Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 361
Поиск по словарям
БӨЛӘҢГЕРТ
БӨЛГӨНСӨЛӨК (бөлгөнсөлөгө) и. ҡар. бөлгөнлөк. Бөлгөнсөлөккә төшөу. Бөлгөнсөлөктө бөтөрөу өсөн тырышыу.
БӨЛДӨК с. диал. ҡар. хәүефле. Бөлдөк хәл. Бөлдөк эш.
БӨЛДӨРГӨ (Р.: темляк; И.: sword-knot; T.: kılıç püskülü) и.
1. Ҡылыс, ҡамсы кеүек нәмәнең ҡулға кейә торған элмәге. □ Темляк. Ҡылыс бөлдөргөһө. Ҡамсы бөлдөргөһө.
2. диал. Элмәкле бау. □ Верёвка с петлёй. Ҡейемде бөлдөргөһөнән эләктереп ҡуйырға кәрәк.
БӨЛДӨРГӘС (Р: разорительный; И.: ruinous; T.: yokedici) с.
Бөлдөрә, бөлгөнлөккә төшөрә торған.
□ Разорительный, опустошительный, губительный. Бөлдөргәс афәт. Бөлдөргәс ҡоролоҡ. Бөлдөргәс бәлә-ҡазалар. Бөлдөргәс хәлгә төшөу.
БӨЛДӨРГӘН и. бот. диал. ҡар. бөрлөгән. Бөлдөргән йыйыу. Бөлдөргән ашау. Бөлдөргән бешкән. ■ [Шәурә:] Бөлдөргән бешкәс, гел ошонда, урге туғайға ғына килербеҙ әле, йәме, әхирәт! «Ни өсөн «бөлдөргән» икән, «бөрлөгән» тугел?» — тип уйлай Емеш. Әммә өндәшмәй. 3. Биишева.
БӨЛДӨРКӘ и. диал. ҡар. бөлдөргө. Ҡылыс бөлдөркәһе.
БӨЛДӨРӨҮ (бөлдөр-) (Р: разорять; И.: ruin; T.: yıkmak) ҡ.
1. Бөлгөнлөккә төшөрөү. □ Разорять. // Разорение. Бөлдөрөп бөтөу. Аслыҡ бөлдөрҙө. Ҡоролоҡ бөлдөрҙө. Аҡсаһыҙлыҡ бөлдөрҙө.
2. Насар хәлгә ҡалдырыу; харап итеү.
□ Губить, уничтожать, истреблять. Ямғыр яуып, бөлдөрҙө. Ҡырау сейәне бөлдөрҙө. Ҡөтөлмәгән буран эште бөлдөрҙө.
БӨЛДӨРСӨН и. диал. ҡар. бөйән. Бөл-дөрсөн ауырыуы. Бөлдөрсөндө дауалау. Бөл-дөрсөн йәрәхәте.
БӨЛӨК I (Р.: плохой; И.: hard; T.: kötü) с. диал.
1. Насар, ауыр. □ Плохой, тяжёлый (о состоянии). Бөлөк хәлдә ҡалдым.
2. Бойоҡ, меҫкен. □ Жалкий, печальный, грустный (о человеке). Бөлөк кенә ҡарсыҡ. Бөлөк кенә егет.
БӨЛӨК II (Р: очень; И.: very; Т.: еп) киҫ.
Үтә, иң. □ Очень. Бөлөк шәп. Бөлөк матур. Бөлөк ҡупшы кейенә. Бөлөк һылыу ҡыҙ. Бөлөк оҫта бейей.
БӨЛӨНӨҮ (бөлөн-) ҡ.
1. ҡайт. ҡар. бөлөү 1. возвр. от бөлөү 1. Аслыҡтан бөлөнөп кителде әле.
2. Ауыр хәлдән бойоғоп, меҫкенләнеү. □ Прибедняться, приходить в смятение, сильное волнение. Апайым бушҡа-юҡҡа бөлөнөп бармай ул.
БӨЛӨҮ I (бөл-) (Р: разоряться; И.: come to ruin; T.: yıkılmak) ҡ.
1. Ас-яланғаслыҡҡа, ярлылыҡҡа ҡалыу, бөлгөнлөккә төшөү. □ Разоряться, нищать, беднеть. // Разорение, һуғыштан һуң ауыл бөлөп ҡалған. Ҡоролоҡтан бөлөу. Аслыҡтан бөлөу. ■ Илдәге буталыштар әсендерә ине уны. Ҡешеләр ҡырылыр, халыҡ бөлөр. Ғ. Ибраһимов.
2. Ҡыйынлыҡҡа, меҫкен хәлгә ҡалып бирешеү; харап булыу. □ Терзаться, изводиться, быть погубленным. Ғәрлегемдән бөлөп төштөм.
БӨЛӨҮ II с. диал. ҡар. бысраҡ II.
БӨЛӨШ с. диал. ҡар. хәтфә. Бөлөш камзул. Бөлөш тубәтәй.
БӨЛУҒ I [ғәр. (р.: достижение, успех; И.: achievement; T.: ermek) и. иҫк.
Өлгәш, ҡаҙаныш. □ Достижение, успех.
БӨЛУҒ II [ғәр (Р: совершеннолетие; И.: full age; T: bülüg) и. иҫк.
Балиғлыҡ. □ Совершеннолетие. Бала бөлуғ йәшенә еткән.
БӨЛӘЛӘҮ и. миф. диал. ҡар. бапаҡ I. Баланы бөләләу менән ҡурҡыталар.
БӨЛӘҢГЕРТ I (Р: тусклый; И.: dull; Т.: donuk) с.
1. Ҡараңғылы-яҡтылы, томанлы (яҡтылыҡҡа ҡарата); тоноҡ. □ Тусклый, неясный (о лучах света). Бөләңгерт яҡтылыҡ. Тәҙрәнән бөләңгерт кенә яҡтылыҡ төшә.
361
БӨЛГӨНСӨЛӨК (бөлгөнсөлөгө) и. ҡар. бөлгөнлөк. Бөлгөнсөлөккә төшөу. Бөлгөнсөлөктө бөтөрөу өсөн тырышыу.
БӨЛДӨК с. диал. ҡар. хәүефле. Бөлдөк хәл. Бөлдөк эш.
БӨЛДӨРГӨ (Р.: темляк; И.: sword-knot; T.: kılıç püskülü) и.
1. Ҡылыс, ҡамсы кеүек нәмәнең ҡулға кейә торған элмәге. □ Темляк. Ҡылыс бөлдөргөһө. Ҡамсы бөлдөргөһө.
2. диал. Элмәкле бау. □ Верёвка с петлёй. Ҡейемде бөлдөргөһөнән эләктереп ҡуйырға кәрәк.
БӨЛДӨРГӘС (Р: разорительный; И.: ruinous; T.: yokedici) с.
Бөлдөрә, бөлгөнлөккә төшөрә торған.
□ Разорительный, опустошительный, губительный. Бөлдөргәс афәт. Бөлдөргәс ҡоролоҡ. Бөлдөргәс бәлә-ҡазалар. Бөлдөргәс хәлгә төшөу.
БӨЛДӨРГӘН и. бот. диал. ҡар. бөрлөгән. Бөлдөргән йыйыу. Бөлдөргән ашау. Бөлдөргән бешкән. ■ [Шәурә:] Бөлдөргән бешкәс, гел ошонда, урге туғайға ғына килербеҙ әле, йәме, әхирәт! «Ни өсөн «бөлдөргән» икән, «бөрлөгән» тугел?» — тип уйлай Емеш. Әммә өндәшмәй. 3. Биишева.
БӨЛДӨРКӘ и. диал. ҡар. бөлдөргө. Ҡылыс бөлдөркәһе.
БӨЛДӨРӨҮ (бөлдөр-) (Р: разорять; И.: ruin; T.: yıkmak) ҡ.
1. Бөлгөнлөккә төшөрөү. □ Разорять. // Разорение. Бөлдөрөп бөтөу. Аслыҡ бөлдөрҙө. Ҡоролоҡ бөлдөрҙө. Аҡсаһыҙлыҡ бөлдөрҙө.
2. Насар хәлгә ҡалдырыу; харап итеү.
□ Губить, уничтожать, истреблять. Ямғыр яуып, бөлдөрҙө. Ҡырау сейәне бөлдөрҙө. Ҡөтөлмәгән буран эште бөлдөрҙө.
БӨЛДӨРСӨН и. диал. ҡар. бөйән. Бөл-дөрсөн ауырыуы. Бөлдөрсөндө дауалау. Бөл-дөрсөн йәрәхәте.
БӨЛӨК I (Р.: плохой; И.: hard; T.: kötü) с. диал.
1. Насар, ауыр. □ Плохой, тяжёлый (о состоянии). Бөлөк хәлдә ҡалдым.
2. Бойоҡ, меҫкен. □ Жалкий, печальный, грустный (о человеке). Бөлөк кенә ҡарсыҡ. Бөлөк кенә егет.
БӨЛӨК II (Р: очень; И.: very; Т.: еп) киҫ.
Үтә, иң. □ Очень. Бөлөк шәп. Бөлөк матур. Бөлөк ҡупшы кейенә. Бөлөк һылыу ҡыҙ. Бөлөк оҫта бейей.
БӨЛӨНӨҮ (бөлөн-) ҡ.
1. ҡайт. ҡар. бөлөү 1. возвр. от бөлөү 1. Аслыҡтан бөлөнөп кителде әле.
2. Ауыр хәлдән бойоғоп, меҫкенләнеү. □ Прибедняться, приходить в смятение, сильное волнение. Апайым бушҡа-юҡҡа бөлөнөп бармай ул.
БӨЛӨҮ I (бөл-) (Р: разоряться; И.: come to ruin; T.: yıkılmak) ҡ.
1. Ас-яланғаслыҡҡа, ярлылыҡҡа ҡалыу, бөлгөнлөккә төшөү. □ Разоряться, нищать, беднеть. // Разорение, һуғыштан һуң ауыл бөлөп ҡалған. Ҡоролоҡтан бөлөу. Аслыҡтан бөлөу. ■ Илдәге буталыштар әсендерә ине уны. Ҡешеләр ҡырылыр, халыҡ бөлөр. Ғ. Ибраһимов.
2. Ҡыйынлыҡҡа, меҫкен хәлгә ҡалып бирешеү; харап булыу. □ Терзаться, изводиться, быть погубленным. Ғәрлегемдән бөлөп төштөм.
БӨЛӨҮ II с. диал. ҡар. бысраҡ II.
БӨЛӨШ с. диал. ҡар. хәтфә. Бөлөш камзул. Бөлөш тубәтәй.
БӨЛУҒ I [ғәр. (р.: достижение, успех; И.: achievement; T.: ermek) и. иҫк.
Өлгәш, ҡаҙаныш. □ Достижение, успех.
БӨЛУҒ II [ғәр (Р: совершеннолетие; И.: full age; T: bülüg) и. иҫк.
Балиғлыҡ. □ Совершеннолетие. Бала бөлуғ йәшенә еткән.
БӨЛӘЛӘҮ и. миф. диал. ҡар. бапаҡ I. Баланы бөләләу менән ҡурҡыталар.
БӨЛӘҢГЕРТ I (Р: тусклый; И.: dull; Т.: donuk) с.
1. Ҡараңғылы-яҡтылы, томанлы (яҡтылыҡҡа ҡарата); тоноҡ. □ Тусклый, неясный (о лучах света). Бөләңгерт яҡтылыҡ. Тәҙрәнән бөләңгерт кенә яҡтылыҡ төшә.
361