Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 477
Поиск по словарям
БЫУЫЛЫУ
БЫУМАЛЫ (Р.: больной эпилепсией; И.: sick with epilepsy; T.: saralı) c.
Быума ауырыулы. □ Больной эпилепсией, эпилептик. Быумалы кеше.
БЫУМА РӘНЙЕҮЕ и.
1. ҡар. быума 2. Быума рәнйеуе тейгән бала.
2. миф. Яман көстәрҙән килгән ауырыу. □ Болезнь от нечистой силы. ■ Быума рәнйеуен йәшен осоғон һорап та бөтөргәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
БЫУМА ТОТОУ (быума тот-) (Р.: схватывать (о припадках)} И.: epilepsy bout; T: sara nöbetine tutulmak) и. мед.
1. Ҡапыл-ҡапыл быуманан ҡолау.
□ Схватывать (о припадках). ■ [Фәхри — Яҡупҡа:] Бына бит, курше, бәлә аяҡ аҫтында ғына ята икән, быумам тотоп, иҫтән яҙғанмын. Б. Бикбай.
2. миф. Быума эйәһе тотоу. □ Схватывание духа эпилепсии.
БЫУМА ҮЛӘНЕ (Р: жабник полевой; И.: sort of a medicinal herb; T.: filago arvensis) и. бот.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған ҡомло далаларҙа үҫеүсе бер йыллыҡ дарыу үләне. □ Жабник полевой (лат. Filago arvensis). Быума уләне йыйыу.
БЫУМА ӘПСЕНЕ (Р: заговор эпилепсии; И.: epilepsy exorcism; T.: sara büyüsü) и. миф.
Быума ауырыуын өшкөрөү әпсене. □ Заговор эпилепсии. Быума әпсене әйтеу.
БЫУНАҠ (быунағы) (Р: колено; И.: joint; T.: boğum) и.
Өлөш-өлөш булып, бер буйға теҙелеп торған нәмәнең бүлкәттәре араһындағы билдә; быуынтыҡ. □ Колено (о злаковых). Ҡамыл быунағы. Ҡамыш быунағы.
БЫУНАҠЛАНЫУ (быунаҡлан-) (Р: образовываться; И.: form (about cereals); T.: boğumlanmak) ҡ. бот.
Быунаҡлыға әйләнеү, быунаҡлы булыу.
□ Образовываться, формироваться (о злаковых растениях). Ҡамыштың һабағы быунаҡланып тора.
БЫУНАҠЛАУ (быунаҡла-) (Р: образовать колена; И.: form (of cereals); T: boğumlamak) ҡ.
1. Быунаҡ яһау, быунаҡлы итеү. □ Образовать, формировать колена (о злаковых).
2. Быунағын ҡырҡыу йәки һындырыу.
□ Резать или ломать колена (о злаковых).
БЫУНАҠЛЫ (Р: коленчатый; И.: consisting of nodes; T.: boğumlu) c.
Быунаҡтарҙан торған. □ Коленчатый. Быунаҡлы ҡамыл. Быунаҡлы ҡамыш.
БЫУЫЛДАУ (быуылда-) (Р: жужжать;
И.: buzz; T.: vızıldamak) ҡ. диал.
Безелдәү. □ Жужжать. Иңкеш быуылдай.
БЫУЫЛМА I (Р: спазм; И.: spasm; Т.: ağrı) и.
Тын, ҡан, аш, эсәк юлдарының, быуылып, ныҡ ауыртыуы; спазма. □ Спазм, спазма. Быуылма йутәл. Тамаҡ быуылмаһы.
БЫУЫЛМА II и. диал. ҡар. быума. Быуылма йонсота баланы.
БЫУЫЛТЫУ (быуылт-) (Р: прудить; И.: dam; T: baraj yapmak) ҡ.
Үтә алмаҫлыҡ итеп тотҡарлау, бикләү.
□ Прудить, запруживать. Тынды быуылтыу. Быуаны быуылтыу.
БЫУЫЛЫУ (быуыл-) ҡ.
1. төш. ҡар. быуыу, страд, от быуыу. ■ Бөхтә итеп тегелгән гимнастёрка яҡшы ҡайыш менән быуылған. Д. Юлтый.
2. Хәрәкәт итә, үтә алмаҫлыҡ булып тотҡарланыу, бикләнеү. □ Плотно закрываться, закупориваться. Ҡан тамыры быуылыу. Тын быуылыу. ■ Үҙҙәренең ҡапҡа эҫтәренә барып ингәс тә Фәузиәнең тыны бы -уылып, һулыш ала алмай торҙо. Т. Ғарипова. Зәкиҙең тамағы быуылғандай итте, куҙенә йәш тығылды, тик ул иламаҫҡа, уҙ һуҙендә ныҡ торорға тырыша ине. С. Агиш. Үлем алдындағы һымаҡ, уның тыны быуылды. Һ. Дәүләтшина.
3. Аға алмаҫлыҡ булып һыу юлы кәртәләнеү. □ Прудиться, запрудиться. Быуылып ятҡан һыу. ■ Шарлап йугерә аҡҡан Һултан йылғаһы ла юлы быуылғанға асыуланып ярға бәрелә, алдына дошман һөңгөһө булып
477
БЫУМАЛЫ (Р.: больной эпилепсией; И.: sick with epilepsy; T.: saralı) c.
Быума ауырыулы. □ Больной эпилепсией, эпилептик. Быумалы кеше.
БЫУМА РӘНЙЕҮЕ и.
1. ҡар. быума 2. Быума рәнйеуе тейгән бала.
2. миф. Яман көстәрҙән килгән ауырыу. □ Болезнь от нечистой силы. ■ Быума рәнйеуен йәшен осоғон һорап та бөтөргәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
БЫУМА ТОТОУ (быума тот-) (Р.: схватывать (о припадках)} И.: epilepsy bout; T: sara nöbetine tutulmak) и. мед.
1. Ҡапыл-ҡапыл быуманан ҡолау.
□ Схватывать (о припадках). ■ [Фәхри — Яҡупҡа:] Бына бит, курше, бәлә аяҡ аҫтында ғына ята икән, быумам тотоп, иҫтән яҙғанмын. Б. Бикбай.
2. миф. Быума эйәһе тотоу. □ Схватывание духа эпилепсии.
БЫУМА ҮЛӘНЕ (Р: жабник полевой; И.: sort of a medicinal herb; T.: filago arvensis) и. бот.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған ҡомло далаларҙа үҫеүсе бер йыллыҡ дарыу үләне. □ Жабник полевой (лат. Filago arvensis). Быума уләне йыйыу.
БЫУМА ӘПСЕНЕ (Р: заговор эпилепсии; И.: epilepsy exorcism; T.: sara büyüsü) и. миф.
Быума ауырыуын өшкөрөү әпсене. □ Заговор эпилепсии. Быума әпсене әйтеу.
БЫУНАҠ (быунағы) (Р: колено; И.: joint; T.: boğum) и.
Өлөш-өлөш булып, бер буйға теҙелеп торған нәмәнең бүлкәттәре араһындағы билдә; быуынтыҡ. □ Колено (о злаковых). Ҡамыл быунағы. Ҡамыш быунағы.
БЫУНАҠЛАНЫУ (быунаҡлан-) (Р: образовываться; И.: form (about cereals); T.: boğumlanmak) ҡ. бот.
Быунаҡлыға әйләнеү, быунаҡлы булыу.
□ Образовываться, формироваться (о злаковых растениях). Ҡамыштың һабағы быунаҡланып тора.
БЫУНАҠЛАУ (быунаҡла-) (Р: образовать колена; И.: form (of cereals); T: boğumlamak) ҡ.
1. Быунаҡ яһау, быунаҡлы итеү. □ Образовать, формировать колена (о злаковых).
2. Быунағын ҡырҡыу йәки һындырыу.
□ Резать или ломать колена (о злаковых).
БЫУНАҠЛЫ (Р: коленчатый; И.: consisting of nodes; T.: boğumlu) c.
Быунаҡтарҙан торған. □ Коленчатый. Быунаҡлы ҡамыл. Быунаҡлы ҡамыш.
БЫУЫЛДАУ (быуылда-) (Р: жужжать;
И.: buzz; T.: vızıldamak) ҡ. диал.
Безелдәү. □ Жужжать. Иңкеш быуылдай.
БЫУЫЛМА I (Р: спазм; И.: spasm; Т.: ağrı) и.
Тын, ҡан, аш, эсәк юлдарының, быуылып, ныҡ ауыртыуы; спазма. □ Спазм, спазма. Быуылма йутәл. Тамаҡ быуылмаһы.
БЫУЫЛМА II и. диал. ҡар. быума. Быуылма йонсота баланы.
БЫУЫЛТЫУ (быуылт-) (Р: прудить; И.: dam; T: baraj yapmak) ҡ.
Үтә алмаҫлыҡ итеп тотҡарлау, бикләү.
□ Прудить, запруживать. Тынды быуылтыу. Быуаны быуылтыу.
БЫУЫЛЫУ (быуыл-) ҡ.
1. төш. ҡар. быуыу, страд, от быуыу. ■ Бөхтә итеп тегелгән гимнастёрка яҡшы ҡайыш менән быуылған. Д. Юлтый.
2. Хәрәкәт итә, үтә алмаҫлыҡ булып тотҡарланыу, бикләнеү. □ Плотно закрываться, закупориваться. Ҡан тамыры быуылыу. Тын быуылыу. ■ Үҙҙәренең ҡапҡа эҫтәренә барып ингәс тә Фәузиәнең тыны бы -уылып, һулыш ала алмай торҙо. Т. Ғарипова. Зәкиҙең тамағы быуылғандай итте, куҙенә йәш тығылды, тик ул иламаҫҡа, уҙ һуҙендә ныҡ торорға тырыша ине. С. Агиш. Үлем алдындағы һымаҡ, уның тыны быуылды. Һ. Дәүләтшина.
3. Аға алмаҫлыҡ булып һыу юлы кәртәләнеү. □ Прудиться, запрудиться. Быуылып ятҡан һыу. ■ Шарлап йугерә аҡҡан Һултан йылғаһы ла юлы быуылғанға асыуланып ярға бәрелә, алдына дошман һөңгөһө булып
477