Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 488
Поиск по словарям
БӘҒЕР
лып тыуҙы ла Дилбәрҙең төндәрен ҡараңғы тамуҡҡа әйләндерҙе. Г. Ғиззәтуллина.
2. эйл. ф. бәғерем. Ҡәҙерле күргән кешегә иркәләп, яратып әйтелә. □ ласк. Родимый, сердечко моё, душенька. ■ Барыбер бүтәндәргә ҡыҙыҡмам, йәнем, бәғерем, һине онотмам. А. Игебаев. Сәйҙел бәғерем, бөгөн мин ниндәй шат, ҡыуанысым һыймай үҙемә. Ғ. Сәләм.
♦ Бәғер ите иң ҡәҙерле, йөрәккә яҡын булған зат. □ Самое дорогое, ценное. ■ Бала, бала... Ахыры, ҡарттар юҡҡа: «Бала -бәғер ите», — тимәгән. Ғ. Сәләм. Бәғер итен ашау (телеү) бик ныҡ үртәп әрнетеү, йәнде ғазаплау. □ Терзать душу. Бәғер киҫелеү күңел ғазабы кисереү, өҙгөләнеү. □ Душа разрывается на части. Бәғер(ем) киҫәге ҡәҙерле күргән кешегә яратып әйтелә. □ ласҡ. Родимый, сердечко мое, душенька. Бәғер көйөү эстән көйөү, күңел әсенеү. □ Сильно горевать, убиваться. Бәғер ҡатыу хис-тойғо нескәлеге бөтөү, ҡаты хис уяныу. □ Стать жестоким, немилосердным. Бәғер ҡороу 1) бик ныҡ ҡайғырыу, әсенеү. □ Сильно горевать, печалиться. ■ Көнө-төнө бәғерем ҡорой исемем һалдат булғанға. Бәйеттән. Тәҡәтем юҡ, бәғерем ҡорой етем ҡалған балаға. Бәйеттән; 2) теңкә ҡороу. □ Надоедать. Бәғер ҡыйылыу 1) йән әсеү, йөрәк әрнеү. □ Душа разрывается на части. ■ Ике күҙҙән берәүгә ҡалғас, ҡыйыла бәғерҙәрем. Халыҡ йырынан; 2) яфа сигеү, тәҡәтһеҙ булыу. □ Мучиться, страдать, терзаться. Бәғер ташыу аҙарыныу, әсенеү. □ Душа болит у кого. ■ Рәйсә?!. Эйе, Рәйсә шул, ана кем өсөн бәғерҙәре таша икән. Д. Бүләков. Бәғер телгеләнеү күңел ғазабы кисереү, өҙгөләнеү; йән әсеү, йорәк әрнеү. □ Душа разрывается на части. ■ Бәғере нисек кенә телгеләнмәһен, үҙәге нисек кенә өҙгөләнмәһен, тешен ҡыҫып түҙҙе әсә. Яр. Вәлиев. Бәғер һыҙлау ни өсөндөр йән әсеү, йөрәк әрнеү. □ Душа болит у кого. ■ Ҡыҙ тинеңме — ҡан ҡыҙырға башлай, бәғерең һыҙлана, йәш йөрәктә әллә ниндәйтәмле уйҙар ҡуҙғала. Ш. Бабич. Бәғер яныу аҙарыныу, әсенеү. □ Душа болит у кого.
■ Улар тел беҙҙәрен сәнсеп, ағыуланды бөтә йәнем. Аға йәшем, яна бәғерем, мөғәҙҙәп дәхи выжданым. Д. Юлтый. Бәғере таш 1) күңеле бик ҡаты булған, һалҡын күңелле. □ Жестокосердный, бессердечный, безжалостный.
■ Ихтыярым минең таш булһа ла, бәғере уның таш тип уйлама. Ә. Ғайсин; 2) дәрте һүнгән, үлгән. □ Вялый, безжизненный, бесстрастный, апатичный. Бәғергә инеү ҡар. бәғерҙе иретеү. Бәғергә таш булыу ауыр ҡайғыға һалыу. □ Причинить горе, печалить.
■ Балалары араһында иң яҡын күргәне, үҙе иҫән ваҡытта уҡ имамлыҡҡа фатиха бирергә ниәтләгән Алсынбайы юғалыу бәғеренә таш булып ултырҙы [Аҡназарҙың]. Ә. Хәкимов. Бәғергә тейеү ҡайғы-хәсрәткә тошөрөү.
□ Причинить горе, печалить. Бәғергә тоҙ һалыу кешелә әсе тойғо уятыу; әрнетеү.
□ Бередить рану. букв. Сыпать на сердце соль. ■ Тағы ла тегенең бәғеренә тоҙ һалам: «Был беҙгә табан килә, суҡынсыҡ». С. Агиш. Нисек кенә әйтһәң дә, был бисә бәғергә тоҙ һалды. Ә. Бикчәнтәев. Бәғергә үрелеү йылы, татлы хистәр уятыу. □ Пробуждать тёплые чувства. Бәғерҙе иретеү кешелә йылы тойғо, яҡшы ҡараш уятыу. □ Пробуждать тёплые чувства. Бәғерҙе киҫеү күңелде әсендереү.
□ Терзать душу. ■ Һандуғасҡай, наҙлым, ҡуй, һайрама, һайрап, йәш бәғеремде киҫмәй тор. Ш. Бабич. Мәғәнәһеҙгә үткән һәр минут көйә булып киҫә бәғерҙе. М. Хәй. Тыуған ерҙәр иҫкә төшөп, йөрәк-бәғерҙе киҫә. Халыҡ йырынан. Бәғерҙе өҙөү нескә, әрнеткес хис уятыу; күңелде әсендереү. □ Терзать душу.
■ Гөлдәр араһында һандуғастар сут-сут һайрап, бәғерҙәрем өҙәләр. Д. Юлтый. Был икеһе ул тиклем йәл түгел: ҙурҙар, бына иң бәләкәйе бәғерҙе өҙә, — тип аңлатты беҙгә өләсәйем. Ә. Чаныш. Бәғерҙе телеү бик ныҡ әрнетеү, әсендереү. □ Причинять горе, печалить. ■ Үкһеҙҙәрҙең үкенесе телә бәғерҙе. Р. Бикбаев. Ҡаты (йәки таш) бәғер(ле) шәфҡәтһеҙ, аяуһыҙ. □ Жестокосердный, бессердечный, безжалостный. ■ [Фәтхи:] Иламайым икән — таш бәғер тип уйламағыҙ, беҙҙең бабайҙар ҙа иламаған. С. Агиш. Уның
488
лып тыуҙы ла Дилбәрҙең төндәрен ҡараңғы тамуҡҡа әйләндерҙе. Г. Ғиззәтуллина.
2. эйл. ф. бәғерем. Ҡәҙерле күргән кешегә иркәләп, яратып әйтелә. □ ласк. Родимый, сердечко моё, душенька. ■ Барыбер бүтәндәргә ҡыҙыҡмам, йәнем, бәғерем, һине онотмам. А. Игебаев. Сәйҙел бәғерем, бөгөн мин ниндәй шат, ҡыуанысым һыймай үҙемә. Ғ. Сәләм.
♦ Бәғер ите иң ҡәҙерле, йөрәккә яҡын булған зат. □ Самое дорогое, ценное. ■ Бала, бала... Ахыры, ҡарттар юҡҡа: «Бала -бәғер ите», — тимәгән. Ғ. Сәләм. Бәғер итен ашау (телеү) бик ныҡ үртәп әрнетеү, йәнде ғазаплау. □ Терзать душу. Бәғер киҫелеү күңел ғазабы кисереү, өҙгөләнеү. □ Душа разрывается на части. Бәғер(ем) киҫәге ҡәҙерле күргән кешегә яратып әйтелә. □ ласҡ. Родимый, сердечко мое, душенька. Бәғер көйөү эстән көйөү, күңел әсенеү. □ Сильно горевать, убиваться. Бәғер ҡатыу хис-тойғо нескәлеге бөтөү, ҡаты хис уяныу. □ Стать жестоким, немилосердным. Бәғер ҡороу 1) бик ныҡ ҡайғырыу, әсенеү. □ Сильно горевать, печалиться. ■ Көнө-төнө бәғерем ҡорой исемем һалдат булғанға. Бәйеттән. Тәҡәтем юҡ, бәғерем ҡорой етем ҡалған балаға. Бәйеттән; 2) теңкә ҡороу. □ Надоедать. Бәғер ҡыйылыу 1) йән әсеү, йөрәк әрнеү. □ Душа разрывается на части. ■ Ике күҙҙән берәүгә ҡалғас, ҡыйыла бәғерҙәрем. Халыҡ йырынан; 2) яфа сигеү, тәҡәтһеҙ булыу. □ Мучиться, страдать, терзаться. Бәғер ташыу аҙарыныу, әсенеү. □ Душа болит у кого. ■ Рәйсә?!. Эйе, Рәйсә шул, ана кем өсөн бәғерҙәре таша икән. Д. Бүләков. Бәғер телгеләнеү күңел ғазабы кисереү, өҙгөләнеү; йән әсеү, йорәк әрнеү. □ Душа разрывается на части. ■ Бәғере нисек кенә телгеләнмәһен, үҙәге нисек кенә өҙгөләнмәһен, тешен ҡыҫып түҙҙе әсә. Яр. Вәлиев. Бәғер һыҙлау ни өсөндөр йән әсеү, йөрәк әрнеү. □ Душа болит у кого. ■ Ҡыҙ тинеңме — ҡан ҡыҙырға башлай, бәғерең һыҙлана, йәш йөрәктә әллә ниндәйтәмле уйҙар ҡуҙғала. Ш. Бабич. Бәғер яныу аҙарыныу, әсенеү. □ Душа болит у кого.
■ Улар тел беҙҙәрен сәнсеп, ағыуланды бөтә йәнем. Аға йәшем, яна бәғерем, мөғәҙҙәп дәхи выжданым. Д. Юлтый. Бәғере таш 1) күңеле бик ҡаты булған, һалҡын күңелле. □ Жестокосердный, бессердечный, безжалостный.
■ Ихтыярым минең таш булһа ла, бәғере уның таш тип уйлама. Ә. Ғайсин; 2) дәрте һүнгән, үлгән. □ Вялый, безжизненный, бесстрастный, апатичный. Бәғергә инеү ҡар. бәғерҙе иретеү. Бәғергә таш булыу ауыр ҡайғыға һалыу. □ Причинить горе, печалить.
■ Балалары араһында иң яҡын күргәне, үҙе иҫән ваҡытта уҡ имамлыҡҡа фатиха бирергә ниәтләгән Алсынбайы юғалыу бәғеренә таш булып ултырҙы [Аҡназарҙың]. Ә. Хәкимов. Бәғергә тейеү ҡайғы-хәсрәткә тошөрөү.
□ Причинить горе, печалить. Бәғергә тоҙ һалыу кешелә әсе тойғо уятыу; әрнетеү.
□ Бередить рану. букв. Сыпать на сердце соль. ■ Тағы ла тегенең бәғеренә тоҙ һалам: «Был беҙгә табан килә, суҡынсыҡ». С. Агиш. Нисек кенә әйтһәң дә, был бисә бәғергә тоҙ һалды. Ә. Бикчәнтәев. Бәғергә үрелеү йылы, татлы хистәр уятыу. □ Пробуждать тёплые чувства. Бәғерҙе иретеү кешелә йылы тойғо, яҡшы ҡараш уятыу. □ Пробуждать тёплые чувства. Бәғерҙе киҫеү күңелде әсендереү.
□ Терзать душу. ■ Һандуғасҡай, наҙлым, ҡуй, һайрама, һайрап, йәш бәғеремде киҫмәй тор. Ш. Бабич. Мәғәнәһеҙгә үткән һәр минут көйә булып киҫә бәғерҙе. М. Хәй. Тыуған ерҙәр иҫкә төшөп, йөрәк-бәғерҙе киҫә. Халыҡ йырынан. Бәғерҙе өҙөү нескә, әрнеткес хис уятыу; күңелде әсендереү. □ Терзать душу.
■ Гөлдәр араһында һандуғастар сут-сут һайрап, бәғерҙәрем өҙәләр. Д. Юлтый. Был икеһе ул тиклем йәл түгел: ҙурҙар, бына иң бәләкәйе бәғерҙе өҙә, — тип аңлатты беҙгә өләсәйем. Ә. Чаныш. Бәғерҙе телеү бик ныҡ әрнетеү, әсендереү. □ Причинять горе, печалить. ■ Үкһеҙҙәрҙең үкенесе телә бәғерҙе. Р. Бикбаев. Ҡаты (йәки таш) бәғер(ле) шәфҡәтһеҙ, аяуһыҙ. □ Жестокосердный, бессердечный, безжалостный. ■ [Фәтхи:] Иламайым икән — таш бәғер тип уйламағыҙ, беҙҙең бабайҙар ҙа иламаған. С. Агиш. Уның
488