Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 463
Поиск по словарям
БЫРҪ
кидать, швырять. ■ [Алдар Күсәрбайҙы] елкәһе аша шул саҡлы ныҡ бырғай, тегенеһе хатта һуштан яҙа. «Ҡуҙыйкүрпәс».
♦ Кәпәсте бырғап эшләү күңел һалып, тырышып эшләү. □ Работать с большим увлечением, старанием и охотой. ■ Әхсән бабай күпте күргән, ҡартлыҡҡа ла бирешмәй. Колхоз тапшырған эштәрҙе кәпәсен бырғап эшләй. С. Кулибай.
Б ЫРҒЫ (Р.: узкий; И.: narrow; T.: dar) с. диал.
Тар. □ Узкий. Бырғы күлдәк.
БЫРҒЫСЫ (Р.: брызгун; И.: fish species; T: balık türü) и. зоол.
Һинд океанының көнсығыш өлөш ярҙарында йәшәүсе, ауыҙынан һыу һиптереп себен аулай торған балыҡ. □ Брызгун (лат. Toxotes jaculator). Һыуҙа бырғысылар һикерешә.
БЫРҒЫСЫ БАЛЫҠ (балығы) и. зоол. ҡар. бырғысы. Бырғысы балыҡ себен аулай.
БЫРҒЫТЫЛЫУ (бырғытыл-) ҡ. төш. ҡар. бырғытыу, страд, от бырғытыу.
БЫРҒЫТЫУ (бырғыт-) (Р: бросать;
И.: fling, cast; T: atmak) ҡ.
Теләһә нисек ташлау, атып ебәреү; бырғау, быраҡтырыу, ырғытыу. □ Бросать, кидать, швырять. ■ Оморҙаҡ шуларҙы [аҫыл таштарҙы] йыйып, түбәнгә бырғыта башлаған, бай уларҙы кесерткән тоҡҡа тултырып торған. Әкиәттән. Килен, аптырап, бер бармағын өҙөп алды ла артҡа табан бырғытты, ти. Әкиәттән. Рәнйетһә лә ауырыу .. ҡотолормон, ул бырғытмаҡ була упҡындан! А. Игебаев. Юлың оҙон, атың, арып, ерле юҡҡа бышлыҡмаһын, өркөп-нитеп яртылыҡта саң эсенә бырғытмаһын. В. Әхмәҙиев.
БЫРҠ (Р: бульк; И.: gurgling sound; T: hk) оҡш.
1. Шыйыҡлыҡ йәки ҡуйы масса ҡайнағандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Бульк (подр. звуку, возникающему при кипении жидкости или густой массы). Бырҡ итеү.
2. Һыу эсенән һауа, баҫҡан ерҙән һыу йәки бүтән еүеш нәмә ҡапыл урғылып сыҡ
ҡандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Хлюп (подр. звуку, возникающему, например, при ходьбе по жидкой грязи). Бырҡ итеп ҡалыу.
БЫРҠ-БЫРҠ (Р: бульк-бульк; И.: onomatopoeic word; T: hk hk) оҡш.
Ҡабат-ҡабат бырҡ иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Бульк-бульк, хлюп-хлюп. Бырҡ-бырҡ итеү. Бырҡ-бырҡ килеү. ■ Инде һәйбәт кенә йөҙөп барғанда, Юламаныбыҙ бырҡ-бырҡ итеп .. һыуға сумып сыҡты. Ф. Иҫәнғолов.
БЫРҠЫЛДАТЫУ (бырҡылдат ) (Р: вызывать бульканье; И.: cause gurgling; T: hkirdatmak) ҡ.
1. Ҡайнатып бырҡ-бырҡ иттереү, бырҡ-бырҡ килтереү. □ Вызывать бульканье (при кипении). Бырҡылдатып дегет ҡайнатыу.
2. Йомшаҡ еүеш нәмәне бырҡ-бырҡ иттереү, бырҡ-бырҡ килтереү. □ Вызывать хлюпающие звуки при ходьбе, например, по жидкой грязи. Һаҙамыҡ ергә бырҡылдата баҫыу.
БЫРҠЫЛДАУ (бырҡылда-) (Р: булькать; И.: gurgle; T.: lıkırdamak) ҡ.
1. Ҡайнап бырҡ-бырҡ итеү, бырҡ-бырҡ килеү. □ Булькать. Бырҡылдығын сығыу. Бырҡылдап бутҡа бешә.
2. Йомшаҡ еүеш нәмәнән һауа йәки һыу урғылған тауыш сығыу; бырҡ-бырҡ итеү, бырҡ-бырҡ килеү. □ Хлюпать. Һаҙамыҡ ер бырҡылдап ята. һыйырҙар баҫҡан һайын, бырҡылдап һыу атлығып сыға.
БЫРҠЫРАТЫУ (бырҡырат-) (Р: раздавить кого', И.: crush, squash; T.: ezmek) ҡ.
Еүеше һығылып сыҡҡансы иҙеү. □ Раздавить кого. ■ Камыр батыр .. суҡмары менән уны [дейеүҙе] бырҡырата һуҡҡан. Әкиәттән.
БЫРҠЫРАУ (бырҡыра-) (Р: хлюпать;
И.: squelch; T.: şap şap yürümek) ҡ.
Һыуланып, йомшап иҙелеү. □ Хлюпать (о грязи и т. п.). Туңған картуф иреп, бырҡырап ята.
БЫРҪ (Р: подражание звуку фырканья; И.: onomatopoeic word; T.: horuldama) оҡш.
463
кидать, швырять. ■ [Алдар Күсәрбайҙы] елкәһе аша шул саҡлы ныҡ бырғай, тегенеһе хатта һуштан яҙа. «Ҡуҙыйкүрпәс».
♦ Кәпәсте бырғап эшләү күңел һалып, тырышып эшләү. □ Работать с большим увлечением, старанием и охотой. ■ Әхсән бабай күпте күргән, ҡартлыҡҡа ла бирешмәй. Колхоз тапшырған эштәрҙе кәпәсен бырғап эшләй. С. Кулибай.
Б ЫРҒЫ (Р.: узкий; И.: narrow; T.: dar) с. диал.
Тар. □ Узкий. Бырғы күлдәк.
БЫРҒЫСЫ (Р.: брызгун; И.: fish species; T: balık türü) и. зоол.
Һинд океанының көнсығыш өлөш ярҙарында йәшәүсе, ауыҙынан һыу һиптереп себен аулай торған балыҡ. □ Брызгун (лат. Toxotes jaculator). Һыуҙа бырғысылар һикерешә.
БЫРҒЫСЫ БАЛЫҠ (балығы) и. зоол. ҡар. бырғысы. Бырғысы балыҡ себен аулай.
БЫРҒЫТЫЛЫУ (бырғытыл-) ҡ. төш. ҡар. бырғытыу, страд, от бырғытыу.
БЫРҒЫТЫУ (бырғыт-) (Р: бросать;
И.: fling, cast; T: atmak) ҡ.
Теләһә нисек ташлау, атып ебәреү; бырғау, быраҡтырыу, ырғытыу. □ Бросать, кидать, швырять. ■ Оморҙаҡ шуларҙы [аҫыл таштарҙы] йыйып, түбәнгә бырғыта башлаған, бай уларҙы кесерткән тоҡҡа тултырып торған. Әкиәттән. Килен, аптырап, бер бармағын өҙөп алды ла артҡа табан бырғытты, ти. Әкиәттән. Рәнйетһә лә ауырыу .. ҡотолормон, ул бырғытмаҡ була упҡындан! А. Игебаев. Юлың оҙон, атың, арып, ерле юҡҡа бышлыҡмаһын, өркөп-нитеп яртылыҡта саң эсенә бырғытмаһын. В. Әхмәҙиев.
БЫРҠ (Р: бульк; И.: gurgling sound; T: hk) оҡш.
1. Шыйыҡлыҡ йәки ҡуйы масса ҡайнағандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Бульк (подр. звуку, возникающему при кипении жидкости или густой массы). Бырҡ итеү.
2. Һыу эсенән һауа, баҫҡан ерҙән һыу йәки бүтән еүеш нәмә ҡапыл урғылып сыҡ
ҡандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Хлюп (подр. звуку, возникающему, например, при ходьбе по жидкой грязи). Бырҡ итеп ҡалыу.
БЫРҠ-БЫРҠ (Р: бульк-бульк; И.: onomatopoeic word; T: hk hk) оҡш.
Ҡабат-ҡабат бырҡ иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Бульк-бульк, хлюп-хлюп. Бырҡ-бырҡ итеү. Бырҡ-бырҡ килеү. ■ Инде һәйбәт кенә йөҙөп барғанда, Юламаныбыҙ бырҡ-бырҡ итеп .. һыуға сумып сыҡты. Ф. Иҫәнғолов.
БЫРҠЫЛДАТЫУ (бырҡылдат ) (Р: вызывать бульканье; И.: cause gurgling; T: hkirdatmak) ҡ.
1. Ҡайнатып бырҡ-бырҡ иттереү, бырҡ-бырҡ килтереү. □ Вызывать бульканье (при кипении). Бырҡылдатып дегет ҡайнатыу.
2. Йомшаҡ еүеш нәмәне бырҡ-бырҡ иттереү, бырҡ-бырҡ килтереү. □ Вызывать хлюпающие звуки при ходьбе, например, по жидкой грязи. Һаҙамыҡ ергә бырҡылдата баҫыу.
БЫРҠЫЛДАУ (бырҡылда-) (Р: булькать; И.: gurgle; T.: lıkırdamak) ҡ.
1. Ҡайнап бырҡ-бырҡ итеү, бырҡ-бырҡ килеү. □ Булькать. Бырҡылдығын сығыу. Бырҡылдап бутҡа бешә.
2. Йомшаҡ еүеш нәмәнән һауа йәки һыу урғылған тауыш сығыу; бырҡ-бырҡ итеү, бырҡ-бырҡ килеү. □ Хлюпать. Һаҙамыҡ ер бырҡылдап ята. һыйырҙар баҫҡан һайын, бырҡылдап һыу атлығып сыға.
БЫРҠЫРАТЫУ (бырҡырат-) (Р: раздавить кого', И.: crush, squash; T.: ezmek) ҡ.
Еүеше һығылып сыҡҡансы иҙеү. □ Раздавить кого. ■ Камыр батыр .. суҡмары менән уны [дейеүҙе] бырҡырата һуҡҡан. Әкиәттән.
БЫРҠЫРАУ (бырҡыра-) (Р: хлюпать;
И.: squelch; T.: şap şap yürümek) ҡ.
Һыуланып, йомшап иҙелеү. □ Хлюпать (о грязи и т. п.). Туңған картуф иреп, бырҡырап ята.
БЫРҪ (Р: подражание звуку фырканья; И.: onomatopoeic word; T.: horuldama) оҡш.
463