып торған. □ Гибкий. Бөгөлмәле-һығылмалы бил.
2. Бөгөлөп торған. □ Коленчатый. Бөгөлмәле-һығылмалы торба.
БӨГӨЛӨП-ҺЫҒЫЛЫП (Р: сгибаясь; И.: bending; T: büksülerek) р.
1. Бер тегеләй, бер былай бөгөлөп; эйе-леп-бөгөлөп. □ Сгибаясь, пригибаясь. Бөгөлөп-Һығылып бейеу. Бөгөлөп-Һығылып гармун уйнау. ■ Ҡуҙыйкурпәс атаһының көмөш көҙгөһөн ташлап ебәргәйне, икһеҙ-сикһеҙ булып йәйелеп ятҡан диңгеҙ аша бөгөлөп-һығылып торған быяла купер һалынды, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Нескә, оҙон тал сыбыҡтары уның [Айҙарҙың] бәләкәс бармаҡтарында, ебәк таҫма урынына, бөгөлөп-һығылып уйнай. М. Кәрим. Көләс ҡыҙҙар йылғаларҙан бөгөлөп-һығылып һыу ала. Халыҡ йырынан.
2. кусм. Кемдеңдер алдында ярамһаҡлыҡ менән. □ Заискивая перед кем-то, льстя кому. Хужалар алдында бөгөлөп-һығылып йөрөу. Я Алтынбайҙың бөгөлөп-һығылып баш эйеуе нисектер бик йәпһеҙ килеп сыҡты.
3. Ураҡсин.
БӨГӨЛӨҮ (бөгөл-) ҡ.
1. төш. ҡар. бөгөү 1—4. страд, от бөгөү 1—4. Сите бөгөлгән яулыҡ. Ҡайындан бөгөлгән сана табаны. Сите ҡайып бөгөлгән ҡулъяулыҡ. М Алдар атаһының янына олаталарынан ҡала килгән, уҙен дә әжәлдәрҙән һаҡлап алып ҡалған булат ҡылысты, артыш
349
Һыйыр малы баҡырғанды белдергән һүҙ.
□ Му (подражание мычанию коровы). Бо, — тип баҡырышып һыйырҙар көтөуҙән ҡайта башланы.
БӨБӘЛӘК (бөбәләге) и. диал. ҡар. бөгәләк 1. Йылҡылар бөбәләк безелдәуенә сыҙай алмай тыпырсына.
БӨГЕЛЖӘ и. диал. ҡар. ырғаҡ I.
БӨГӨЛ I (Р.: извилина; И.: bend; Т.: menderes) и.
Һыуҙың, юлдың боролған ере; боролма.
□ Извилина, извив, изгиб, излучина, лука (реки). Йылға бөгөлө. ■ Аҡтауҙың иң осонда, Иҙел бөгөлөндә торған һағауылдар аръяҡта, Кугиҙел тарафында бик ҙур саң кутәрелеуен хәбәр итте. 3. Ураҡсин. Таштуғай ҙа буйы бөгөл-бөгөл, бөгөлдәре һайын аҡ өйрәк. Халыҡ йырынан. Баҫҡыстың бер бөгөлөн ут-кәс, Емеш ҡапыл ҡаршыла уҙенә ике тамсы һыу кеуек оҡшаған бер кескәй ҡыҙҙы куреп, ҡысҡырып ебәрә яҙҙы. 3. Биишева. Йылға уҙенең буйраҡ тулҡындарында алыҫҡа, Ырымбур далаһының әрем еҫе томраһын быуландырып аҡҡан Һаҡмар ҡосағына ашыҡҡан бурәнәләрҙе бөгөлө һайын ҡороға сығарып өйөп киткән. Ш. Янбаев.
БӨГӨЛ II (Р.: изогнутый; И.: bent; Т.: eğri) с.
Бөгөлөп торған, бөгөлөп киткән. □ Изогнутый, извилистый. Бөгөл һуҡмаҡ. Бөгөл керпектәр. ■ Ә инде был ап-аҡ һылыу йөҙ, йондоҙ кеуек балҡып торған аҡыллы ҙур ҡара куҙҙәр, ҡуйы бөгөл керпектәр, ҡыйылып киткән ҡыйғас ҡаштар, көслө ихтыярҙы, тәрән аҡылды һөйләп торған ныҡ ҡымтылған алһыу ирендәр. 3. Биишева.
БӨГӨЛ III и. анат. диал. ҡар. бөгәр 1,1.
БӨГӨЛМӘ I и. диал. ҡар. бөгөл I. Юл бөгөлмәһе. Йылға бөгөлмәһе. Һуҡмаҡ бөгөлмәһе. ■ Яр буйындағы бөгөлмәлә кәмә куренде. М. Тажи.
БӨГӨЛМӘ II и. диал. ҡар. сөмгөл. Һыу бөгөлмәһе. Бөгөлмәлә һыу инеу.
БӨГӨЛМӘК (бөгөлмәге) и. бот. диал. ҡар. бәпембә 1. Урамда бөгөлмәктәр уҫә. Бөгөлмәк сәскә атҡан.
БӨГӨЛМӘЛЕ (Р: гибкий; И.: flexible; Т: esnek) с.
1. Бөгөлә торған. □ Гибкий, гнущийся. Бөгөлмәле бил. Бөгөлмәле тал сыбығы. ■ Ҡулдарыма алһам һине, билдәрең бөгөлмәле. Н. Нәжми.
2. ҡар. бөгөмлө. Бөгөлмәле вал. Бөгөлмәле торба.
БӨГӨЛМӘЛЕ-ҺЫҒЫЛМАЛЫ (Р: гибкий; И.: lissom; T.: esnek) с.
1. Бөгөлөп-Һығылып торған. □ Гибкий. Бөгөлмәле-һығылмалы бил.
2. Бөгөлөп торған. □ Коленчатый. Бөгөлмәле-һығылмалы торба.
БӨГӨЛӨП-ҺЫҒЫЛЫП (Р: сгибаясь; И.: bending; T: büksülerek) р.
1. Бер тегеләй, бер былай бөгөлөп; эйе-леп-бөгөлөп. □ Сгибаясь, пригибаясь. Бөгөлөп-Һығылып бейеу. Бөгөлөп-Һығылып гармун уйнау. ■ Ҡуҙыйкурпәс атаһының көмөш көҙгөһөн ташлап ебәргәйне, икһеҙ-сикһеҙ булып йәйелеп ятҡан диңгеҙ аша бөгөлөп-һығылып торған быяла купер һалынды, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Нескә, оҙон тал сыбыҡтары уның [Айҙарҙың] бәләкәс бармаҡтарында, ебәк таҫма урынына, бөгөлөп-һығылып уйнай. М. Кәрим. Көләс ҡыҙҙар йылғаларҙан бөгөлөп-һығылып һыу ала. Халыҡ йырынан.
2. кусм. Кемдеңдер алдында ярамһаҡлыҡ менән. □ Заискивая перед кем-то, льстя кому. Хужалар алдында бөгөлөп-һығылып йөрөу. Я Алтынбайҙың бөгөлөп-һығылып баш эйеуе нисектер бик йәпһеҙ килеп сыҡты.
3. Ураҡсин.
БӨГӨЛӨҮ (бөгөл-) ҡ.
1. төш. ҡар. бөгөү 1—4. страд, от бөгөү 1—4. Сите бөгөлгән яулыҡ. Ҡайындан бөгөлгән сана табаны. Сите ҡайып бөгөлгән ҡулъяулыҡ. М Алдар атаһының янына олаталарынан ҡала килгән, уҙен дә әжәлдәрҙән һаҡлап алып ҡалған булат ҡылысты, артыш
349