Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 373
Поиск по словарям
БӨТӨРГӨС
3. Мохтажлығы, кәмселеге юҡ; етеш.
□ Целый, неповреждённый. Бөтөн тормошта йәшәйбеҙ. ■ Донъя бөтөн, борсолорлоҡ мәсьәлә юҡ. Ә. Әминев.
4. Кәм түгел, теүәл; камил. □ Совершенный, невредимый. Аҡылы бөтөн. Ҡарсыҡ йөҙҙө утһә лә, иҫе-аҡылы бөтөн.
5. мат. Кәсергә бүленмәгән; теүәл. □ Целый, целое. Бөтөн һандарҙы бер бағанаға айырып яҙығыҙ. Өс бөтөн йөҙҙән ун дурт.
БӨТӨН II билд. а. ҡар. бөтә. Бөтөн халыҡ. Бөтөн ил. ■ Бөтөн ауыл, йомшаҡ көрт ҡупмәһенә уранып, рәхәтләнеп йоҡомһорап ята. Г. Ғиззәтуллина. Дуҫы улгәс, фронтовиктарҙан Мәсәлим бөтөн ауылда бер уҙе ҡалды. Ә. Хәкимов.
БӨТӨНЛӨК (бөтөнлөгө) (Р.: целость; И.: integrity; T.: bütünlük) и.
1. Бөтөн булыу хәле йәки сифаты; эске бер берҙәмлекте тәшкил иткән, бер бөтөн булып күҙ алдына баҫҡан хәл йәки торош.
□ Целость, цельность, целостность. Уны быяланың бөтөнлөгө ҡыҙыҡһындыра ине. Кәртә-ҡураһының бөтөнлөгө лә хужаның уңғанлығы тураһында һөйләй.
2. Етешлек, мохтажһыҙлыҡ. □ Обеспеченность, достаток, благосостояние. Бөтөнлөктә йәшәу.
БӨТӨНЛӘЙ (Р.: целиком; И.: as a whole; T.: büsbütün) р.
1. Бөтөн көйө, тулы көйө, өлөшкә бүлмәй. □ Целиком. Тауыҡты бөтөнләй бешереу.
2. Тулыһы менән; тотош, тулыһынса.
□ Совсем, совершенно, полностью. Бөтөнләй онотоу. Бөтөнләй уҙгәреу. Бөтөнләй шәбәйеу. ■ Көндөҙ дала куге ҡыҙһа ла, көндәрҙең көҙгә тартылғаны һиҙелә, төнөн һалҡынайта, таңға табан бөтөнләй һыуыта.
3. Ураҡсин. Оҙаҡламай утрауҙың бөтөнләй куҙҙән юғалыуы ла бар. Р. Солтангәрәев.
3. Бөтә ваҡытҡа, тотош, бөтөнләйгә.
□ Совсем, насовсем. Бөтөнләй китеу. Бөтөнләй ҡайтыу.
4. Бик тә бик, бик ныҡ; тамам. □ Слишком. Бөтөнләй шашып китеу. Бөтөнләй тыңламау.
5. Һис бер, һис. □ Совсем, наотрез. Бөтөнләй эшләге килмәй. ■ Төнөн дә бөтөнләй туңдырманы. Ә иртән ҡояш .. ҡалҡып сығыу менән, ҡалай, таҡта тубәләрҙән тамсылар суп-суп ҡойолдо, урамдарҙа тәуге ку-ләуектәр эркелде. 3. Ураҡсин. Ғәлим тәмәке тоҡандырҙы, уның [Йосоптоң] һуңғы һуҙҙәрен ишетмәгәндәй, бөтөнләй икенсе нәмә тураһында һөйләй башланы. Н. Мусин.
БӨТӨНЛӘЙГӘ (Р: насовсем; И.: for good; T.: ebediyen) р.
Бөтә ваҡытҡа, тотош, бөтөнләй. □ Насовсем, навсегда; совсем. Бөтөнләйгә ҡайтыу. ■ [Азамат — Мусинға:] «Мин китһәм, бәлки, һиңә бөтөнләйгә ҡалырға тура килер», — тине. Р. Солтангәрәев.
БӨТӨНЛӘНЕҮ (бөтөнлән-) ҡ. ҡар. бөтәйеү. Донъя бөтөнләнә башланы.
БӨТӨН ОЙОҠ (ойоғо) (Р: длинные шерстяные чулки ручной вязки; И.: long woolen hand-made socks; T.: uzun yün çorap) и. диал.
Оҙон ҡуныслы бәйләм ойоҡ. □ Длинные шерстяные чулки ручной вязки. Бөтөн ойоҡ бәйләу. Бөтөн ойоҡ кейеу.
БӨТӨНӨҺӨ (Р: весь; И.: ali; T.: hepsi) билд. а.
1. Бөтә булғаны, барыһы, һәммәһе. □ Весь, всё, вся, все. ■ Бөтөнөһө дөрөҫ, тик барыбер куңеле тыныс тугел Мәсәлим ҡарттың. Ә. Хәкимов.
2. Бөтәһе, барлығы. □ Всего, итого. Бөтөнөһө биш кеше.
БӨТӨНӘЙЕҮ (бөтөнәй-) к. ҡар. бөтәйеү. Өҫ-баш бөтөнәйҙе.
БӨТӨНӘЙТЕҮ (бөтөнәйт-) ҡ. ҡар. бөтәйтеү. Өҫ-башты бөтөнәйтеу. Хужалыҡты бөтөнәйтеу.
БӨТӨРГӨС I (Р: палочка или верёвочка для натягивания укорачивающейся основы; И.: appliance for spreading warp; T.: dokuma işinde kullanılan cihaz) и. туҡ.
373
3. Мохтажлығы, кәмселеге юҡ; етеш.
□ Целый, неповреждённый. Бөтөн тормошта йәшәйбеҙ. ■ Донъя бөтөн, борсолорлоҡ мәсьәлә юҡ. Ә. Әминев.
4. Кәм түгел, теүәл; камил. □ Совершенный, невредимый. Аҡылы бөтөн. Ҡарсыҡ йөҙҙө утһә лә, иҫе-аҡылы бөтөн.
5. мат. Кәсергә бүленмәгән; теүәл. □ Целый, целое. Бөтөн һандарҙы бер бағанаға айырып яҙығыҙ. Өс бөтөн йөҙҙән ун дурт.
БӨТӨН II билд. а. ҡар. бөтә. Бөтөн халыҡ. Бөтөн ил. ■ Бөтөн ауыл, йомшаҡ көрт ҡупмәһенә уранып, рәхәтләнеп йоҡомһорап ята. Г. Ғиззәтуллина. Дуҫы улгәс, фронтовиктарҙан Мәсәлим бөтөн ауылда бер уҙе ҡалды. Ә. Хәкимов.
БӨТӨНЛӨК (бөтөнлөгө) (Р.: целость; И.: integrity; T.: bütünlük) и.
1. Бөтөн булыу хәле йәки сифаты; эске бер берҙәмлекте тәшкил иткән, бер бөтөн булып күҙ алдына баҫҡан хәл йәки торош.
□ Целость, цельность, целостность. Уны быяланың бөтөнлөгө ҡыҙыҡһындыра ине. Кәртә-ҡураһының бөтөнлөгө лә хужаның уңғанлығы тураһында һөйләй.
2. Етешлек, мохтажһыҙлыҡ. □ Обеспеченность, достаток, благосостояние. Бөтөнлөктә йәшәу.
БӨТӨНЛӘЙ (Р.: целиком; И.: as a whole; T.: büsbütün) р.
1. Бөтөн көйө, тулы көйө, өлөшкә бүлмәй. □ Целиком. Тауыҡты бөтөнләй бешереу.
2. Тулыһы менән; тотош, тулыһынса.
□ Совсем, совершенно, полностью. Бөтөнләй онотоу. Бөтөнләй уҙгәреу. Бөтөнләй шәбәйеу. ■ Көндөҙ дала куге ҡыҙһа ла, көндәрҙең көҙгә тартылғаны һиҙелә, төнөн һалҡынайта, таңға табан бөтөнләй һыуыта.
3. Ураҡсин. Оҙаҡламай утрауҙың бөтөнләй куҙҙән юғалыуы ла бар. Р. Солтангәрәев.
3. Бөтә ваҡытҡа, тотош, бөтөнләйгә.
□ Совсем, насовсем. Бөтөнләй китеу. Бөтөнләй ҡайтыу.
4. Бик тә бик, бик ныҡ; тамам. □ Слишком. Бөтөнләй шашып китеу. Бөтөнләй тыңламау.
5. Һис бер, һис. □ Совсем, наотрез. Бөтөнләй эшләге килмәй. ■ Төнөн дә бөтөнләй туңдырманы. Ә иртән ҡояш .. ҡалҡып сығыу менән, ҡалай, таҡта тубәләрҙән тамсылар суп-суп ҡойолдо, урамдарҙа тәуге ку-ләуектәр эркелде. 3. Ураҡсин. Ғәлим тәмәке тоҡандырҙы, уның [Йосоптоң] һуңғы һуҙҙәрен ишетмәгәндәй, бөтөнләй икенсе нәмә тураһында һөйләй башланы. Н. Мусин.
БӨТӨНЛӘЙГӘ (Р: насовсем; И.: for good; T.: ebediyen) р.
Бөтә ваҡытҡа, тотош, бөтөнләй. □ Насовсем, навсегда; совсем. Бөтөнләйгә ҡайтыу. ■ [Азамат — Мусинға:] «Мин китһәм, бәлки, һиңә бөтөнләйгә ҡалырға тура килер», — тине. Р. Солтангәрәев.
БӨТӨНЛӘНЕҮ (бөтөнлән-) ҡ. ҡар. бөтәйеү. Донъя бөтөнләнә башланы.
БӨТӨН ОЙОҠ (ойоғо) (Р: длинные шерстяные чулки ручной вязки; И.: long woolen hand-made socks; T.: uzun yün çorap) и. диал.
Оҙон ҡуныслы бәйләм ойоҡ. □ Длинные шерстяные чулки ручной вязки. Бөтөн ойоҡ бәйләу. Бөтөн ойоҡ кейеу.
БӨТӨНӨҺӨ (Р: весь; И.: ali; T.: hepsi) билд. а.
1. Бөтә булғаны, барыһы, һәммәһе. □ Весь, всё, вся, все. ■ Бөтөнөһө дөрөҫ, тик барыбер куңеле тыныс тугел Мәсәлим ҡарттың. Ә. Хәкимов.
2. Бөтәһе, барлығы. □ Всего, итого. Бөтөнөһө биш кеше.
БӨТӨНӘЙЕҮ (бөтөнәй-) к. ҡар. бөтәйеү. Өҫ-баш бөтөнәйҙе.
БӨТӨНӘЙТЕҮ (бөтөнәйт-) ҡ. ҡар. бөтәйтеү. Өҫ-башты бөтөнәйтеу. Хужалыҡты бөтөнәйтеу.
БӨТӨРГӨС I (Р: палочка или верёвочка для натягивания укорачивающейся основы; И.: appliance for spreading warp; T.: dokuma işinde kullanılan cihaz) и. туҡ.
373