Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 229
Поиск по словарям
ЙЫРАҠАЛАУ
йөрәгемә илһам биргән тәуге һөйөу сафлығын. Т. Ҡарамышева. Аяҡтарым юлда, куңелем йырҙа, ерҙә мин бер шундай юламан, көндөҙ мин ҡояшҡа, ә төндәрен йондоҙҙарға ҡарап юл алам. М. Кәрим. • Йырҙың йыртығы юҡ, һуҙҙең һутеге юҡ. Мәҡәл. Йыры барҙың көйө бар. Мәҡәл. Кемдең йырын йырлаһаң, шуның көйөн көйләрһең. Мәҡәл. Мәжлес курке йыр менән. Мәҡәл. һуҙ — көмөш, йыр — алтын. Мәҡәл. Һәр табындың уҙ йыры. Мәҡәл. Йыр - йөрәккә ял. Мәҡәл. Йыр — куңеллегә ҡыуаныс, куңелһеҙгә — йыуаныс. Мәҡәл. Моңһоҙҙоң да бер йыры була. Әйтем.
2. кусм. Ҡош һайрауы. □ Пение (птиц). ■ Һандуғастар был яҡҡа ғына хас ярһыу дәрт менән урманды наҙлы йырға кумә. 3. Биишева. Йырлаймы куктә балҡыған ҡояштың нурын? Әллә айға арнағанмы һандуғас йырын? С. Юлаев. • һандуғас йырын йырлайым тип, уҙ йырыңды онотма. Мәҡәл.
3. кусм. Тәбиғәттә, эш барышында һ. б. булған тауыштар. □ Звук (природы, различных процессов)', песня. Тауҙар йыры. Йылға йыры. ■ Саф-саф теҙелеп бара бары ла, ҡулдарында ҡорал ялтырай. Урман, сахра барыһы гөж-шау килә, эш иртәһе йыры яңғырай. Ғ. Амантай. Уй томанын йырып ишетелә тракторҙың йырҙары. Р. Ниғмәти. • Һәр миҙгелдең уҙ йыры бар. Мәҡәл.
ЙЫРА (Р.: небольшой ров; И.: ditch; T: hendek) и.
1. Оҙон соҡор; канау. □ Небольшой ров, канава. ■ Ул йылды яҙ иртә килде. Йырғанаҡтар шарылдашып һыу ташыны. Соҡорҙар кулгә, йыралар йылғаға әйләнде. К. Мәргән.
2. ҡар. йырғанаҡ 1. Йыра һыу менән тулды.
ЙЫРАҒАЙТЫУ (йырағайт-) ҡ. ҡар. алыҫайтыу. Араларҙы йырағайтыу. ■ «Тартып ҡына тораһың шул», — тиеп, ниңә гел-гел һиңә бәйләнәм? Яҡынайтһаң — янып бөтәм бит мин, йырағайтһаң — боҙға әйләнәм. «Ағиҙел», № 9, 2009.
ЙЫРАҒАЙЫУ (йырағай-) ҡ. ҡар. алыҫайыу. Ҡала йырағайҙы. ■ Бер аҙҙан атыу тауыштары йырағайҙы. М. Хужин. [Ғафар] һалдатҡа килгәне бирле белә: ара
лар йырағайған һайын, мөхәббәт ялҡыны көсәйә генә бара икән. Н. Мусин. Араларыбыҙ йырағайған һайын [Таңһылыу менән Петрик] нығыраҡ яманһыуланалар, нығыраҡ ҡурҡалар төҫлө. Р. Камал.
ЙЫРАҒӘБЕЙ (Р: бабушка со стороны матери; И.: grandmother on mother’s side; T: anneanne) и. диал.
Өләсәй, әсәйҙең әсәһе. □ Бабушка со стороны матери. Йырағәбейем килде.
ЙЫРАҠ с. ҡар. алыҫ. Йыраҡ ара. Йыраҡ ер. Йыраҡ юл. М Ҡояш сыҡҡан яҡта, бик йыраҡта, Башҡортостан тигән ерем бар. М. Кәрим. Йыраҡта, бик йыраҡта кук кукрәне. Ф. Янышев. • Ағас урмандан йыраҡ уҫһә лә, шунда табан һығыла. Мәҡәл. Йыраҡҡа бар, яҡындан сап. Мәҡәл. Йыраҡ һал — яҡындан алырһың. Мәҡәл. Йыраҡ юл яҡындан башлана. Мәҡәл. Тамыры йыраҡ ағастың ғумере оҙаҡ. Мәҡәл.
ЙЫРАҠА (Р: промоина; И.: gully; T: çukur) и.
һыу йырған тәрән соҡор; йырғанаҡ. □ Промоина, рытвина. ■ Ауыл кешеләре һыуҙы аҫта, бик тәрәндә, ҡая таш итәгендәге йыраҡанан сығып ятҡан кескәй генә шишмәнән ташып эскән. 3. Биишева. Ауыл хәҙер яҡын ине инде. Бөтә балсыҡтар, туңгәк, йыраҡалар, суҡай таштар — барыһы ла, барыһы ла Һөйөнөскә таныш. Ғ. Дәүләтшин. • Йыраҡаны һыу боҙор, яман арба юл боҙор. Мәҡәл.
ЙЫРАҠАЙ (Р: бабушка со стороны матери; И.: grandmother on mother’s side; T.: anneanne) и. диал.
Өләсәй, әсәйҙең әсәһе. □ Бабушка (со стороны матери). Туғаным менән йыраҡайыма китәбеҙ.
ЙЫРАҠАЛАНЫУ (йыраҡалан-) (Р: покрываться промоинами; И.: get covered with gullies; T: çukurlanmak) ҡ.
Йыраҡа рәүешенә килеү, йыраҡа рәүешендә булыу. □ Покрываться промоинами, рытвинами. Тау бите йыраҡаланды.
ЙЫРАҠАЛАУ (йыраҡала-) (Р: образовывать промоины; И.: form gullies; T: çukur oluşmak) ҡ.
229
йөрәгемә илһам биргән тәуге һөйөу сафлығын. Т. Ҡарамышева. Аяҡтарым юлда, куңелем йырҙа, ерҙә мин бер шундай юламан, көндөҙ мин ҡояшҡа, ә төндәрен йондоҙҙарға ҡарап юл алам. М. Кәрим. • Йырҙың йыртығы юҡ, һуҙҙең һутеге юҡ. Мәҡәл. Йыры барҙың көйө бар. Мәҡәл. Кемдең йырын йырлаһаң, шуның көйөн көйләрһең. Мәҡәл. Мәжлес курке йыр менән. Мәҡәл. һуҙ — көмөш, йыр — алтын. Мәҡәл. Һәр табындың уҙ йыры. Мәҡәл. Йыр - йөрәккә ял. Мәҡәл. Йыр — куңеллегә ҡыуаныс, куңелһеҙгә — йыуаныс. Мәҡәл. Моңһоҙҙоң да бер йыры була. Әйтем.
2. кусм. Ҡош һайрауы. □ Пение (птиц). ■ Һандуғастар был яҡҡа ғына хас ярһыу дәрт менән урманды наҙлы йырға кумә. 3. Биишева. Йырлаймы куктә балҡыған ҡояштың нурын? Әллә айға арнағанмы һандуғас йырын? С. Юлаев. • һандуғас йырын йырлайым тип, уҙ йырыңды онотма. Мәҡәл.
3. кусм. Тәбиғәттә, эш барышында һ. б. булған тауыштар. □ Звук (природы, различных процессов)', песня. Тауҙар йыры. Йылға йыры. ■ Саф-саф теҙелеп бара бары ла, ҡулдарында ҡорал ялтырай. Урман, сахра барыһы гөж-шау килә, эш иртәһе йыры яңғырай. Ғ. Амантай. Уй томанын йырып ишетелә тракторҙың йырҙары. Р. Ниғмәти. • Һәр миҙгелдең уҙ йыры бар. Мәҡәл.
ЙЫРА (Р.: небольшой ров; И.: ditch; T: hendek) и.
1. Оҙон соҡор; канау. □ Небольшой ров, канава. ■ Ул йылды яҙ иртә килде. Йырғанаҡтар шарылдашып һыу ташыны. Соҡорҙар кулгә, йыралар йылғаға әйләнде. К. Мәргән.
2. ҡар. йырғанаҡ 1. Йыра һыу менән тулды.
ЙЫРАҒАЙТЫУ (йырағайт-) ҡ. ҡар. алыҫайтыу. Араларҙы йырағайтыу. ■ «Тартып ҡына тораһың шул», — тиеп, ниңә гел-гел һиңә бәйләнәм? Яҡынайтһаң — янып бөтәм бит мин, йырағайтһаң — боҙға әйләнәм. «Ағиҙел», № 9, 2009.
ЙЫРАҒАЙЫУ (йырағай-) ҡ. ҡар. алыҫайыу. Ҡала йырағайҙы. ■ Бер аҙҙан атыу тауыштары йырағайҙы. М. Хужин. [Ғафар] һалдатҡа килгәне бирле белә: ара
лар йырағайған һайын, мөхәббәт ялҡыны көсәйә генә бара икән. Н. Мусин. Араларыбыҙ йырағайған һайын [Таңһылыу менән Петрик] нығыраҡ яманһыуланалар, нығыраҡ ҡурҡалар төҫлө. Р. Камал.
ЙЫРАҒӘБЕЙ (Р: бабушка со стороны матери; И.: grandmother on mother’s side; T: anneanne) и. диал.
Өләсәй, әсәйҙең әсәһе. □ Бабушка со стороны матери. Йырағәбейем килде.
ЙЫРАҠ с. ҡар. алыҫ. Йыраҡ ара. Йыраҡ ер. Йыраҡ юл. М Ҡояш сыҡҡан яҡта, бик йыраҡта, Башҡортостан тигән ерем бар. М. Кәрим. Йыраҡта, бик йыраҡта кук кукрәне. Ф. Янышев. • Ағас урмандан йыраҡ уҫһә лә, шунда табан һығыла. Мәҡәл. Йыраҡҡа бар, яҡындан сап. Мәҡәл. Йыраҡ һал — яҡындан алырһың. Мәҡәл. Йыраҡ юл яҡындан башлана. Мәҡәл. Тамыры йыраҡ ағастың ғумере оҙаҡ. Мәҡәл.
ЙЫРАҠА (Р: промоина; И.: gully; T: çukur) и.
һыу йырған тәрән соҡор; йырғанаҡ. □ Промоина, рытвина. ■ Ауыл кешеләре һыуҙы аҫта, бик тәрәндә, ҡая таш итәгендәге йыраҡанан сығып ятҡан кескәй генә шишмәнән ташып эскән. 3. Биишева. Ауыл хәҙер яҡын ине инде. Бөтә балсыҡтар, туңгәк, йыраҡалар, суҡай таштар — барыһы ла, барыһы ла Һөйөнөскә таныш. Ғ. Дәүләтшин. • Йыраҡаны һыу боҙор, яман арба юл боҙор. Мәҡәл.
ЙЫРАҠАЙ (Р: бабушка со стороны матери; И.: grandmother on mother’s side; T.: anneanne) и. диал.
Өләсәй, әсәйҙең әсәһе. □ Бабушка (со стороны матери). Туғаным менән йыраҡайыма китәбеҙ.
ЙЫРАҠАЛАНЫУ (йыраҡалан-) (Р: покрываться промоинами; И.: get covered with gullies; T: çukurlanmak) ҡ.
Йыраҡа рәүешенә килеү, йыраҡа рәүешендә булыу. □ Покрываться промоинами, рытвинами. Тау бите йыраҡаланды.
ЙЫРАҠАЛАУ (йыраҡала-) (Р: образовывать промоины; И.: form gullies; T: çukur oluşmak) ҡ.
229