Академический словарь башкирского языка. Том III. Страница 238
Поиск по словарям
ҒАЖИБ
Ғаҙәб бәйет. Ғаҙәб телмәр. Халыҡ ижадының теле — ғаҙәб тел.
ҒАЖИБ [ғәр. (Р.: удивительный; И.: surprising, striking, amazing; T.: acip) c. иҫк. кит.
Ғәжәп, иҫ киткес, ғәжәпләндергес.
□ Удивительный, замечательный, чудесный; необыкновенный. Ғажиб дэуриш. Ғажиб ғәйрәт, ғажиб көс менән мәғлум ине. Ғажиб инсан.
ҒАЖИЗ [ғәр. (р.; слабый; И.: weak, feeble; T.: âciz) с. иҫк. кит.
1. Көсһөҙ; мәхрүм. □ Слабый, немощный, бессильный, беспомощный. ■ Үҙемдең бер хеҙмәтсе, ҡиммәтһеҙ вә юғалған ғажиз бәндә икәнлегемде таҡрар фекерләнем. Р. Фәхретдинов.
2. Аптыранған, ни эшләргә белмәгән; сараһыҙ, хәлһеҙ. □ Растерявшийся, не знающий, что и делать. ■ Сабыр ҡарашлы ошо кеше уйсан ҡиәфәт менән: «Куреп торам, был хәл һеҙҙе лә ғажиз итте», — тип ҡуйҙы. X. Зарипов. Балаһының китеуенән генә ул ғажиз инде. Экспедиция материалдарынан. Йығылдым аяҡтан, иҫереп, тот ҡулымды, ярҙам ит, ғажизмын, шул ҡәҙәр ки, инде һис көс-хәл ҡалманы. 3. Шәмсетдин.
ҒАЖИЗАНӘ [ғәр.-фарс. (Р: слабо; И.: feebly; T.: âcizane) р. иҫк. кит.
1. Аптыраулы хәлдә, хәлһеҙ, көсһөҙ рәүештә. □ Слабо, бессильно. Ғажизанә эште тамамлау.
2. Түбәнселек менән. □ Смиренно, покорно, почтительно, униженно. Ғажизанә өндәшеу.
ҒАЖИЗ БУЛЫУ (ғажиз бул-) (Р: быть лишённым; И.: be devoid of; T: âciz olmak) ҡ.
1. Мәхрүм булыу, бер ни эшләй алмау.
□ Быть лишённым, не знать, что делать. ■ Өмөттөң, өмөттән ғажиз булмауҙың дәрәжәһе ҙур. Башҡортса дини календарҙан.
2. Аптыраныу, ни эшләргә белмәү, сараһыҙ булыу. □ Быть в безвыходном положении, быть в растерянности. ■ Бэе, былар ғажиз булып, эҙләуҙән туҡтап, куп йылдар уткән бәғдендә был урында аҙан
ҡамәт ишетер булғандар вә бәғзе(һе): «Мин нурҙар курҙем», — тигәндәр. Ғ. Кейеков. Фәтихте эҙләп ҡарттар ҙа ғажиз булдылар бит. А. Мағазов. Һыҙланыуҙарына ғажиз булғанымдан һуң, тештәремде берәр-берәр алдырҙым, ахырҙа бөтөнләйе алынып бөттө. Р. Фәхретдинов.
ҒАЖИЗ ИТЕҮ (ғажиз ит-) (Р: лишать чего', И.: put into a fix; T: âciz etmek) ҡ.
1. Аптыратыу, ҡыйын хәлдә ҡалдырыу; мәхрүм итеү. □ Лишать чего. Эй, Хоҙайым, ғажиз итмә һаулығымдан.
2. Сараһыҙ, ҡотолғоһоҙ хәлгә ҡуйыу. □ Ставить в безвыходное, безнадёжное положение. ■ Сабыр ҡарашлы ошо кеше уйсан ҡиәфәт менән: «Куреп торам, был хәл һеҙҙе лә ғажиз итте», — тип ҡуйҙы. X. Зарипов.
ҒАЖИЗ ҠАЛЫУ (ғажиз ҡал ) ҡ.
1. ҡар. ғажиз булыу 1. ■ Миңә куңел асыу насип тугелдер тип, уҙ-уҙемә шелтә ҡылып, ғажиз ҡалдым. М. Ғафури.
2. Ғәжәпләнеү, хайран ҡалыу. □ Восхищаться, удивляться. ■ Мин был гузәллеккә тиңләр нәмә таба алмайым, кешенең гузәллеге ҡаршыһында ғажиз ҡалып башымды эйәм мин. Ә. Вәли. Сәсән Аҡмулла менән бәхәсләшеуҙән ғажиз ҡалған муллалар, байҙар, турәләр, шағирҙан ус алыр өсөн, ярҙам һорап батша ғәли йәнәптәренә мөрәжәғәт итергә була. С. Ҡудаш. Үҙ мәсьәләбеҙҙә һуҙ башлау уның вазифаһы булһа ла, быға хәжәте етмәгәнен, хатта минең ҡаршымда бөтөнләй ҡаушап вә ғажиз ҡалғанын һиҙер инем. Р Фәхретдинов.
ҒАЖИЗЛАНЫУ (ғажизлан) (Р: обессилеть; И.: weaken; grow weak; T: acze düşmek) ҡ. иҫк. кит.
Көсһөҙләнеү, хәлһеҙләнеү, сараһыҙ булыу. □ Обессилеть, ослабеть, быть в безвыходном положении. Аслыҡтан ғажизланды. ■ Юҡһа бөтөнләй ғажизланыу вә эштән туҡталыуға мәжбур булыу хәуефе бар. Р. Фәхретдинов.
ҒАЖИЗЛЫҠ (ғажизлығы) (Р: слабость; И.: weakness; T: âcizlik) и. иҫк. кит.
238
Ғаҙәб бәйет. Ғаҙәб телмәр. Халыҡ ижадының теле — ғаҙәб тел.
ҒАЖИБ [ғәр. (Р.: удивительный; И.: surprising, striking, amazing; T.: acip) c. иҫк. кит.
Ғәжәп, иҫ киткес, ғәжәпләндергес.
□ Удивительный, замечательный, чудесный; необыкновенный. Ғажиб дэуриш. Ғажиб ғәйрәт, ғажиб көс менән мәғлум ине. Ғажиб инсан.
ҒАЖИЗ [ғәр. (р.; слабый; И.: weak, feeble; T.: âciz) с. иҫк. кит.
1. Көсһөҙ; мәхрүм. □ Слабый, немощный, бессильный, беспомощный. ■ Үҙемдең бер хеҙмәтсе, ҡиммәтһеҙ вә юғалған ғажиз бәндә икәнлегемде таҡрар фекерләнем. Р. Фәхретдинов.
2. Аптыранған, ни эшләргә белмәгән; сараһыҙ, хәлһеҙ. □ Растерявшийся, не знающий, что и делать. ■ Сабыр ҡарашлы ошо кеше уйсан ҡиәфәт менән: «Куреп торам, был хәл һеҙҙе лә ғажиз итте», — тип ҡуйҙы. X. Зарипов. Балаһының китеуенән генә ул ғажиз инде. Экспедиция материалдарынан. Йығылдым аяҡтан, иҫереп, тот ҡулымды, ярҙам ит, ғажизмын, шул ҡәҙәр ки, инде һис көс-хәл ҡалманы. 3. Шәмсетдин.
ҒАЖИЗАНӘ [ғәр.-фарс. (Р: слабо; И.: feebly; T.: âcizane) р. иҫк. кит.
1. Аптыраулы хәлдә, хәлһеҙ, көсһөҙ рәүештә. □ Слабо, бессильно. Ғажизанә эште тамамлау.
2. Түбәнселек менән. □ Смиренно, покорно, почтительно, униженно. Ғажизанә өндәшеу.
ҒАЖИЗ БУЛЫУ (ғажиз бул-) (Р: быть лишённым; И.: be devoid of; T: âciz olmak) ҡ.
1. Мәхрүм булыу, бер ни эшләй алмау.
□ Быть лишённым, не знать, что делать. ■ Өмөттөң, өмөттән ғажиз булмауҙың дәрәжәһе ҙур. Башҡортса дини календарҙан.
2. Аптыраныу, ни эшләргә белмәү, сараһыҙ булыу. □ Быть в безвыходном положении, быть в растерянности. ■ Бэе, былар ғажиз булып, эҙләуҙән туҡтап, куп йылдар уткән бәғдендә был урында аҙан
ҡамәт ишетер булғандар вә бәғзе(һе): «Мин нурҙар курҙем», — тигәндәр. Ғ. Кейеков. Фәтихте эҙләп ҡарттар ҙа ғажиз булдылар бит. А. Мағазов. Һыҙланыуҙарына ғажиз булғанымдан һуң, тештәремде берәр-берәр алдырҙым, ахырҙа бөтөнләйе алынып бөттө. Р. Фәхретдинов.
ҒАЖИЗ ИТЕҮ (ғажиз ит-) (Р: лишать чего', И.: put into a fix; T: âciz etmek) ҡ.
1. Аптыратыу, ҡыйын хәлдә ҡалдырыу; мәхрүм итеү. □ Лишать чего. Эй, Хоҙайым, ғажиз итмә һаулығымдан.
2. Сараһыҙ, ҡотолғоһоҙ хәлгә ҡуйыу. □ Ставить в безвыходное, безнадёжное положение. ■ Сабыр ҡарашлы ошо кеше уйсан ҡиәфәт менән: «Куреп торам, был хәл һеҙҙе лә ғажиз итте», — тип ҡуйҙы. X. Зарипов.
ҒАЖИЗ ҠАЛЫУ (ғажиз ҡал ) ҡ.
1. ҡар. ғажиз булыу 1. ■ Миңә куңел асыу насип тугелдер тип, уҙ-уҙемә шелтә ҡылып, ғажиз ҡалдым. М. Ғафури.
2. Ғәжәпләнеү, хайран ҡалыу. □ Восхищаться, удивляться. ■ Мин был гузәллеккә тиңләр нәмә таба алмайым, кешенең гузәллеге ҡаршыһында ғажиз ҡалып башымды эйәм мин. Ә. Вәли. Сәсән Аҡмулла менән бәхәсләшеуҙән ғажиз ҡалған муллалар, байҙар, турәләр, шағирҙан ус алыр өсөн, ярҙам һорап батша ғәли йәнәптәренә мөрәжәғәт итергә була. С. Ҡудаш. Үҙ мәсьәләбеҙҙә һуҙ башлау уның вазифаһы булһа ла, быға хәжәте етмәгәнен, хатта минең ҡаршымда бөтөнләй ҡаушап вә ғажиз ҡалғанын һиҙер инем. Р Фәхретдинов.
ҒАЖИЗЛАНЫУ (ғажизлан) (Р: обессилеть; И.: weaken; grow weak; T: acze düşmek) ҡ. иҫк. кит.
Көсһөҙләнеү, хәлһеҙләнеү, сараһыҙ булыу. □ Обессилеть, ослабеть, быть в безвыходном положении. Аслыҡтан ғажизланды. ■ Юҡһа бөтөнләй ғажизланыу вә эштән туҡталыуға мәжбур булыу хәуефе бар. Р. Фәхретдинов.
ҒАЖИЗЛЫҠ (ғажизлығы) (Р: слабость; И.: weakness; T: âcizlik) и. иҫк. кит.
238