Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 487
Поиск по словарям
БӘҒЕР
бөрөләре, оя бөрөләре. □ Почки выводковые. Бәбәк бөрөләренән урсеусе уҫемлектәр.
БӘБӘК МУҠСАҺЫ (Р.: зародышевый мешок; И.: embryonic bag; T.: embriyon kesesi) и. бот.
Сәскәле үҫемлектәрҙең орлоҡ бөрөләре-нең үҙәк өлөшө. □ Зародышевый мешок. Бәбәк муҡсаһы өлгөргән.
БӘБӘК ТАМЫРЫ (Р.: корень зародышевый; И.: embryonic root; T.: embriyon kökü) и. бот.
Үҫемлек бәбәгенең тамыр булып үҫешеүсе өлөшө. □ Корень зародышевый. Бәбәк тамыры уҫешеу.
БӘБӘК ТОҠСАЙЫ и. бот. ҡар. бәбәк муҡсаһы. Бәбәк тоҡсайы өлгөрөу.
БӘБӘК ҺАБАҒЫ (Р: стебель зародышевый; И.: embryonic stalk; T.: embriyon sapı) и. бот.
Һабаҡтың тамыр менән тәүге бәбәк япраҡтары араһындағы өлөшө. □ Стебель зародышевый. Бәбәк һабағы шытҡан.
БӘБӘК ЯПРАҒЫ (Р: лист зародышевый; И.: embryonic blade; T.: embriyon yaprağı) и. бот.
Үҫемлектең орлоҡ эсендә үк төрөлә башлаған тәүге япраҡтары. □ Лист зародышевый. Бәбәк япраҡтары сығып килә.
БӘБӘК ЯРЫУ (бәбәк яр-) (Р: взойти;
И.: sprout; T.: çıkmak) ҡ.
1. Орлоҡтан морон төртөп, шытып сығыу. □ Взойти. Үҫемлектәр бәбәк яра.
2. кусм. Барлыҡҡа килеү, башланғыс алыу. □ Появляться. Бәбәк ярып килгән фекер. ■ Ҡуңелдәргә ҡанат ҡуйҙы йәшлек яҙы, йөрәктәрҙә һөйөу тәу ҡат бәбәк ярҙы. Ш. Бикҡол.
БӘБӘЛӘК (бәбәләге) и. диал. ҡар. бөгәләк 1. Бәбәләк йомортҡалары.
БӘБӘЛӘШ (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Тамъян ырыуы аймағы. □ Бэбэлэш (название родового подразделения башкир рода тамьян). Бәбәләш аймағы башҡорто.
БӘБӘНӘК (бәбәнәге) и. диал. ҡар. бәбәк I, 1, 2.
БӘГӘРӘК (бәгәрәге) (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun adı) и.
Бер башҡорт аймағы исеме. □ Бэгэрэк (название родового подразделения башкир).
БӘҒДЕ [ғәр. ^ч] (Р: после; И.: after; Т: sonra) бәйл. иҫк.
һуң. □ После. Һуғыш бәғдендә. ■ Йәнә солох бәғдендә Бирҙебәк [менән]солтан Мансур нәһере Иҙелдең ике тарафынан мөкамәрә өсөн уҡ атты. «Башҡорт шәжәрәләре». [Сабир мулла:] Әммә бәғде мөфти хеҙмәттәренә упкә һуҙем бар. Б. Ишемғол. Әлхасыл, Баһау ҡусты, ҡәбер эйәһенән ҡалған мираҫ хаҡына мал биреп, ағаһын бәхилләштерергә риза икән, тип ишеттем, бәс, шулай булғас, шуның бәғдендә, тине Сафа мулла һәм, әйтер һуҙен әйтеп бөтөрмәй, Шаһиәхмәткә ҡарап ҡуйҙы. Ж. Кейекбаев.
БӘҒДӘ [ғәр. (Р: затем; И.: then, after that; T.: sonra) р. иҫк.
Шунан һуң, шунан. □ Затем. ■ Бәғдә туған энем Саримға, бәғдә хәләл ефетемә куптән-куп доғаи сәләмдәремде кундергәйһеҙ. Ғ. Хәйри. Бәғдә Хөсәйен алып килгән балаҫҡа шаһзадәләр ултырып остолар һәм Нурнәһәрҙең иленә төштөләр. М. Өмөтбаев.
БӘҒД-ӘС-СӘЛӘМ [ғәр. (р:
после приветов; И.: after salutations; T: selamlardan sonra) р. кит.
Сәләмдән һуң. □ После приветов. ■ Ҡәрҙәштәрем, барсағыҙға куп-куп сәләм, һеҙҙәргә бәғд-әс-сәләм ғибрәт ҡәләм. М. Аҡмулла.
БӘҒЕМБӘ и. диал. ҡар. бәпембә 1. Һары бәғембәләр.
БӘҒЕР [дөйөм төрки бағыр ‘бауыр, эс’] (Р: сердце; И.: soul; T.: kalp) и.
1. Кешенең бөтә хис, тойғоһон туплаған эске донъяһы; күңел, йөрәк. □ Сердце, душа (как внутренний мир человека). ■ Ҡара ҡандар тама бәғеремдән яуыз ҡуллы яҙмыш ҡыҫҡанда. С. Ҡудаш. [Әсәлек тойғоһо] бәғерҙәрҙе телгеләгән туҙгеһеҙ һағыныу бу
487
бөрөләре, оя бөрөләре. □ Почки выводковые. Бәбәк бөрөләренән урсеусе уҫемлектәр.
БӘБӘК МУҠСАҺЫ (Р.: зародышевый мешок; И.: embryonic bag; T.: embriyon kesesi) и. бот.
Сәскәле үҫемлектәрҙең орлоҡ бөрөләре-нең үҙәк өлөшө. □ Зародышевый мешок. Бәбәк муҡсаһы өлгөргән.
БӘБӘК ТАМЫРЫ (Р.: корень зародышевый; И.: embryonic root; T.: embriyon kökü) и. бот.
Үҫемлек бәбәгенең тамыр булып үҫешеүсе өлөшө. □ Корень зародышевый. Бәбәк тамыры уҫешеу.
БӘБӘК ТОҠСАЙЫ и. бот. ҡар. бәбәк муҡсаһы. Бәбәк тоҡсайы өлгөрөу.
БӘБӘК ҺАБАҒЫ (Р: стебель зародышевый; И.: embryonic stalk; T.: embriyon sapı) и. бот.
Һабаҡтың тамыр менән тәүге бәбәк япраҡтары араһындағы өлөшө. □ Стебель зародышевый. Бәбәк һабағы шытҡан.
БӘБӘК ЯПРАҒЫ (Р: лист зародышевый; И.: embryonic blade; T.: embriyon yaprağı) и. бот.
Үҫемлектең орлоҡ эсендә үк төрөлә башлаған тәүге япраҡтары. □ Лист зародышевый. Бәбәк япраҡтары сығып килә.
БӘБӘК ЯРЫУ (бәбәк яр-) (Р: взойти;
И.: sprout; T.: çıkmak) ҡ.
1. Орлоҡтан морон төртөп, шытып сығыу. □ Взойти. Үҫемлектәр бәбәк яра.
2. кусм. Барлыҡҡа килеү, башланғыс алыу. □ Появляться. Бәбәк ярып килгән фекер. ■ Ҡуңелдәргә ҡанат ҡуйҙы йәшлек яҙы, йөрәктәрҙә һөйөу тәу ҡат бәбәк ярҙы. Ш. Бикҡол.
БӘБӘЛӘК (бәбәләге) и. диал. ҡар. бөгәләк 1. Бәбәләк йомортҡалары.
БӘБӘЛӘШ (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Тамъян ырыуы аймағы. □ Бэбэлэш (название родового подразделения башкир рода тамьян). Бәбәләш аймағы башҡорто.
БӘБӘНӘК (бәбәнәге) и. диал. ҡар. бәбәк I, 1, 2.
БӘГӘРӘК (бәгәрәге) (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of a Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun adı) и.
Бер башҡорт аймағы исеме. □ Бэгэрэк (название родового подразделения башкир).
БӘҒДЕ [ғәр. ^ч] (Р: после; И.: after; Т: sonra) бәйл. иҫк.
һуң. □ После. Һуғыш бәғдендә. ■ Йәнә солох бәғдендә Бирҙебәк [менән]солтан Мансур нәһере Иҙелдең ике тарафынан мөкамәрә өсөн уҡ атты. «Башҡорт шәжәрәләре». [Сабир мулла:] Әммә бәғде мөфти хеҙмәттәренә упкә һуҙем бар. Б. Ишемғол. Әлхасыл, Баһау ҡусты, ҡәбер эйәһенән ҡалған мираҫ хаҡына мал биреп, ағаһын бәхилләштерергә риза икән, тип ишеттем, бәс, шулай булғас, шуның бәғдендә, тине Сафа мулла һәм, әйтер һуҙен әйтеп бөтөрмәй, Шаһиәхмәткә ҡарап ҡуйҙы. Ж. Кейекбаев.
БӘҒДӘ [ғәр. (Р: затем; И.: then, after that; T.: sonra) р. иҫк.
Шунан һуң, шунан. □ Затем. ■ Бәғдә туған энем Саримға, бәғдә хәләл ефетемә куптән-куп доғаи сәләмдәремде кундергәйһеҙ. Ғ. Хәйри. Бәғдә Хөсәйен алып килгән балаҫҡа шаһзадәләр ултырып остолар һәм Нурнәһәрҙең иленә төштөләр. М. Өмөтбаев.
БӘҒД-ӘС-СӘЛӘМ [ғәр. (р:
после приветов; И.: after salutations; T: selamlardan sonra) р. кит.
Сәләмдән һуң. □ После приветов. ■ Ҡәрҙәштәрем, барсағыҙға куп-куп сәләм, һеҙҙәргә бәғд-әс-сәләм ғибрәт ҡәләм. М. Аҡмулла.
БӘҒЕМБӘ и. диал. ҡар. бәпембә 1. Һары бәғембәләр.
БӘҒЕР [дөйөм төрки бағыр ‘бауыр, эс’] (Р: сердце; И.: soul; T.: kalp) и.
1. Кешенең бөтә хис, тойғоһон туплаған эске донъяһы; күңел, йөрәк. □ Сердце, душа (как внутренний мир человека). ■ Ҡара ҡандар тама бәғеремдән яуыз ҡуллы яҙмыш ҡыҫҡанда. С. Ҡудаш. [Әсәлек тойғоһо] бәғерҙәрҙе телгеләгән туҙгеһеҙ һағыныу бу
487