Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 368
Поиск по словарям
БӨРӨМ
1. Бөрө тумалтыу. □ Набухать (о почках на деревьях). Ағастар бөрөләнде.
2. кусм. Ғәмәлгә билге биреү; яралыу □ Зарождаться (о чувствах). Тәуге хистәр бөрөләнә. Мөхәббәте бөрөләнде. ■ [Закир:] Гөлйыһандыц, гонаһһыҙ сабыйҙың, тәу бөрөләнгән саф тойғоһона ундай ҡара тап булып төшөргә теләмәйем мин. Теләмәйем!
3. Биишева.
БӨРӨМ и. диал. ҡар. бөрмә I, 2. Ыштан бөрөмө. Тоҡсай бөрөмө.
БӨРӨНӨҮ (бөрөн-) ҡ. диал. ҡар. төрөнөү 1. Юрғанға бөрөнөп ятыу.
БӨРӨНӘН ҮРСЕҮ (бөрөнән үрсе-) (Р.: почковаться; И.: bud, gemmate; T.: tomurcuklanmak) ҡ. бот.
Бөрөләнеү ярҙамында үрсеү. □ Почковаться. Был ҡыуаҡ бөрөнән урсей.
БӨРӨС (Р.: косяк; И.: jamb; T.: söve) и. диал.
Ишек яңағы. □ Косяк. Бәрәскә һөйәлеу.
БӨРӨҮ (бөр-) (Р: сборить; И.: fold; Т.: büzmek) ҡ.
1. Тигеҙ һырҙар яһап йыйырыу, бөрмә яһау. □ Сборить, присборивать, делать сборки; делать складки. Кулдәк итәген бөрөп тегеу. Тундың билен бөрөу. ■ Башына ябынған шау биҙәк зәңгәр кешмир яулығы, төрлө ебәк таҫмалар баҫып, билдән бөрөп, мул итеп тегелгән һары сатин кулдәге, уҡалы ҡыҙыл бәрхәт камзулы менән ул [Таиба әбей] хәҙер хужа ҡатынға тугел, ә ҡунаҡ ҡоҙағыйға оҡшап уҡ тора. 3. Биишева.
2. Йыйырып остан тарайтыу. □ Делать круглым, округлым. Тоҡсайҙың ауыҙын бөрөп ҡуйыу. Ирендәрен бөрөп кенә һөйләшә. ■ Туп шикелле йоморсаҡ, көләкәс Йәнеш, йә нәфис бармаҡтары менән әсәһенең тығыҙ, аҡ кукрәген матҡып тотоп, йотлоғоп имә, йә һөткә мансылған ирендәрен уймаҡ хәтле генә итеп матурлап бөрә. 3. Биишева.
3. Йыйып йомарлау. □ Сборить, присборивать. Һыуыҡ ҡайын япраҡтарын бөргән.
4. Йыйырып тартылдырыу; ҡурыштырыу. □ Вязать. Муйыл ауыҙҙы бөрә.
5. кусм. Ҡыҫҡан һымаҡ итеү. □ Резко схватывать. Йөрәкте бөрөп алды.
♦ Бөрөп алып барыу 1) ҡыҫмаҡҡа алыу.
□ Взять в оборот, прижать к етене. Дошманды бөрөп алып барыу; 2) ҡабаландырыу. □ Торопить. Бөрөп (тотоп) алыу матҡып тотоу
□ Зацепить. ■ Хаммат, уҙе лә аңламаҫтан, ҡапыл ҡустыһының яғаһынан бөрөп тотоп алды ла һелкетә тартып куҙенә текләп ҡараны. 3. Биишева. Төлкөсура, ҡапыл ынтылып, уның [Уйылдандың] яғаһынан бөрөп тотто ла, лып иттереп урындыҡҡа ултыртты. Н. Мусин. Май бөрөү 1)бик ныҡ һимереү. □ Обволакиваться, покрываться жиром, маслом; ожиреть. I [Кунаҡхана хужаһы] бик шәп кейенгән, ләпәш, йыуан кәуҙәле, май бөргән куҙҙәре уйнаҡлап торған кешенең ҡат-ланып-ҡарталанған елкәһендәге тирҙе ҙур ҡулъяулыҡ менән тырышып-тырышып һор-төуен курҙе. Н. Мусин; 2) үтә ныҡ байып, һаранайыу. □ Сильно разбогатев, скупиться, жадничать. Куршене май бөрә башланы бит эле.
БӨРӨШ (Р: сморщенный; И.: wrinkled; T: buruşuk) с.
Бөрөлөп бәләкәсәйгән. □ Сморщенный. Бөрөш ирендәр.
БӨРӨШАУЫҘ и. зоол. диал. ҡар. борош
I. Бөрөшауыҙ тотоу.
БӨРӨШКӘК (бөрөшкәге) (Р: поперечный топор; И.: transversal axe; T: balta türü) и. диал.
Арҡыры балта. □ Поперечный топор. Бөрөшкәк һаплау.
БӨРӨШ ҠАСАУ (Р: круглое долото; И.: gouge; T: oyma keskisi) и.
Йомро ҡасау. □ Круглое долото. Бөрөш ҡасау менән тишеу.
БӨРӨШӨҮ (бөрөш-) ҡ.
1. урт. ҡар. бөрөү 1.взаимн.от бөрөү 1. Кулдәкте бөрөшөп биреу. Тунды бөрөш әле.
2. Кибеп, һулып йомарланыу; ҡурышыу.
□ Съёживаться, морщиться. Эҫегә еләк бөрөшкән. Һыуыҡҡа бөрөшкән япраҡтар.
368
1. Бөрө тумалтыу. □ Набухать (о почках на деревьях). Ағастар бөрөләнде.
2. кусм. Ғәмәлгә билге биреү; яралыу □ Зарождаться (о чувствах). Тәуге хистәр бөрөләнә. Мөхәббәте бөрөләнде. ■ [Закир:] Гөлйыһандыц, гонаһһыҙ сабыйҙың, тәу бөрөләнгән саф тойғоһона ундай ҡара тап булып төшөргә теләмәйем мин. Теләмәйем!
3. Биишева.
БӨРӨМ и. диал. ҡар. бөрмә I, 2. Ыштан бөрөмө. Тоҡсай бөрөмө.
БӨРӨНӨҮ (бөрөн-) ҡ. диал. ҡар. төрөнөү 1. Юрғанға бөрөнөп ятыу.
БӨРӨНӘН ҮРСЕҮ (бөрөнән үрсе-) (Р.: почковаться; И.: bud, gemmate; T.: tomurcuklanmak) ҡ. бот.
Бөрөләнеү ярҙамында үрсеү. □ Почковаться. Был ҡыуаҡ бөрөнән урсей.
БӨРӨС (Р.: косяк; И.: jamb; T.: söve) и. диал.
Ишек яңағы. □ Косяк. Бәрәскә һөйәлеу.
БӨРӨҮ (бөр-) (Р: сборить; И.: fold; Т.: büzmek) ҡ.
1. Тигеҙ һырҙар яһап йыйырыу, бөрмә яһау. □ Сборить, присборивать, делать сборки; делать складки. Кулдәк итәген бөрөп тегеу. Тундың билен бөрөу. ■ Башына ябынған шау биҙәк зәңгәр кешмир яулығы, төрлө ебәк таҫмалар баҫып, билдән бөрөп, мул итеп тегелгән һары сатин кулдәге, уҡалы ҡыҙыл бәрхәт камзулы менән ул [Таиба әбей] хәҙер хужа ҡатынға тугел, ә ҡунаҡ ҡоҙағыйға оҡшап уҡ тора. 3. Биишева.
2. Йыйырып остан тарайтыу. □ Делать круглым, округлым. Тоҡсайҙың ауыҙын бөрөп ҡуйыу. Ирендәрен бөрөп кенә һөйләшә. ■ Туп шикелле йоморсаҡ, көләкәс Йәнеш, йә нәфис бармаҡтары менән әсәһенең тығыҙ, аҡ кукрәген матҡып тотоп, йотлоғоп имә, йә һөткә мансылған ирендәрен уймаҡ хәтле генә итеп матурлап бөрә. 3. Биишева.
3. Йыйып йомарлау. □ Сборить, присборивать. Һыуыҡ ҡайын япраҡтарын бөргән.
4. Йыйырып тартылдырыу; ҡурыштырыу. □ Вязать. Муйыл ауыҙҙы бөрә.
5. кусм. Ҡыҫҡан һымаҡ итеү. □ Резко схватывать. Йөрәкте бөрөп алды.
♦ Бөрөп алып барыу 1) ҡыҫмаҡҡа алыу.
□ Взять в оборот, прижать к етене. Дошманды бөрөп алып барыу; 2) ҡабаландырыу. □ Торопить. Бөрөп (тотоп) алыу матҡып тотоу
□ Зацепить. ■ Хаммат, уҙе лә аңламаҫтан, ҡапыл ҡустыһының яғаһынан бөрөп тотоп алды ла һелкетә тартып куҙенә текләп ҡараны. 3. Биишева. Төлкөсура, ҡапыл ынтылып, уның [Уйылдандың] яғаһынан бөрөп тотто ла, лып иттереп урындыҡҡа ултыртты. Н. Мусин. Май бөрөү 1)бик ныҡ һимереү. □ Обволакиваться, покрываться жиром, маслом; ожиреть. I [Кунаҡхана хужаһы] бик шәп кейенгән, ләпәш, йыуан кәуҙәле, май бөргән куҙҙәре уйнаҡлап торған кешенең ҡат-ланып-ҡарталанған елкәһендәге тирҙе ҙур ҡулъяулыҡ менән тырышып-тырышып һор-төуен курҙе. Н. Мусин; 2) үтә ныҡ байып, һаранайыу. □ Сильно разбогатев, скупиться, жадничать. Куршене май бөрә башланы бит эле.
БӨРӨШ (Р: сморщенный; И.: wrinkled; T: buruşuk) с.
Бөрөлөп бәләкәсәйгән. □ Сморщенный. Бөрөш ирендәр.
БӨРӨШАУЫҘ и. зоол. диал. ҡар. борош
I. Бөрөшауыҙ тотоу.
БӨРӨШКӘК (бөрөшкәге) (Р: поперечный топор; И.: transversal axe; T: balta türü) и. диал.
Арҡыры балта. □ Поперечный топор. Бөрөшкәк һаплау.
БӨРӨШ ҠАСАУ (Р: круглое долото; И.: gouge; T: oyma keskisi) и.
Йомро ҡасау. □ Круглое долото. Бөрөш ҡасау менән тишеу.
БӨРӨШӨҮ (бөрөш-) ҡ.
1. урт. ҡар. бөрөү 1.взаимн.от бөрөү 1. Кулдәкте бөрөшөп биреу. Тунды бөрөш әле.
2. Кибеп, һулып йомарланыу; ҡурышыу.
□ Съёживаться, морщиться. Эҫегә еләк бөрөшкән. Һыуыҡҡа бөрөшкән япраҡтар.
368