Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 231
Поиск по словарям
ЙЫРЛАНЫУ
ауыртыуҙанмы куҙҙәре тышҡа атылып сыҡҡан, тештәре яман ыржайған һалдаты менән бергә текә йырғанаҡҡа ауып төшөп юҡ булды. 3. Биишева. [Перовский:]Яҙға ошо яҡтағы тупраҡ өсөн иң яраҡлы ағастарҙы һыу, йырғанаҡ буйҙарына, арҡаларға ул-тырттырасаҡмын. 3. Ураҡсин.
2. диал. Яҙын ҡар иреүҙән йәки ямғырҙан барлыҡҡа килгән һыу; гөрләүек. □ Ручеёк, ручей. ■ Тау һырттарынан ағып төшкән аҡ кубекле йырғанаҡтар Ташлыкул йылғаһын болғандырып шаулатты. Картотека фондынан. Улар [турғайҙар] яҙҙың бик яҡынлашыуы, тиҙҙән, бына бик тиҙҙән урамдарҙан, уҙәндәрҙән йырғанаҡтар гөрләп ағасағы, ярына һыймай Иҙел ташасағы, беренсе ямғыр, беренсе кук кукрәуе тураһында һөйләйҙәр. С. Агиш.
ЙЫРҒАНАҠЛАНЫУ (йырғанаҡлан-) (Р.: образовываться (о промоинах)', И.: form (of gullies)’, T.: çukurlanmak) ҡ.
Йырғанаҡ (1) барлыҡҡа килеү, йырғанаҡҡа (1) әйләнеү. □ Образовываться (о промоинах, рытвинах). Ер йырғанаҡланып бөткән.
ЙЫРҒАНАҠЛАУ (йырғанаҡла-) (Р: образовывать промоины; И.: form gullies; T.: çukurlatmak) ҡ.
Йырғанаҡҡа әйләндереү. □ Образовывать промоины, рытвины, овражки. Тауҙарҙан шарлап ағып төшкән ҡар һыуҙары ерҙе ныҡ йырғанаҡлаған.
ЙЫРҒЫСЛАНЫУ (йырғыслай-) ҡ. төш. ҡар. йырғыслау, страд, от йырғыслау. Уҫаҡ йырғысланған. ■ Әхмәҙиә уҙе Азамат менән һөйләшә, уҙе сиҙәм яландың уҙгәреп, йырғысланып, боҙолоп бөтөуен сәйерһенеп кенә ҡараштыра ине. Р. Солтангәрәев.
ЙЫРҒЫСЛАУ (йырғысла-) (Р: точить (о насекомых)’, И.: eat away; T.: kemirmek) ҡ.
1. Ағастың ҡабыҡ аҫтын кимереп, йырып сығыу. □ Точить, повреждать (о насекомых). Ҡуңыҙ ағасты йырғыслаған.
2. Тегеләй-былай йырып үтеү. □ Бороздить. Машиналар урамды йырғыслап бөткән. ■ [Ҡарсыҡтың] йөҙөн тәрән йәрәхәт эҙҙәре йырғыслаған, өҫтө-башы рәтһеҙ. Т. Ғарипова. Боҙ өҫтө булһа ла, юл ти
геҙ тугел, уны бомба, снаряд йырғыслап бөтөргән. М. Ғиләжев.
3. кусм. Ниндәйҙер тойғоноң йәнде аша-уы, тынғы бирмәүе. □ Не давать покоя, постоянно беспокоить. ■ Ашамын, ахыры, сабырлыҡ аръяғын. Шик боҙо йырғыслай ғумерем даръяһын. Т. Йосопов.
ЙЫРҘА (Р: русло реки; И.: riverbed; T: yatak) и.
Һыуҙың ерҙе уйып ағып киткән юлы.
□ Русло реки. Йылға йырҙа буйлап аға.
■ Ерҙе уйып ағып киткән юлы [йылғаның] йырҙаһы йәки уҙәге тип атала. Ә. Харисов.
ЙЫРҘАР ЙЫЙЫНТЫҒЫ и. ҡар. йыр китабы. Йыл да яңы йырҙар йыйынтығы сығарырға кәрәк.
ЙЫРҘЫРЫУ (йырҙыр-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. йырыу, понуд. от йырыу. Ҡанал йырҙырыу. Ҡанау йырҙырыу.
■ [Йыйылыштың ҡарары:]Кулде йырҙырып, наҙан халыҡҡа төбөн курһәтеуҙе һорау өсөн, Сәләхи менән уҡытыусыны ҡалаға ебәрергә. И. Насыри. [Бай:] Йылғаны ла һинең өсөн бынан йырҙырмаған. Тирмән өсөн йырылған. Я. Хамматов.
2. Ян-яҡҡа аралап, алға хәрәкәт иттереү.
□ Раздвигать; прорываться через что-л. или промеж чего-л. Йырҙырып барыу. Ҡуйы уләнде йырҙырып барыу. ■ Ҡурай еләклеген йырҙырып, Нурулланың аты ҡуйы урманға инеп китте. Ш. Янбаев.
ЙЫР КИТАБЫ (Р: песенник; И.: songbook; T: şarkı kitabı) ҡ.
Йырҙар тупланған китап. □ Песенник.
■ Балалар һәм уҫмерҙәр өсөн «Фортепьяно пьесалары йыйынтығы», «Ҡайтманығыҙ тыуған илдәргә» тип аталған хәрби-патриотик йырҙар китабы донъя курҙе. «Йәшлек», 4 сентябрь 2008.
ЙЫР КҮТӘРЕҮ (йыр күтәр-) (Р: начать петь; И.: start singing; T: şarkı başlamak) ҡ.
Йырлай башлау. □ Начать петь. Ҡунаҡтар йыр кутәреп алды. Йыр кутәреп улты-рыу^
ЙЫРЛАНЫУ (йырлан-) ҡ. төш. ҡар. йырлау 1. страд, от йырлау 1. ■ Йырҙа йырланыу. ■ Туҡтап ҡалһа һыуҙар, тыныр донъя — йыр йырланмаҫ, уҡылмаҫ ул
231
ауыртыуҙанмы куҙҙәре тышҡа атылып сыҡҡан, тештәре яман ыржайған һалдаты менән бергә текә йырғанаҡҡа ауып төшөп юҡ булды. 3. Биишева. [Перовский:]Яҙға ошо яҡтағы тупраҡ өсөн иң яраҡлы ағастарҙы һыу, йырғанаҡ буйҙарына, арҡаларға ул-тырттырасаҡмын. 3. Ураҡсин.
2. диал. Яҙын ҡар иреүҙән йәки ямғырҙан барлыҡҡа килгән һыу; гөрләүек. □ Ручеёк, ручей. ■ Тау һырттарынан ағып төшкән аҡ кубекле йырғанаҡтар Ташлыкул йылғаһын болғандырып шаулатты. Картотека фондынан. Улар [турғайҙар] яҙҙың бик яҡынлашыуы, тиҙҙән, бына бик тиҙҙән урамдарҙан, уҙәндәрҙән йырғанаҡтар гөрләп ағасағы, ярына һыймай Иҙел ташасағы, беренсе ямғыр, беренсе кук кукрәуе тураһында һөйләйҙәр. С. Агиш.
ЙЫРҒАНАҠЛАНЫУ (йырғанаҡлан-) (Р.: образовываться (о промоинах)', И.: form (of gullies)’, T.: çukurlanmak) ҡ.
Йырғанаҡ (1) барлыҡҡа килеү, йырғанаҡҡа (1) әйләнеү. □ Образовываться (о промоинах, рытвинах). Ер йырғанаҡланып бөткән.
ЙЫРҒАНАҠЛАУ (йырғанаҡла-) (Р: образовывать промоины; И.: form gullies; T.: çukurlatmak) ҡ.
Йырғанаҡҡа әйләндереү. □ Образовывать промоины, рытвины, овражки. Тауҙарҙан шарлап ағып төшкән ҡар һыуҙары ерҙе ныҡ йырғанаҡлаған.
ЙЫРҒЫСЛАНЫУ (йырғыслай-) ҡ. төш. ҡар. йырғыслау, страд, от йырғыслау. Уҫаҡ йырғысланған. ■ Әхмәҙиә уҙе Азамат менән һөйләшә, уҙе сиҙәм яландың уҙгәреп, йырғысланып, боҙолоп бөтөуен сәйерһенеп кенә ҡараштыра ине. Р. Солтангәрәев.
ЙЫРҒЫСЛАУ (йырғысла-) (Р: точить (о насекомых)’, И.: eat away; T.: kemirmek) ҡ.
1. Ағастың ҡабыҡ аҫтын кимереп, йырып сығыу. □ Точить, повреждать (о насекомых). Ҡуңыҙ ағасты йырғыслаған.
2. Тегеләй-былай йырып үтеү. □ Бороздить. Машиналар урамды йырғыслап бөткән. ■ [Ҡарсыҡтың] йөҙөн тәрән йәрәхәт эҙҙәре йырғыслаған, өҫтө-башы рәтһеҙ. Т. Ғарипова. Боҙ өҫтө булһа ла, юл ти
геҙ тугел, уны бомба, снаряд йырғыслап бөтөргән. М. Ғиләжев.
3. кусм. Ниндәйҙер тойғоноң йәнде аша-уы, тынғы бирмәүе. □ Не давать покоя, постоянно беспокоить. ■ Ашамын, ахыры, сабырлыҡ аръяғын. Шик боҙо йырғыслай ғумерем даръяһын. Т. Йосопов.
ЙЫРҘА (Р: русло реки; И.: riverbed; T: yatak) и.
Һыуҙың ерҙе уйып ағып киткән юлы.
□ Русло реки. Йылға йырҙа буйлап аға.
■ Ерҙе уйып ағып киткән юлы [йылғаның] йырҙаһы йәки уҙәге тип атала. Ә. Харисов.
ЙЫРҘАР ЙЫЙЫНТЫҒЫ и. ҡар. йыр китабы. Йыл да яңы йырҙар йыйынтығы сығарырға кәрәк.
ЙЫРҘЫРЫУ (йырҙыр-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. йырыу, понуд. от йырыу. Ҡанал йырҙырыу. Ҡанау йырҙырыу.
■ [Йыйылыштың ҡарары:]Кулде йырҙырып, наҙан халыҡҡа төбөн курһәтеуҙе һорау өсөн, Сәләхи менән уҡытыусыны ҡалаға ебәрергә. И. Насыри. [Бай:] Йылғаны ла һинең өсөн бынан йырҙырмаған. Тирмән өсөн йырылған. Я. Хамматов.
2. Ян-яҡҡа аралап, алға хәрәкәт иттереү.
□ Раздвигать; прорываться через что-л. или промеж чего-л. Йырҙырып барыу. Ҡуйы уләнде йырҙырып барыу. ■ Ҡурай еләклеген йырҙырып, Нурулланың аты ҡуйы урманға инеп китте. Ш. Янбаев.
ЙЫР КИТАБЫ (Р: песенник; И.: songbook; T: şarkı kitabı) ҡ.
Йырҙар тупланған китап. □ Песенник.
■ Балалар һәм уҫмерҙәр өсөн «Фортепьяно пьесалары йыйынтығы», «Ҡайтманығыҙ тыуған илдәргә» тип аталған хәрби-патриотик йырҙар китабы донъя курҙе. «Йәшлек», 4 сентябрь 2008.
ЙЫР КҮТӘРЕҮ (йыр күтәр-) (Р: начать петь; И.: start singing; T: şarkı başlamak) ҡ.
Йырлай башлау. □ Начать петь. Ҡунаҡтар йыр кутәреп алды. Йыр кутәреп улты-рыу^
ЙЫРЛАНЫУ (йырлан-) ҡ. төш. ҡар. йырлау 1. страд, от йырлау 1. ■ Йырҙа йырланыу. ■ Туҡтап ҡалһа һыуҙар, тыныр донъя — йыр йырланмаҫ, уҡылмаҫ ул
231