Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 377
Поиск по словарям
БӨТӘШТЕРЕҮ
БӨТӘКӘЙ (Р.: проходящий; И.: passing; T.: geçici) с.
Үтә торған (ауырыу тураһында). □ Проходящий (о болезни). Бөтәкәй ауырыу ул, борсолма.
БӨТӘРЛӘНЕҮ (бөтәрлән-) (Р.: мяться; И.: be crumpled; T.: buruşmak) ҡ.
Ойпаланыу, йомарланыу; бөгәрләнеү, таушалыу (об одежде, бумаге). □ Мяться. Бөтәрләнгән кулдәк. Бөтәрләнгән кейем. Дәфтәр бөтәрләнгән.
БӨТӘРЛӘҮ (бөтәрлә-) (Р: сворачивать; И.: crumple; T.: buruşturmak) ҡ. диал.
Ойпалау, йомарлау; бөгәрләү. □ Сворачивать, свёртывать; комкать; мять. Кейемде бөтәрләу. Ҡағыҙҙы бөтәрләу. Өҫ-башты бөтәрләу.
БӨТӘҮ I (Р: немолотый; И.: unground; T.: bütün) с.
1. Үҙ рәүеше боҙолмаған, ярғылап бүлгеләнмәгән; бөтөн. □ Немолотый (о зерне, горошинах перца), целый (о картофеле). Бөтәу бойҙай. Бөтәу картуф бешереу. Бөтәу боросто тойоу.
2. диал. кусм. Эшләп ҡаҡшамаған, бирешмәгән. □ Цельный, невредимый, здоровый. Бөтәу up.
3. диал. ҡар. камил. Бөтәу бала.
4. диал. ҡар. хәлле. Бөтәу ғаилә.
5. ҡар. бөтәш 1. Бөтәу яра. ■ Әсәһе емшеу һыу менән уның [Миңлегөлдөң] уҡмаш ҡанын йыуҙы, дегәнәк япрағы ҡуйып, һәйбәтләп ураны ла: «Аяҡһып йөрөмә инде, йә бөтәу яраға әйләнеп китер», — тип киҫәтте. Н. Мусин.
БӨТӘҮ II (Р: овчарня; И.: sheep shed; T.: ahır) и. диал.
Һарыҡ аҙбары. □ Овчарня. Һарыҡтарҙы бөтәугә бикләнек.
БӨТӘҮ III (бөтә-) (Р: соединять; И.: connect; T.: bağlamak) ҡ. диал.
Бергә ҡушыу. □ Соединять.
БӨТӘҮЛӘЙ (Р: целиком; И.: as a whole; T.: bütünüyle) р.
Бөтәү көйө, йомро көйө. □ Целиком, в целом виде. Дарыуҙы бөтәуләй йотоу. Бөтәуләй бешерелгән йомортҡа.
БӨТӘҮ ЭЙӘҺЕ и. миф. ҡар. аҙбар эйәһе.
БӨТӘҺЕ (Р: все; И.: ali; T.: hepsi) а.
1. Бөтә кеше йәки нәмә. □ Все, всё. Бөтәһе бергә килде. ■ Ул [Емеш] бесәй балаһын, кәзә бәрәсен, ҡаҙ, тауыҡ себешен у леп ярата, ҡолонсаҡ курһә, яратыу-һоҡланыуҙан телһеҙ ҡала, уларҙыц һәр бер хәрәкәте, ҡыланышы, уйыны, аша-уы, йоҡлау ы бөтәһе-бөтәһе уға иҫ киткес таныш һәм яҡын куренә. 3. Биишева. Ысынлап та, ерҙән ҡолаҡ ҡаҡтыңмы — бөтәһенән дә ҡолаҡ ҡаҡтың тигән һуҙ. Ә. Әминев.
2. Бар булғаны; барлығы, һәммәһе.
□ Всего, итого. Булмәлә бөтәһе алты кеше. ■ Бөтәһе утыҙ полк. Уларға ил ҡарттары, атай-әсәйҙәр, килендәр, йәш-елкенсәк ҡушыла. Р. Солтангәрәев.
БӨТӘШ (Р: закрытый; И.: cicatrized; T.: kapalı) с.
1. Ауыҙланып, тишек булып торған ере тыштан тартылып кәпләнгән. □ Закрытый, затянутый.
2. ҡар. бөтөш. Бөтәш куҙ.
БӨТӘШЕҮ (бөтәш-) (Р: заживать; И.: cicatrized; T.: iyilişmek) ҡ.
1. Тартылып, тығылып көпләнеү (ауыҙланып, тишек булып торған ергә ҡарата).
□ Забиваться, засоряться, закупориваться (об отверстии). // Засорение. Һыу торбаһы бысраҡ тығылып бөтәшкән.
2. Йүнәлеү, ҡапланыу, төҙәлеү (яраға ҡарата). □ Заживать, рубцеваться, зарубцовываться, затягиваться (оране). / / Заживление, рубцевание. Яра бетэшеу. ■ Ниндәйҙер улән орлоҡтары, әскелтем еләктәр ашай торғас, буре әкренләп һауыға, яраһы ла бөтәшә башланы. Ә. Хәкимов.
БӨТӘШТЕРЕҮ (бөтәштер-) (Р: закрывать; И.: block; T: kapatmak) ҡ.
377
БӨТӘКӘЙ (Р.: проходящий; И.: passing; T.: geçici) с.
Үтә торған (ауырыу тураһында). □ Проходящий (о болезни). Бөтәкәй ауырыу ул, борсолма.
БӨТӘРЛӘНЕҮ (бөтәрлән-) (Р.: мяться; И.: be crumpled; T.: buruşmak) ҡ.
Ойпаланыу, йомарланыу; бөгәрләнеү, таушалыу (об одежде, бумаге). □ Мяться. Бөтәрләнгән кулдәк. Бөтәрләнгән кейем. Дәфтәр бөтәрләнгән.
БӨТӘРЛӘҮ (бөтәрлә-) (Р: сворачивать; И.: crumple; T.: buruşturmak) ҡ. диал.
Ойпалау, йомарлау; бөгәрләү. □ Сворачивать, свёртывать; комкать; мять. Кейемде бөтәрләу. Ҡағыҙҙы бөтәрләу. Өҫ-башты бөтәрләу.
БӨТӘҮ I (Р: немолотый; И.: unground; T.: bütün) с.
1. Үҙ рәүеше боҙолмаған, ярғылап бүлгеләнмәгән; бөтөн. □ Немолотый (о зерне, горошинах перца), целый (о картофеле). Бөтәу бойҙай. Бөтәу картуф бешереу. Бөтәу боросто тойоу.
2. диал. кусм. Эшләп ҡаҡшамаған, бирешмәгән. □ Цельный, невредимый, здоровый. Бөтәу up.
3. диал. ҡар. камил. Бөтәу бала.
4. диал. ҡар. хәлле. Бөтәу ғаилә.
5. ҡар. бөтәш 1. Бөтәу яра. ■ Әсәһе емшеу һыу менән уның [Миңлегөлдөң] уҡмаш ҡанын йыуҙы, дегәнәк япрағы ҡуйып, һәйбәтләп ураны ла: «Аяҡһып йөрөмә инде, йә бөтәу яраға әйләнеп китер», — тип киҫәтте. Н. Мусин.
БӨТӘҮ II (Р: овчарня; И.: sheep shed; T.: ahır) и. диал.
Һарыҡ аҙбары. □ Овчарня. Һарыҡтарҙы бөтәугә бикләнек.
БӨТӘҮ III (бөтә-) (Р: соединять; И.: connect; T.: bağlamak) ҡ. диал.
Бергә ҡушыу. □ Соединять.
БӨТӘҮЛӘЙ (Р: целиком; И.: as a whole; T.: bütünüyle) р.
Бөтәү көйө, йомро көйө. □ Целиком, в целом виде. Дарыуҙы бөтәуләй йотоу. Бөтәуләй бешерелгән йомортҡа.
БӨТӘҮ ЭЙӘҺЕ и. миф. ҡар. аҙбар эйәһе.
БӨТӘҺЕ (Р: все; И.: ali; T.: hepsi) а.
1. Бөтә кеше йәки нәмә. □ Все, всё. Бөтәһе бергә килде. ■ Ул [Емеш] бесәй балаһын, кәзә бәрәсен, ҡаҙ, тауыҡ себешен у леп ярата, ҡолонсаҡ курһә, яратыу-һоҡланыуҙан телһеҙ ҡала, уларҙыц һәр бер хәрәкәте, ҡыланышы, уйыны, аша-уы, йоҡлау ы бөтәһе-бөтәһе уға иҫ киткес таныш һәм яҡын куренә. 3. Биишева. Ысынлап та, ерҙән ҡолаҡ ҡаҡтыңмы — бөтәһенән дә ҡолаҡ ҡаҡтың тигән һуҙ. Ә. Әминев.
2. Бар булғаны; барлығы, һәммәһе.
□ Всего, итого. Булмәлә бөтәһе алты кеше. ■ Бөтәһе утыҙ полк. Уларға ил ҡарттары, атай-әсәйҙәр, килендәр, йәш-елкенсәк ҡушыла. Р. Солтангәрәев.
БӨТӘШ (Р: закрытый; И.: cicatrized; T.: kapalı) с.
1. Ауыҙланып, тишек булып торған ере тыштан тартылып кәпләнгән. □ Закрытый, затянутый.
2. ҡар. бөтөш. Бөтәш куҙ.
БӨТӘШЕҮ (бөтәш-) (Р: заживать; И.: cicatrized; T.: iyilişmek) ҡ.
1. Тартылып, тығылып көпләнеү (ауыҙланып, тишек булып торған ергә ҡарата).
□ Забиваться, засоряться, закупориваться (об отверстии). // Засорение. Һыу торбаһы бысраҡ тығылып бөтәшкән.
2. Йүнәлеү, ҡапланыу, төҙәлеү (яраға ҡарата). □ Заживать, рубцеваться, зарубцовываться, затягиваться (оране). / / Заживление, рубцевание. Яра бетэшеу. ■ Ниндәйҙер улән орлоҡтары, әскелтем еләктәр ашай торғас, буре әкренләп һауыға, яраһы ла бөтәшә башланы. Ә. Хәкимов.
БӨТӘШТЕРЕҮ (бөтәштер-) (Р: закрывать; И.: block; T: kapatmak) ҡ.
377