Академический словарь башкирского языка. Том III. Страница 228
Поиск по словарям
ГУТАЛИН
ГУТАЛИН [рус. < нем. gut ‘яҡшы’] (Р.: гуталин; И.: shoe polish; T.: kundura boyası) и.
Күн аяҡ кейемдәрен таҙарта торған май; итек майы. □ Гуталин. Кун йомшартҡыс гуталин. Кун ялтыратҡыс гуталин.
ГУТАЛИНЛАУ (гуталинла-) (Р.: покрыть гуталином; И.: to shoe polish; T.: ayakkabı boyası boyamak) ҡ.
Гуталин буяу, гуталин һеңдереү. □ Покрыть, мазать гуталином. Бер ҡат гуталин-лау. Итекте гуталинлау.
ГУТАЛИНЛЫ (Р: с гуталином, гуталинный; И.: with shoe polish on; T: ayakkabı boyası ile) с.
Гуталин менән. □ С гуталином, гуталинный. Гуталинлы һауыт.
ГУТТАПЕРЧА [рус. < ингл. guttapercha < малай теленән getah ‘сайыр’ + pertjah ‘ағас төрө’] (Р: гуттаперча; И.: gutta-percha; T.: gütaperka) и.
Мәңге йәшел каучук ағасының һуты, медицинала һәм техникала ҡулланыла. □ Гуттаперча. Гуттаперча нөктәһе. Теш пломбаһы өсөн гуттаперча. Йылытылған гуттаперча. Һыуытылған гуттаперча. Һығылмалы гуттаперча.
ГУЦУЛ (Р: гуцул; И.: Guzul; Т.: Hutsul) и. этн.
Көнбайыш украиндарҙың этник бер төркөмө һәм шул төркөмгә ҡараған кеше.
□ Гуцул. Гуцул теле. Гуцул ере. Гуцул ауылы.
ГУЦУЛДАРСА (Р: по-гуцульски; И.: in Guzul; Т.: Hutsul gibi) р.
Гуцулдар һымаҡ; гуцулдар шикелле.
□ По-гуцульски; делать, говорить как гуцулы; наподобие гуцулов. Гуцулдарса кейенеу. Гуцулдарса һөйләшеу.
ГҮБӘН с. диал. ҡар. йыуан. Губән бурәнә.
ГҮЖӘ и. иҫк. ҡар. күзә.
ГҮЗӘ (Р: суп из ячменя; И.: barley soup; T.: arpa çorbası) и. диал.
Арпа өйрәһе. □ Суп из ячменя. ■ Арпаның кәбәге һурҙырылғас, «тере» бойҙайҙан бешерелгән өйрәгә «гузә» тиҙәр. Экспедиция материалдарынан.
ГҮЗӘЛ I [боронғо төрки куз-/кур-\ (Р: красивый; И.: beautiful, fine; good-looking T.: güzel) c.
1. Бик матур; сибәр, һылыу (тик ҡатын -ҡыҙға ҡарата). □ Красивая, прекрасная, прелестная (о женщине, девушке, девочке). ■ Дәуриш гузәл Мөһминә янында ҡот осҡос йәмһеҙ булып куренә. Н. Асанбаев. Үҙең гузәл, уҙец уңған ҡыҙ һин, уҙец бейек кеуек Уралдан. М. Хәй.
2. Яҡшы, матур (кешенец холҡона, аҡылына, эске донъяһына ҡарата әйтелә). □ Красивый (о внутреннем мире человека). Гузәл холоҡ. Гузәл аҡыл. ■ Улдары уҙе кеуек ғалимдар вә гузәл әхлаҡлылар, был олуғ ҡурҡыныс хаҡында мәҙкур улдарының шул хәлдәрен фекерләп, уҙебеҙҙе уҙебеҙ йыуатабыҙ. Р. Фәхретдинов. Беҙ айырылыштыҡ, ләкин ҡарт шахтёрҙың яҡты, уйсан йөҙө, гузәл уйҙары минең куҙ алдымдан бик оҙаҡ китмәй торҙо. Картотека фондынан. Кылған гузәл ғәмәлдәре арҡаһында Аллаһ уларҙың химәйәсеһелер (ярҙамсыһылыр). Ҡөрьән тәфсире. Дуҫ буласаҡ кешенең гузәл холоҡло булыуы ла лазым. Р. Фәхретдинов. Иң гузәл исемдәр — Аллаһтың исемдәрелер. Шулай булғас, шул гузәл исемдәр менән доғалар уҡығыҙ. Ҡөрьән тәфсире.
3. Яҡшы, имен (йәшәу рәуешенә ҡарата әйтелә). □ Хороший, благополучный (о жизни). ■ Иренә итәғәтле булыу ҡатын өҫтөнә фарыз булһа, гузәл ғумер итеу вә яҡшы рәу-ештә мөғәмәлә ҡылыу сараһын куреу иргә бойоролалыр. Р. Фәхретдинов. Беҙгә был донъяла ла, әхирәттә лә гузәл тормош әйлә, һис икеләнмәйенсә Һиңә баш эйҙек. Ҡөрьән тәфсире.
4. Матур, күркәм (тәбиғәт, ер куре-нештәренә ҡарата әйтелә). □ Красивый, замечательный (о природе). Гузәл тәбиғәт. Гузәл тауҙар. ■ Кем белә уны, бәлки, һине-мине курмәйҙер ҙә, иләҫләнеп, беҙҙең гузәл Толпарсыҡҡаныбыҙға һоҡланып, тарта ла тарталыр ҡурайын. Г. Яҡупова. Ярата-мын һине, бик яратам, саф һауалы гузәл
228
ГУТАЛИН [рус. < нем. gut ‘яҡшы’] (Р.: гуталин; И.: shoe polish; T.: kundura boyası) и.
Күн аяҡ кейемдәрен таҙарта торған май; итек майы. □ Гуталин. Кун йомшартҡыс гуталин. Кун ялтыратҡыс гуталин.
ГУТАЛИНЛАУ (гуталинла-) (Р.: покрыть гуталином; И.: to shoe polish; T.: ayakkabı boyası boyamak) ҡ.
Гуталин буяу, гуталин һеңдереү. □ Покрыть, мазать гуталином. Бер ҡат гуталин-лау. Итекте гуталинлау.
ГУТАЛИНЛЫ (Р: с гуталином, гуталинный; И.: with shoe polish on; T: ayakkabı boyası ile) с.
Гуталин менән. □ С гуталином, гуталинный. Гуталинлы һауыт.
ГУТТАПЕРЧА [рус. < ингл. guttapercha < малай теленән getah ‘сайыр’ + pertjah ‘ағас төрө’] (Р: гуттаперча; И.: gutta-percha; T.: gütaperka) и.
Мәңге йәшел каучук ағасының һуты, медицинала һәм техникала ҡулланыла. □ Гуттаперча. Гуттаперча нөктәһе. Теш пломбаһы өсөн гуттаперча. Йылытылған гуттаперча. Һыуытылған гуттаперча. Һығылмалы гуттаперча.
ГУЦУЛ (Р: гуцул; И.: Guzul; Т.: Hutsul) и. этн.
Көнбайыш украиндарҙың этник бер төркөмө һәм шул төркөмгә ҡараған кеше.
□ Гуцул. Гуцул теле. Гуцул ере. Гуцул ауылы.
ГУЦУЛДАРСА (Р: по-гуцульски; И.: in Guzul; Т.: Hutsul gibi) р.
Гуцулдар һымаҡ; гуцулдар шикелле.
□ По-гуцульски; делать, говорить как гуцулы; наподобие гуцулов. Гуцулдарса кейенеу. Гуцулдарса һөйләшеу.
ГҮБӘН с. диал. ҡар. йыуан. Губән бурәнә.
ГҮЖӘ и. иҫк. ҡар. күзә.
ГҮЗӘ (Р: суп из ячменя; И.: barley soup; T.: arpa çorbası) и. диал.
Арпа өйрәһе. □ Суп из ячменя. ■ Арпаның кәбәге һурҙырылғас, «тере» бойҙайҙан бешерелгән өйрәгә «гузә» тиҙәр. Экспедиция материалдарынан.
ГҮЗӘЛ I [боронғо төрки куз-/кур-\ (Р: красивый; И.: beautiful, fine; good-looking T.: güzel) c.
1. Бик матур; сибәр, һылыу (тик ҡатын -ҡыҙға ҡарата). □ Красивая, прекрасная, прелестная (о женщине, девушке, девочке). ■ Дәуриш гузәл Мөһминә янында ҡот осҡос йәмһеҙ булып куренә. Н. Асанбаев. Үҙең гузәл, уҙец уңған ҡыҙ һин, уҙец бейек кеуек Уралдан. М. Хәй.
2. Яҡшы, матур (кешенец холҡона, аҡылына, эске донъяһына ҡарата әйтелә). □ Красивый (о внутреннем мире человека). Гузәл холоҡ. Гузәл аҡыл. ■ Улдары уҙе кеуек ғалимдар вә гузәл әхлаҡлылар, был олуғ ҡурҡыныс хаҡында мәҙкур улдарының шул хәлдәрен фекерләп, уҙебеҙҙе уҙебеҙ йыуатабыҙ. Р. Фәхретдинов. Беҙ айырылыштыҡ, ләкин ҡарт шахтёрҙың яҡты, уйсан йөҙө, гузәл уйҙары минең куҙ алдымдан бик оҙаҡ китмәй торҙо. Картотека фондынан. Кылған гузәл ғәмәлдәре арҡаһында Аллаһ уларҙың химәйәсеһелер (ярҙамсыһылыр). Ҡөрьән тәфсире. Дуҫ буласаҡ кешенең гузәл холоҡло булыуы ла лазым. Р. Фәхретдинов. Иң гузәл исемдәр — Аллаһтың исемдәрелер. Шулай булғас, шул гузәл исемдәр менән доғалар уҡығыҙ. Ҡөрьән тәфсире.
3. Яҡшы, имен (йәшәу рәуешенә ҡарата әйтелә). □ Хороший, благополучный (о жизни). ■ Иренә итәғәтле булыу ҡатын өҫтөнә фарыз булһа, гузәл ғумер итеу вә яҡшы рәу-ештә мөғәмәлә ҡылыу сараһын куреу иргә бойоролалыр. Р. Фәхретдинов. Беҙгә был донъяла ла, әхирәттә лә гузәл тормош әйлә, һис икеләнмәйенсә Һиңә баш эйҙек. Ҡөрьән тәфсире.
4. Матур, күркәм (тәбиғәт, ер куре-нештәренә ҡарата әйтелә). □ Красивый, замечательный (о природе). Гузәл тәбиғәт. Гузәл тауҙар. ■ Кем белә уны, бәлки, һине-мине курмәйҙер ҙә, иләҫләнеп, беҙҙең гузәл Толпарсыҡҡаныбыҙға һоҡланып, тарта ла тарталыр ҡурайын. Г. Яҡупова. Ярата-мын һине, бик яратам, саф һауалы гузәл
228