Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 219
Поиск по словарям
ЙЫЛЪЯҘМАСЫ
һис тә ҡыҙыҡһынмай, куҙҙәре йылтырашып, көлөп ебәрә яҙып ултыра. 3. Биишева.
ЙЫЛТЫРБАШ и. диал. ҡар. ялтырма.
Йылтырбашҡа балыҡ ҡармаҡлау.
ЙЫЛТЫРҒАН (Р.: слюда; И.: mica; T.: mika) и.
1. Ҡатлауланып ҡубып торған үтә күренмәле тәбиғи минерал. □ Слюда. / Слюдяной. Йылтырған киҫәге. Йылтырған сығарыу.
2. диал. Гәлсәр таш. □ Хрусталь.
ЙЫЛТЫР-ЙЫЛТЫР I с. ҡар. йылтыр I. Йылтыр-йылтыр уйынсыҡтар. ■ Балаһы бар — маҙаһы бар, бер уҫлаптай улы бар, йылтыр-йылтыр куҙе бар, әҙәм төҫлө һыны бар. Йырҙан. Тау башынан шишмә аға, тулҡындары йылтыр-йылтыр. Һыуға барған һылыуҙарҙың сулпылары сылтыр-сылтыр! Я. Хамматов.
ЙЫЛТЫР-ЙЫЛТЫР II и. ҡар. йылтыр-йышыр. Йылтыр-йылтырға ҡыҙыу.
ЙЫЛТЫР-ЙЫШЫР (Р.: дорогие вещи; И.: expensive things; T: pahalı eşya) и. йыйн.
Ниндәйҙер ҡиммәткә эйә булған арыуыраҡ нәмәләр. □ Дорогие вещи, дорогая обстановка. ■ Өйәсе йылтыр-йышыр менән шыплап тултырылған. Б. Бикбай.
ЙЫЛТЫР КҮҘ (Р: блестящие глаза; И.: lustrous eyes; T: parlak göz) и.
Йылтлап уйнап торған шаян күҙ. □ Живые, блестящие глаза. ■ Бөгәсә көн баҡсала килеп өндәшкән йылтыр куҙ уға [Мәҙинәгә] ниндәй йомош ҡушмаҡсы? Ә. Хәкимов.
ЙЫЛТЫР ҠАРА (Р: чёрный-пречёр-ный; И.: pitch-black, raven black; T.: simsiyah) c.
Йылтылдап торған сөм ҡара. □ Чёр-ный-пречёрный, очень чёрный. Йылтыр ҡара бәрхәт. И Әхмәт Әхмәт улы Зиннәтуллин яр ҡаяһы ҡашағаһына ҡалҡына, сал бейеклектә ҡолаҡтарҙа гөжләгән һауа ағымының тығыҙлығынан кинәнеп, йылтыр ҡара йөн костюмының төймәләрен ысҡындырып ебәрә. Й. Солтанов.
ЙЫЛТЫРЛАНЫУ (йылтырлай-) ҡ. төш. ҡар. йылтырлау, страд, от йылтырлау. ■ Бер аҙҙан ай ҙа йылтырланды. Ғ. Хәйри.
ЙЫЛТЫРЛАТЫУ (йылтырлат-) (Р: делать блестящим; И.: render lustrous; T: parlatmak) ҡ.
Йылт-йылт итеп балҡытыу; йылтыратыу.
□ Делать блестящим, сверкающим. И Ту -рысай ҙа атым, ай, еләлер, йылтырлатып килгән ҡош кеуек. Үткән генә ғумерем, ай, буш кеуек, ҡалған ғына ғумер төш кеуек. Халыҡ йырынан.
ЙЫЛТЫРЛАУ (йылтырла-) (Р: блестеть; И.: shine; T.: parlamak) ҡ.
Йылт-йылт итеп балҡыу; йылтырау.
□ Блестеть, сверкать. Ямғыр тамсылары йылтырлай.
ЙЫЛТЫРЛАШЫУ (йылтырлаш-) ҡ. урт. ҡар. йылтырлау, взаимн. от йылтырлау. Йондоҙҙар йылтырлаша.
ЙЫЛТЫРМА и. ҡар. ялтырма. Йылтырмалы ҡармаҡ. Еҙ йылтырма.
ЙЫЛТЫРТАЛ (Р: ива серебристая; И.: European willow; T.: ak söğüt) и. диал.
Аҡ тал. □ Ива серебристая (лат. Salix). Йылтырталдың балы асыҡ һары төҫтә була.
ЙЫЛ УРАТАҺЫ (Р: круглый год; И.: all the year round; T: yılın dört mevsiminde) и.
Бөтә йыл буйы; йыл әйләнәһе. □ Круглый год. ■ Өйҙә егәрле хужабикә булыуы менән Фәриҙә ханым яҡындарын, туғандарын, дуҫтарын куптән әсир иткән. Ул уҫтергән гөлдәр йыл уратаһы сәскә ата. «Торатау», 19 август 2010.
ЙЫЛЪЯҘМА (Р: летопись; И.: chronicle; T: vakayiname) и.
1. Боронғо Рәсәйҙә: тарихи ваҡиғаларҙы йыл һайын теркәй барған яҙыу. □ Летопись. Боронғо йылъяҙмалар. Йылъяҙмалар китабы.
2. Ваҡиғаларҙың төрлө даими яҙмаһы; көндәлек, хроника. □ Летопись, хроника. Ваҡиғалар йылъяҙмаһы. ■ Кешелек йылъяҙмаһында тиңдәше булмаған Беренсе донъя һуғышының хәрәкәт итеусе көсө лә шул нәфсе ине. М. Хужин. Йәниҫәп — дәуерҙең алтын йылъяҙмаһы йомғаҡтары киләсәк быуындар өсөн ҡиммәт. «Башҡортостан ҡыҙы», №2,2010.
ЙЫЛЪЯҘМАСЫ (Р: летописец; И.: chronicler, annalist; T: vakanüvis) и.
219
һис тә ҡыҙыҡһынмай, куҙҙәре йылтырашып, көлөп ебәрә яҙып ултыра. 3. Биишева.
ЙЫЛТЫРБАШ и. диал. ҡар. ялтырма.
Йылтырбашҡа балыҡ ҡармаҡлау.
ЙЫЛТЫРҒАН (Р.: слюда; И.: mica; T.: mika) и.
1. Ҡатлауланып ҡубып торған үтә күренмәле тәбиғи минерал. □ Слюда. / Слюдяной. Йылтырған киҫәге. Йылтырған сығарыу.
2. диал. Гәлсәр таш. □ Хрусталь.
ЙЫЛТЫР-ЙЫЛТЫР I с. ҡар. йылтыр I. Йылтыр-йылтыр уйынсыҡтар. ■ Балаһы бар — маҙаһы бар, бер уҫлаптай улы бар, йылтыр-йылтыр куҙе бар, әҙәм төҫлө һыны бар. Йырҙан. Тау башынан шишмә аға, тулҡындары йылтыр-йылтыр. Һыуға барған һылыуҙарҙың сулпылары сылтыр-сылтыр! Я. Хамматов.
ЙЫЛТЫР-ЙЫЛТЫР II и. ҡар. йылтыр-йышыр. Йылтыр-йылтырға ҡыҙыу.
ЙЫЛТЫР-ЙЫШЫР (Р.: дорогие вещи; И.: expensive things; T: pahalı eşya) и. йыйн.
Ниндәйҙер ҡиммәткә эйә булған арыуыраҡ нәмәләр. □ Дорогие вещи, дорогая обстановка. ■ Өйәсе йылтыр-йышыр менән шыплап тултырылған. Б. Бикбай.
ЙЫЛТЫР КҮҘ (Р: блестящие глаза; И.: lustrous eyes; T: parlak göz) и.
Йылтлап уйнап торған шаян күҙ. □ Живые, блестящие глаза. ■ Бөгәсә көн баҡсала килеп өндәшкән йылтыр куҙ уға [Мәҙинәгә] ниндәй йомош ҡушмаҡсы? Ә. Хәкимов.
ЙЫЛТЫР ҠАРА (Р: чёрный-пречёр-ный; И.: pitch-black, raven black; T.: simsiyah) c.
Йылтылдап торған сөм ҡара. □ Чёр-ный-пречёрный, очень чёрный. Йылтыр ҡара бәрхәт. И Әхмәт Әхмәт улы Зиннәтуллин яр ҡаяһы ҡашағаһына ҡалҡына, сал бейеклектә ҡолаҡтарҙа гөжләгән һауа ағымының тығыҙлығынан кинәнеп, йылтыр ҡара йөн костюмының төймәләрен ысҡындырып ебәрә. Й. Солтанов.
ЙЫЛТЫРЛАНЫУ (йылтырлай-) ҡ. төш. ҡар. йылтырлау, страд, от йылтырлау. ■ Бер аҙҙан ай ҙа йылтырланды. Ғ. Хәйри.
ЙЫЛТЫРЛАТЫУ (йылтырлат-) (Р: делать блестящим; И.: render lustrous; T: parlatmak) ҡ.
Йылт-йылт итеп балҡытыу; йылтыратыу.
□ Делать блестящим, сверкающим. И Ту -рысай ҙа атым, ай, еләлер, йылтырлатып килгән ҡош кеуек. Үткән генә ғумерем, ай, буш кеуек, ҡалған ғына ғумер төш кеуек. Халыҡ йырынан.
ЙЫЛТЫРЛАУ (йылтырла-) (Р: блестеть; И.: shine; T.: parlamak) ҡ.
Йылт-йылт итеп балҡыу; йылтырау.
□ Блестеть, сверкать. Ямғыр тамсылары йылтырлай.
ЙЫЛТЫРЛАШЫУ (йылтырлаш-) ҡ. урт. ҡар. йылтырлау, взаимн. от йылтырлау. Йондоҙҙар йылтырлаша.
ЙЫЛТЫРМА и. ҡар. ялтырма. Йылтырмалы ҡармаҡ. Еҙ йылтырма.
ЙЫЛТЫРТАЛ (Р: ива серебристая; И.: European willow; T.: ak söğüt) и. диал.
Аҡ тал. □ Ива серебристая (лат. Salix). Йылтырталдың балы асыҡ һары төҫтә була.
ЙЫЛ УРАТАҺЫ (Р: круглый год; И.: all the year round; T: yılın dört mevsiminde) и.
Бөтә йыл буйы; йыл әйләнәһе. □ Круглый год. ■ Өйҙә егәрле хужабикә булыуы менән Фәриҙә ханым яҡындарын, туғандарын, дуҫтарын куптән әсир иткән. Ул уҫтергән гөлдәр йыл уратаһы сәскә ата. «Торатау», 19 август 2010.
ЙЫЛЪЯҘМА (Р: летопись; И.: chronicle; T: vakayiname) и.
1. Боронғо Рәсәйҙә: тарихи ваҡиғаларҙы йыл һайын теркәй барған яҙыу. □ Летопись. Боронғо йылъяҙмалар. Йылъяҙмалар китабы.
2. Ваҡиғаларҙың төрлө даими яҙмаһы; көндәлек, хроника. □ Летопись, хроника. Ваҡиғалар йылъяҙмаһы. ■ Кешелек йылъяҙмаһында тиңдәше булмаған Беренсе донъя һуғышының хәрәкәт итеусе көсө лә шул нәфсе ине. М. Хужин. Йәниҫәп — дәуерҙең алтын йылъяҙмаһы йомғаҡтары киләсәк быуындар өсөн ҡиммәт. «Башҡортостан ҡыҙы», №2,2010.
ЙЫЛЪЯҘМАСЫ (Р: летописец; И.: chronicler, annalist; T: vakanüvis) и.
219