Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 255
Поиск по словарям
ЙӘБЕР-ЗОЛОМ
4. көс. Ниндәйҙер үкенесте белдереү өсөн ҡулланыла. □ И, к тому же. ■ Йә, исмаһам, һин килмәнец. ■ Бер нәмә куренмәй, йә ай ҙа ҡалҡмай. Ҡарап барыр инек, йә, исмаһам, ут куренмәй алғы ҡаланан. Ғ. Сәләм.
♦ Йә (йәки бына) инде ниндәйҙер эш-хәбәргә аптырап ҡалғанда әйтелә. □ Выражает удивление: вот тебе и на. ■ Ҡәйум куптән инде көнләшеуҙән шартлар сиккә етеп йөрөй, йә инде, һинец танау төбөндәге хазинанан икенсе берәу игелек куреп ятһын әле, ә? Ғ. Лоҡманов.
ЙӘ II (Р.: ладно; И.: О.К.; T.: tamam) киҫ.
1. Йомошто йәки һүҙҙе тыңлап, үтәргә ризалыҡ белдергәндә әйтелә; ярар. □ Ладно, хорошо. Әйҙә, магазинға барып ҡайтайыҡ. — Йә. — Тиҙ генә ҡайт. — Йә.
■ Бар, әсәцә ҡайт, йәме? — Йә. Экспедиция материалдарынан.
2. Ҡеүәтләү, әйҙәләү, өндәүҙе белдергәндә әйтелә; әйҙә. □ Ну, ну-ка, а ну.
■ [Тимербай:] Ту мэров иптәш, йә, һанап тор, мин оҙаҡ сумырмынмы икән? С. Агиш. [Тикшереу органы вәкиле — Фатимаға:] Йә, уҡы әле, тыңлайыҡ, нимә яҙғанһың икән? Ғ. Хәйри. [Ерәнсә:] Йәгеҙ әле, егеттәр, бер ҡыҙыҡ булһын, беҙ ҙә уларҙың [ҡаҙаҡтарҙың] йәйләуҙәренә барымта яһап ҡайтайыҡ. Халыҡ ижадынан. [Ҡараса батыр:] Йәгеҙ, йоҡлайыҡ хәҙер, һәйбәтләп хәл йыяйыҡ, — ти. Әкиәттән.
3. Һүҙгә, яуапҡа ыңғайлатып, һорау биргәндә әйтелә; шунан. □ Ну. ■ [Никольский:] Йә, Юлия Ивановна, аҙыраҡ хәл алдығыҙмы? Һ. Дәүләтшина. [Талипов:] Йә, еңгәләр, эш барамы? М. Тажи. Шул көндәрҙә дуҫым менән икәу яуыз яман телдән төшмәнек; йә әйтегеҙ инде, йә әйтегеҙ, беҙ һуң ниндәй ғәйеп эшләнек? М. Кәрим. [Моратша:] Йә нихәл, Сурағол, мал-йәнең, йорт-ҡаралдың, бала-сағаларың имендәрме, курше-куләндәрең һауҙармы, бәлә-ҡазанан именһеңдер? Т. Хәйбуллин.
4. Мөрәжәғәткә ҡаршы өндәшкәндә әйтелә. □ Ну, да. — Ҡәрим! — Йә!
5. Киҫәтеү, сикләүҙе белдергәндә әйтелә; етер. □ Ну, а ну. Йә, етәр, шауламағыҙ!
■ Йә, куп сыуылдашмағыҙ, һ. Дәүләтшина.
6. һығымталағанда, эште йәки һүҙҙе тамамлағанды белдергәндә әйтелә; ярар.
□ Ну, ладно. ■ [Өләсәйем - атайыма:] Йә, улайһа, хәйерле юл. Ҡустәнәстәреңде ҡойма. Р. Низамов. [Бибекәй:] Йә, хәҙергә хуш булығыҙ! Мин ҡайтам инде. Б. Бикбай.
ЙӘ III (Р: ну; И.: well; T: al işte) ымл.
Ҡәнәғәтһеҙлек белдергәндә әйтелә. □ Ну. ■ [Миңлекәй — Истебайға:] Йә, ни бында аламаң ялпылдап, тур боҙоп йөрөйһөң, әйҙә, бар ана аш өйөнә! Һ. Дәүләтшина. Йә, ошо кешегә Юламан ҡарт ҡалай итеп ышанып, берҙән-бер ейәнсәрен — Зөлхизәһен биреп ебәрергә риза булһын?! 3. Биишева. [Яппаровтың ҡатыны:] Йә инде ошоно, ҡунаҡҡа килгәнлегеңде онотма, исмаһам. Холоҡһоҙ!.. Д. Бүләков. Йә, сабынға барып етмәҫ элек һәнәк йәбен һындыр инде, эшкинмәгән. Н. Мусин.
ЙӘБЕЛЕК (йәбелеге) [рус. яблоко] и. диал. ҡар. картуф. Йәбелек ҡаҙыу. Йәбелек бешереу. Йәбелек әрсеу.
ЙӘБЕР [ғәр. (Р: гнёт; И.: oppression; T: cebir) u.
Физик йәки рухи ғазап, яфа. □ Ғнёт, притеснение, угнетение, насилие, тирания. Баш йәберҙән сыҡмау. ■ Донъя бөткәнсе, Хоҙай, ғумеремде бир, барыбер мәңге ғазап, мәңге йәбер. Ш. Бабич. Сөйәлбай бер ваҡытта ла угәй әсәнән йылы һуҙ ишетмәгән, яҡты сырай курмәгән, башы йәберҙән сыҡмаған. Әкиәттән. Ҡағылып һуғылдым, кунмәнем йәбергә. Шик боҙо килә лә бәрелә бәғергә. «Ағиҙел», №4, 2010. Гөлгөнәгә иң куп йәбер курһәткән малай Ромашка булды. Ш. Янбаев. Ғорур һөйөуен [аҡҡош] уҙенең бирмәйенсә йәбергә, һауалай ҙа зәңгәр куктән ташлана, тиҙәр, ергә. Р. Ғарипов.
ЙӘБЕР-ЗОЛМӘТ и. йыйн. ҡар. йәбер-золом. Йәбер-золмәт куреу. Йәбер-золмәттән интегеу.
ЙӘБЕР-ЗОЛОМ (Р: притеснения; И.: oppression; T: zulüm) и. йыйн.
Һәр төрлө йәбер һәм золом; йәбер-золмәт.
□ Притеснения, гнёт; насилие. ■ Хайуандар әҙәмдәрҙән кургән һәр төрлө йәбер-золомдарға бер ниһайәт биреу, донъяла рәхәт һәм тыныслыҡ менән көн куреу ..
255
4. көс. Ниндәйҙер үкенесте белдереү өсөн ҡулланыла. □ И, к тому же. ■ Йә, исмаһам, һин килмәнец. ■ Бер нәмә куренмәй, йә ай ҙа ҡалҡмай. Ҡарап барыр инек, йә, исмаһам, ут куренмәй алғы ҡаланан. Ғ. Сәләм.
♦ Йә (йәки бына) инде ниндәйҙер эш-хәбәргә аптырап ҡалғанда әйтелә. □ Выражает удивление: вот тебе и на. ■ Ҡәйум куптән инде көнләшеуҙән шартлар сиккә етеп йөрөй, йә инде, һинец танау төбөндәге хазинанан икенсе берәу игелек куреп ятһын әле, ә? Ғ. Лоҡманов.
ЙӘ II (Р.: ладно; И.: О.К.; T.: tamam) киҫ.
1. Йомошто йәки һүҙҙе тыңлап, үтәргә ризалыҡ белдергәндә әйтелә; ярар. □ Ладно, хорошо. Әйҙә, магазинға барып ҡайтайыҡ. — Йә. — Тиҙ генә ҡайт. — Йә.
■ Бар, әсәцә ҡайт, йәме? — Йә. Экспедиция материалдарынан.
2. Ҡеүәтләү, әйҙәләү, өндәүҙе белдергәндә әйтелә; әйҙә. □ Ну, ну-ка, а ну.
■ [Тимербай:] Ту мэров иптәш, йә, һанап тор, мин оҙаҡ сумырмынмы икән? С. Агиш. [Тикшереу органы вәкиле — Фатимаға:] Йә, уҡы әле, тыңлайыҡ, нимә яҙғанһың икән? Ғ. Хәйри. [Ерәнсә:] Йәгеҙ әле, егеттәр, бер ҡыҙыҡ булһын, беҙ ҙә уларҙың [ҡаҙаҡтарҙың] йәйләуҙәренә барымта яһап ҡайтайыҡ. Халыҡ ижадынан. [Ҡараса батыр:] Йәгеҙ, йоҡлайыҡ хәҙер, һәйбәтләп хәл йыяйыҡ, — ти. Әкиәттән.
3. Һүҙгә, яуапҡа ыңғайлатып, һорау биргәндә әйтелә; шунан. □ Ну. ■ [Никольский:] Йә, Юлия Ивановна, аҙыраҡ хәл алдығыҙмы? Һ. Дәүләтшина. [Талипов:] Йә, еңгәләр, эш барамы? М. Тажи. Шул көндәрҙә дуҫым менән икәу яуыз яман телдән төшмәнек; йә әйтегеҙ инде, йә әйтегеҙ, беҙ һуң ниндәй ғәйеп эшләнек? М. Кәрим. [Моратша:] Йә нихәл, Сурағол, мал-йәнең, йорт-ҡаралдың, бала-сағаларың имендәрме, курше-куләндәрең һауҙармы, бәлә-ҡазанан именһеңдер? Т. Хәйбуллин.
4. Мөрәжәғәткә ҡаршы өндәшкәндә әйтелә. □ Ну, да. — Ҡәрим! — Йә!
5. Киҫәтеү, сикләүҙе белдергәндә әйтелә; етер. □ Ну, а ну. Йә, етәр, шауламағыҙ!
■ Йә, куп сыуылдашмағыҙ, һ. Дәүләтшина.
6. һығымталағанда, эште йәки һүҙҙе тамамлағанды белдергәндә әйтелә; ярар.
□ Ну, ладно. ■ [Өләсәйем - атайыма:] Йә, улайһа, хәйерле юл. Ҡустәнәстәреңде ҡойма. Р. Низамов. [Бибекәй:] Йә, хәҙергә хуш булығыҙ! Мин ҡайтам инде. Б. Бикбай.
ЙӘ III (Р: ну; И.: well; T: al işte) ымл.
Ҡәнәғәтһеҙлек белдергәндә әйтелә. □ Ну. ■ [Миңлекәй — Истебайға:] Йә, ни бында аламаң ялпылдап, тур боҙоп йөрөйһөң, әйҙә, бар ана аш өйөнә! Һ. Дәүләтшина. Йә, ошо кешегә Юламан ҡарт ҡалай итеп ышанып, берҙән-бер ейәнсәрен — Зөлхизәһен биреп ебәрергә риза булһын?! 3. Биишева. [Яппаровтың ҡатыны:] Йә инде ошоно, ҡунаҡҡа килгәнлегеңде онотма, исмаһам. Холоҡһоҙ!.. Д. Бүләков. Йә, сабынға барып етмәҫ элек һәнәк йәбен һындыр инде, эшкинмәгән. Н. Мусин.
ЙӘБЕЛЕК (йәбелеге) [рус. яблоко] и. диал. ҡар. картуф. Йәбелек ҡаҙыу. Йәбелек бешереу. Йәбелек әрсеу.
ЙӘБЕР [ғәр. (Р: гнёт; И.: oppression; T: cebir) u.
Физик йәки рухи ғазап, яфа. □ Ғнёт, притеснение, угнетение, насилие, тирания. Баш йәберҙән сыҡмау. ■ Донъя бөткәнсе, Хоҙай, ғумеремде бир, барыбер мәңге ғазап, мәңге йәбер. Ш. Бабич. Сөйәлбай бер ваҡытта ла угәй әсәнән йылы һуҙ ишетмәгән, яҡты сырай курмәгән, башы йәберҙән сыҡмаған. Әкиәттән. Ҡағылып һуғылдым, кунмәнем йәбергә. Шик боҙо килә лә бәрелә бәғергә. «Ағиҙел», №4, 2010. Гөлгөнәгә иң куп йәбер курһәткән малай Ромашка булды. Ш. Янбаев. Ғорур һөйөуен [аҡҡош] уҙенең бирмәйенсә йәбергә, һауалай ҙа зәңгәр куктән ташлана, тиҙәр, ергә. Р. Ғарипов.
ЙӘБЕР-ЗОЛМӘТ и. йыйн. ҡар. йәбер-золом. Йәбер-золмәт куреу. Йәбер-золмәттән интегеу.
ЙӘБЕР-ЗОЛОМ (Р: притеснения; И.: oppression; T: zulüm) и. йыйн.
Һәр төрлө йәбер һәм золом; йәбер-золмәт.
□ Притеснения, гнёт; насилие. ■ Хайуандар әҙәмдәрҙән кургән һәр төрлө йәбер-золомдарға бер ниһайәт биреу, донъяла рәхәт һәм тыныслыҡ менән көн куреу ..
255