Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 279
Поиск по словарям
ЙӘЛСЕТЕҮ
ҙансығының бер мөйөшөндә ятҡан йәлпәк ташҡа ултыртып, уҙе уның эргәһенә баҫып тирә-яҡты куҙәтә ине. Б. Рафиҡов. Тап шул ваҡытта уныц [Вәзирҙец] йәлпәк танауына бер серәкәй килеп ҡунды. М. Кәрим.
ЙӘЛПӘКЛӘНДЕРЕҮ (йәлпәкләндер-)
(Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләндереү, йәлпәк итеү.
□ Сплющивать, делать плоским, һауытты йәлпәкләндереу.
ЙӘЛПӘКЛӘНЕҮ (йәлпәклән-) (Р: становиться плоским; И.: become flat; T.: yassılanmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләнеү, йәлпәк булыу. □ Становиться плоским, сплющиваться. Балсыҡ йомарламы йәлпәкләнде. ■ Тимер торбаның йәлпәкләнгән осо йыуан букәнгә беркетелгән, уның ике тәгәрмәсе лә бар. Я. Хамматов.
ЙӘЛПӘКЛӘҮ (йәлпәклә-) (Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләндереү, йәлпәк итеү.
□ Сплющивать, делать плоским. Кәбәнде йәлпәкләу. Тупраҡ өйөмөн йәлпәкләу.
ЙӘЛПӘН-ЙӨЛПӘН (Р: прыг-прыг; И.: һор-һор; T.: patır patır) оҡш.
Йәлп-йөлптән оҙайлыраҡ хәрәкәтте белдергән һүҙ. □ Подражание лёгкому подпрыгивающему движению: прыг-прыг. Йәлпән-йөлпән атлау. Йәлпән-йөлпән килеу. Йәлпән-йөлпән ҡайтып барыу.
ЙӘЛПӘНЛӘТЕҮ (йәлпәнләт-) (Р: подпрыгивать; И.: jump up; T.: hoplamak) ҡ.
Йәлпән-йөлпән иттереү, йәлпән-йөлпән килтереү. □ Подпрыгивать. Йәлпәнләтеп барыу.
ЙӘЛПӘНЛӘҮ (йәлпәнлә-) (Р: подпрыгивать; И.: jump up; T.: zıplamak) ҡ.
Йәлпән-йөлпән итеү, йәлпән-йөлпән килеү. □ Подпрыгивать. ■ [Рәйсә:] Бына һин әле! Көн дә ошо ваҡытта йәлпәнләп ҡайтып инер ҙә, .. йылмайып өндәшер ине, бөгөн ни эшләне? Р. Низамов.
ЙӘЛПӘНЛӘШЕҮ (йәлпәнләш-) ҡ. урт. ҡар. йәлпәнләү, взаимн. от йәлпәнләү. Йәлпәнләшеп барыу.
ЙӘЛПӘШ (Р: сплющенный; И.: flattened out; T.: yassılmış) с.
Яҫы булып йәйелгән; йәлпәк. □ Сплющенный, приплюснутый. Йәлпәш танау. ■ Уның [Колсобайҙың] куҙ төптәре кугәргән, битен һаҡал ҡаплаған, йәлпәш танауы һыҙырылған. Я. Хамматов.
ЙӘЛПӘШЕҮ (йәлпәш-) (Р: сплющиваться; И.: become flat; T.: yassılmak) ҡ.
Йәлпәшкә әйләнеү, йәлпәш булыу; ялпашыу. □ Сплющиваться, расплющиваться. Биҙрә йәлпәшкән. Тас йәлпәшкән. Йәлпәшеп барып ятыу. ■ [Фәриә:] Оҙаҡ ятмаһаң, улән шул тиклем йәлпәшмәй ул. Н. Мусин.
ЙӘЛПӘШТЕРЕҮ (йәлпәштер-) (Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәшкә әйләндереү, йәлпәш итеү.
□ Сплющивать, расплющивать. Тәгәрмәс тирәсен сукеп йәлпәштереу. Йәлпәштерә һуғыу. Йәлпәштереп һалыу. И [Егеттәр:] Беләктәрен курсе, ул тондорһа, йәлпәштерә һуғасаҡ. Я. Хамматов. Куп тә утмәне, .. башына ҡыйыҡ ҡына итеп һалам эшләпә йәлпәштергән, шаҡмаҡлы кулдәгенең еңдәрен һыҙғанған, аяғына итек кейгән кеше йәһәт кенә шишмәгә табан төшә башланы. Д. Бүләков. Әхмәт иһә ҡыҙып-ҡыҙып һөйләуен белде, хатта буркен йәлпәштергәнсе рәйестең өҫтәленә кутәреп бәрҙе. Н. Мусин.
ЙӘЛСЕТЕҮ (йәлсет-) (Р: удовлетворять; И.: satisfy; T.: memnun etmek) ҡ.
1. Файҙаһын күрерлек, кинәнерлек итеү; кинәндереү. □ Удовлетворять, обеспечивать кого чем (в достаточном количестве, в нужном объёме и т.д.). Ул йәлсетеп эшләмәне. ■ Мәҙинәнең йөҙөн мыҫҡыллы йылмайыу ҡыйып утте: «Бахыр... Йә, у ҙең бында саҡта бесән әҙерләп, утын ҡырҡып йәлсеттең». Т. Ғарипова.
2. Нимәгәлер булған ихтыяжды ҡәнәғәтләндереп, шатландырыу; кинәндереү.
□ Удовлетворять, обеспечивать кого чем (в достаточном количестве, в нужном объёме и т.д.). Ул беҙҙе утынға йәлсетмәне. ■ Хәҙисә, ағаһының Кыҙыл Армияла булыуына өмөтләнеп, төрлө ойошмаларға, хатта главком штабына хат яҙып, уны юллап ҡарағайны. Юҡ, бер ерҙән дә йәлсетерлек хәбәр ала алманы. Ә. Хәкимов.
279
ҙансығының бер мөйөшөндә ятҡан йәлпәк ташҡа ултыртып, уҙе уның эргәһенә баҫып тирә-яҡты куҙәтә ине. Б. Рафиҡов. Тап шул ваҡытта уныц [Вәзирҙец] йәлпәк танауына бер серәкәй килеп ҡунды. М. Кәрим.
ЙӘЛПӘКЛӘНДЕРЕҮ (йәлпәкләндер-)
(Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләндереү, йәлпәк итеү.
□ Сплющивать, делать плоским, һауытты йәлпәкләндереу.
ЙӘЛПӘКЛӘНЕҮ (йәлпәклән-) (Р: становиться плоским; И.: become flat; T.: yassılanmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләнеү, йәлпәк булыу. □ Становиться плоским, сплющиваться. Балсыҡ йомарламы йәлпәкләнде. ■ Тимер торбаның йәлпәкләнгән осо йыуан букәнгә беркетелгән, уның ике тәгәрмәсе лә бар. Я. Хамматов.
ЙӘЛПӘКЛӘҮ (йәлпәклә-) (Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәккә әйләндереү, йәлпәк итеү.
□ Сплющивать, делать плоским. Кәбәнде йәлпәкләу. Тупраҡ өйөмөн йәлпәкләу.
ЙӘЛПӘН-ЙӨЛПӘН (Р: прыг-прыг; И.: һор-һор; T.: patır patır) оҡш.
Йәлп-йөлптән оҙайлыраҡ хәрәкәтте белдергән һүҙ. □ Подражание лёгкому подпрыгивающему движению: прыг-прыг. Йәлпән-йөлпән атлау. Йәлпән-йөлпән килеу. Йәлпән-йөлпән ҡайтып барыу.
ЙӘЛПӘНЛӘТЕҮ (йәлпәнләт-) (Р: подпрыгивать; И.: jump up; T.: hoplamak) ҡ.
Йәлпән-йөлпән иттереү, йәлпән-йөлпән килтереү. □ Подпрыгивать. Йәлпәнләтеп барыу.
ЙӘЛПӘНЛӘҮ (йәлпәнлә-) (Р: подпрыгивать; И.: jump up; T.: zıplamak) ҡ.
Йәлпән-йөлпән итеү, йәлпән-йөлпән килеү. □ Подпрыгивать. ■ [Рәйсә:] Бына һин әле! Көн дә ошо ваҡытта йәлпәнләп ҡайтып инер ҙә, .. йылмайып өндәшер ине, бөгөн ни эшләне? Р. Низамов.
ЙӘЛПӘНЛӘШЕҮ (йәлпәнләш-) ҡ. урт. ҡар. йәлпәнләү, взаимн. от йәлпәнләү. Йәлпәнләшеп барыу.
ЙӘЛПӘШ (Р: сплющенный; И.: flattened out; T.: yassılmış) с.
Яҫы булып йәйелгән; йәлпәк. □ Сплющенный, приплюснутый. Йәлпәш танау. ■ Уның [Колсобайҙың] куҙ төптәре кугәргән, битен һаҡал ҡаплаған, йәлпәш танауы һыҙырылған. Я. Хамматов.
ЙӘЛПӘШЕҮ (йәлпәш-) (Р: сплющиваться; И.: become flat; T.: yassılmak) ҡ.
Йәлпәшкә әйләнеү, йәлпәш булыу; ялпашыу. □ Сплющиваться, расплющиваться. Биҙрә йәлпәшкән. Тас йәлпәшкән. Йәлпәшеп барып ятыу. ■ [Фәриә:] Оҙаҡ ятмаһаң, улән шул тиклем йәлпәшмәй ул. Н. Мусин.
ЙӘЛПӘШТЕРЕҮ (йәлпәштер-) (Р: сплющивать; И.: flatten; T.: yassıltmak) ҡ.
Йәлпәшкә әйләндереү, йәлпәш итеү.
□ Сплющивать, расплющивать. Тәгәрмәс тирәсен сукеп йәлпәштереу. Йәлпәштерә һуғыу. Йәлпәштереп һалыу. И [Егеттәр:] Беләктәрен курсе, ул тондорһа, йәлпәштерә һуғасаҡ. Я. Хамматов. Куп тә утмәне, .. башына ҡыйыҡ ҡына итеп һалам эшләпә йәлпәштергән, шаҡмаҡлы кулдәгенең еңдәрен һыҙғанған, аяғына итек кейгән кеше йәһәт кенә шишмәгә табан төшә башланы. Д. Бүләков. Әхмәт иһә ҡыҙып-ҡыҙып һөйләуен белде, хатта буркен йәлпәштергәнсе рәйестең өҫтәленә кутәреп бәрҙе. Н. Мусин.
ЙӘЛСЕТЕҮ (йәлсет-) (Р: удовлетворять; И.: satisfy; T.: memnun etmek) ҡ.
1. Файҙаһын күрерлек, кинәнерлек итеү; кинәндереү. □ Удовлетворять, обеспечивать кого чем (в достаточном количестве, в нужном объёме и т.д.). Ул йәлсетеп эшләмәне. ■ Мәҙинәнең йөҙөн мыҫҡыллы йылмайыу ҡыйып утте: «Бахыр... Йә, у ҙең бында саҡта бесән әҙерләп, утын ҡырҡып йәлсеттең». Т. Ғарипова.
2. Нимәгәлер булған ихтыяжды ҡәнәғәтләндереп, шатландырыу; кинәндереү.
□ Удовлетворять, обеспечивать кого чем (в достаточном количестве, в нужном объёме и т.д.). Ул беҙҙе утынға йәлсетмәне. ■ Хәҙисә, ағаһының Кыҙыл Армияла булыуына өмөтләнеп, төрлө ойошмаларға, хатта главком штабына хат яҙып, уны юллап ҡарағайны. Юҡ, бер ерҙән дә йәлсетерлек хәбәр ала алманы. Ә. Хәкимов.
279