Академический словарь башкирского языка. Том III. Страница 216
Поиск по словарям
ГРАЖДАНДАР ҺУҒЫШЫ
яан тороп, халыҡ тормошона, уҙ осороноң социаль-сәйәси атмосфераһына ысын граж-дандарса утеп инеуҙең сағыу өлгөләре булды. Ғ. Ҡунафин.
ГРАЖДАНДАР ҺУҒЫШЫ (Р.: гражданская война; И.: Civil war; T.: içsavaş) и.
Бер ил эсендәге синыфтар араһында булған ҡораллы көрәш. □ Организованная вооружённая борьба за власть между классами и социальными группами внутри страны. □ Гражданская война. ■ Минең өсөн борсолма, Зөлҡәғиҙә. Улай тигәс тә, граждандар һуғышында көмөш һаплы ҡылыс менән буләкләнгән кавалерист бит әле мин. Ә. Хәкимов.
ГРАЖДАНИН [рус.] (Р.: гражданин; И.: citizen; national; T.: yurttaş) и.
Граждан (1) ир кеше; аҙамат (3). □ Гражданин. ■ Халык тормошон, уның уткәнен һәм бөгөнгөһөн сағылдырған әҫәрҙәрҙең лирик геройы — туған халҡының яҙмышын ҡайғыртып, уның шатлыҡ-хәсрәттәрен уртаҡлашып йәшәгән тәрән уйлы, ҡайнар хисле гражданин, тыуған ерен яратҡан ялҡынлы патриот. Ғ. Ҡунафин.
ГРАЖДАНКА I [рус.] (Р: гражданка; И.: citizen; T.: yurttaş) и.
1. Граждан (1) ҡатын-ҡыҙ. □ Гражданка. Сит ил гражданкаһы.
2. Ҡатын-ҡыҙға мөрәжәғәт итеү һүҙе. □ Обращение к женскому полу. ■ Шаярма! — тине ғәййәр капитан, билбау аҫтын ипләп, ниңәлер кобура ҡапҡасын һыйпап ҡуйҙы. — Телең ни һөйләгәнде ҡолағың ишетһен, гражданка Зөһрә. Й. Солтанов.
ГРАЖДАНКА II [рус.] (Р: гражданка; И.: civilian life; T.: sivil hayat) и. һөйл.
Хәрби булмаған тормош (хәрбиҙәргә ҡарата). □ Гражданка. Гражданканан килеу.
ГРАЖДАНЛЫҠ (гражданлығы) (Р: гражданство; И.: citizenship; nationality; T.: yurttaşlık) и.
1. Ниндәйҙер илдә йәшәгән кешеләрҙең хоҡуҡтарына үҙеңдең хоҡуҡтарыңды тиңләштереү. □ Гражданство. / Гражданский. Гражданлыҡ алыу. Гражданлыҡ бурысы.
■ Башҡортостан Республикаһында сит ил граждандарына һәм гражданлығы булмаған кешеләргә ваҡытлыса һыйыныу урыны федераль законға ярашлы бирелә. Башҡортостан Республикаһы Конституцияһынан.
2. һөйл. Хәрби булмаған, ғәҙәти тормош.
□ Гражданский. Гражданлыҡ шарттарында йәшәу.
ГРАЖДАНЛЫҠ ХОҠУҒЫ (Р: гражданское право; И.: civil law; T.: medeni hukuk) и. юр.
Мөлкәт бәйләнештәрен һәм милеккә бәйле булмаған башҡа шәхси мөнәсәбәттәрҙе көйләүсе хоҡуҡ тармағы. □ Гражданское право.
ГРАЖДАНЛЫҠ ХОҠУҒЫ АЛЫУ (Р: получить признание; И.: take civil law; T.: medeni hukuk almak) и.
Халыҡ тарафынан танылып, ҡабул ителеү. □ Получить признание. Шағирҙың шиғырҙары куптән гражданлыҡ хоҡуғы алды.
ГРАЖДАНСКИЙ [рус.] с. һөйл. ҡар. гражданка II.
ГРАМЛАП (Р: по граммам; И.: by grammes; T.: gram ile) р.
Грамға һалыу. □ По граммам. Грамлап улсәу. Грамлап булеу. ■ Яҙғы һабан башланғас, колхоздан йән башына грамлап он би-реуҙе туҡтаттылар. Й. Солтанов.
ГРАМЛЫ (Р: граммовый; И.: ...gramme; T.: gramlık) с.
Нимәнеңдер грамдар менән үлсәнелгән ауырлығы. □ Граммовый. Йөҙ грамлы сәй.
ГРАММ [рус. < фр. gramme] (Р: грамм; И.: gram; gramme; Т.: gram) и.
Метрик үлсәү системаһындағы ауырлыҡ берәмеге (1 куб. сантиметр таҙа һыу ауырлығына тиң). □ Грамм. Өс йөҙ грамм кәнфит. • Эшләмәһәң план менән, ашарһың грамм менән. Әйтем.
♦ Йөҙ грамм һөйл. ҡаты эсемлек (йәки араҡы, шарап). □ Сто грамм (водки и т. д.).
■ Мин тиҙ генә сыҡтым да буфетымдан, Өфөнән йәки Ҡаҙандан берәйһе килһә тип алып ҡуйған шешәләремдең береһен эләктереп, яңынан куршемә индем: — Фәҡәт
216
яан тороп, халыҡ тормошона, уҙ осороноң социаль-сәйәси атмосфераһына ысын граж-дандарса утеп инеуҙең сағыу өлгөләре булды. Ғ. Ҡунафин.
ГРАЖДАНДАР ҺУҒЫШЫ (Р.: гражданская война; И.: Civil war; T.: içsavaş) и.
Бер ил эсендәге синыфтар араһында булған ҡораллы көрәш. □ Организованная вооружённая борьба за власть между классами и социальными группами внутри страны. □ Гражданская война. ■ Минең өсөн борсолма, Зөлҡәғиҙә. Улай тигәс тә, граждандар һуғышында көмөш һаплы ҡылыс менән буләкләнгән кавалерист бит әле мин. Ә. Хәкимов.
ГРАЖДАНИН [рус.] (Р.: гражданин; И.: citizen; national; T.: yurttaş) и.
Граждан (1) ир кеше; аҙамат (3). □ Гражданин. ■ Халык тормошон, уның уткәнен һәм бөгөнгөһөн сағылдырған әҫәрҙәрҙең лирик геройы — туған халҡының яҙмышын ҡайғыртып, уның шатлыҡ-хәсрәттәрен уртаҡлашып йәшәгән тәрән уйлы, ҡайнар хисле гражданин, тыуған ерен яратҡан ялҡынлы патриот. Ғ. Ҡунафин.
ГРАЖДАНКА I [рус.] (Р: гражданка; И.: citizen; T.: yurttaş) и.
1. Граждан (1) ҡатын-ҡыҙ. □ Гражданка. Сит ил гражданкаһы.
2. Ҡатын-ҡыҙға мөрәжәғәт итеү һүҙе. □ Обращение к женскому полу. ■ Шаярма! — тине ғәййәр капитан, билбау аҫтын ипләп, ниңәлер кобура ҡапҡасын һыйпап ҡуйҙы. — Телең ни һөйләгәнде ҡолағың ишетһен, гражданка Зөһрә. Й. Солтанов.
ГРАЖДАНКА II [рус.] (Р: гражданка; И.: civilian life; T.: sivil hayat) и. һөйл.
Хәрби булмаған тормош (хәрбиҙәргә ҡарата). □ Гражданка. Гражданканан килеу.
ГРАЖДАНЛЫҠ (гражданлығы) (Р: гражданство; И.: citizenship; nationality; T.: yurttaşlık) и.
1. Ниндәйҙер илдә йәшәгән кешеләрҙең хоҡуҡтарына үҙеңдең хоҡуҡтарыңды тиңләштереү. □ Гражданство. / Гражданский. Гражданлыҡ алыу. Гражданлыҡ бурысы.
■ Башҡортостан Республикаһында сит ил граждандарына һәм гражданлығы булмаған кешеләргә ваҡытлыса һыйыныу урыны федераль законға ярашлы бирелә. Башҡортостан Республикаһы Конституцияһынан.
2. һөйл. Хәрби булмаған, ғәҙәти тормош.
□ Гражданский. Гражданлыҡ шарттарында йәшәу.
ГРАЖДАНЛЫҠ ХОҠУҒЫ (Р: гражданское право; И.: civil law; T.: medeni hukuk) и. юр.
Мөлкәт бәйләнештәрен һәм милеккә бәйле булмаған башҡа шәхси мөнәсәбәттәрҙе көйләүсе хоҡуҡ тармағы. □ Гражданское право.
ГРАЖДАНЛЫҠ ХОҠУҒЫ АЛЫУ (Р: получить признание; И.: take civil law; T.: medeni hukuk almak) и.
Халыҡ тарафынан танылып, ҡабул ителеү. □ Получить признание. Шағирҙың шиғырҙары куптән гражданлыҡ хоҡуғы алды.
ГРАЖДАНСКИЙ [рус.] с. һөйл. ҡар. гражданка II.
ГРАМЛАП (Р: по граммам; И.: by grammes; T.: gram ile) р.
Грамға һалыу. □ По граммам. Грамлап улсәу. Грамлап булеу. ■ Яҙғы һабан башланғас, колхоздан йән башына грамлап он би-реуҙе туҡтаттылар. Й. Солтанов.
ГРАМЛЫ (Р: граммовый; И.: ...gramme; T.: gramlık) с.
Нимәнеңдер грамдар менән үлсәнелгән ауырлығы. □ Граммовый. Йөҙ грамлы сәй.
ГРАММ [рус. < фр. gramme] (Р: грамм; И.: gram; gramme; Т.: gram) и.
Метрик үлсәү системаһындағы ауырлыҡ берәмеге (1 куб. сантиметр таҙа һыу ауырлығына тиң). □ Грамм. Өс йөҙ грамм кәнфит. • Эшләмәһәң план менән, ашарһың грамм менән. Әйтем.
♦ Йөҙ грамм һөйл. ҡаты эсемлек (йәки араҡы, шарап). □ Сто грамм (водки и т. д.).
■ Мин тиҙ генә сыҡтым да буфетымдан, Өфөнән йәки Ҡаҙандан берәйһе килһә тип алып ҡуйған шешәләремдең береһен эләктереп, яңынан куршемә индем: — Фәҡәт
216