Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 293
Поиск по словарям
ЙӘН ЕР
Йәнде ниҙер тырнай ине, яҙғас, бер аҙ ус ҡанды. Картотека фондынан.
ЙӘНДЕ ҮРТӘҮ (йәнде үртә-) (Р.: заставлять переживать; И.: worry; T.: endişelendirmek) ҡ.
Утҡа һалыу, көйәләндереү. □ Заставлять переживать, страдать. ■ Үҙе [ҡустым] ир бауыры булып сыҡты, тик ҡылтым бисәһе генә эре ҡыланып йәнде уртәне. Ә. Бик-чәнтәев. Су будай баһадир тураһындағы көйлө хикәйәт айырыуса йәнен уртәне уныц [Еҙукәйҙец]. Ә. Хәкимов.
ЙӘНДЕ ҺАТЫУ (йәнде һат-) (Р: терять совесть; И.: conscienceless; T.: yüzsüz olmak) ҡ.
Намыҫҡа ҡаршы эш итеү. □ Терять совесть. ■ [Әлмәт — Рыҫҡолға:] Алланан оял аҙыраҡ, йәнецде һатма. Б. Бикбай.
ЙӘН ДУҪ (Р: закадычный друг; И.: close, intimate friend; T: arkadaş) и.
1. Үтә ҡәҙерле, иң яҡын кеше. □ Закадычный (задушевный) друг. Йән дуҫтай курсу. И Был - ҡиммәтле ҡомартҡы. Мин һицә, йән дуҫыма, уҙ еремдән буләк итеп алып килер өсөн ошонан да ҡәҙерлерәк нәмә тапманым, — тине Аҡбулат. 3. Биишева. [Алтынша:] Мин дә, ошо аҡҡоштай, йән дуҫымдан айырылдым, йәп-йәш батыр улым менән шыпа етемгә ҡалдым. Халыҡ ижадынан.
2. Һөйгән йәр. □ Возлюбленный; возлюбленная. Йән дуҫым минец.
ЙӘНДӘЙ КҮРЕҮ (йәндәй күр-) (Р: души не чаять; И.: love; T: sevmek) ҡ.
Бик яҡын, бик ҡәҙерле күреү. □ Души не чаять в ком, очень любить, дорожить кем-чем. ■ [Алтын өйрәк:] Егет, атҡан һунарың өйрәк тугел, белһәң һин, кулдә йөҙөп уйнаған, данлы Шулгән батшаның йәндәй кургән ҡыҙы мин. «Аҡбуҙат». [Ханбикә:] Иҙеукәй әйтеп ҡуймаҫ ул, йәндәй кургән ҡыҙыңды ҡалым-маҙар туләмәй алып китмәй ҡалмаҫ ул. Халыҡ ижадынан.
ЙӘНДӘН АРТЫҠ (Р: очень близкий; И.: deary; T: candan yakın) c.
Бик ҡәҙерле, бик яҡын. □ Очень близкий, дорогой. Йәндән артыҡ куреу. И Ул ҡыҙ — курше ҡыҙы Ҡоломбәттең, уны мин йәндән артыҡ яратамын. Үтенесем шул, ба
тыр, минең һинән — шул ҡыҙҙы ҡатынлыҡҡа һоратамын. Халыҡ ижадынан. Үҙ илемде, уҙ еремде йәндән артыҡ һөйәмен. М. Ғафури.
ЙӘНДӘН БИҘЕҮ (йәндән биҙ-) (Р: устать от жизни; И.: get tired; T: yorulmak) ҡ.
Яҡты донъянан туйыу, үлем эҙләү. □ Устать от жизни, искать смерть. Йәндән биҙҙе ул, донъянан бер йәм тапмай.
ЙӘНЕН АЛЫУ (йәнен ал-) (Р: убить;
И.: morder; T: öldürmek) ҡ.
1. Үлтереү. □ Лишать жизни, убивать.
■ Дошман һыртын биреп ҡасһа ла, йәнен алыр өсөн барырбыҙ. Д. Юлтый. [Наза:] Туҡта әле, мин һинең йөрәгеңә ут һалайым, йәнеңде алайым! Б. Бикбай.
2. Бик ныҡ әрләү; кәрәкте биреү. □ Выматывать душу, надоедать, тянуть за душу кого. S [Сәрбиямал:] Әгәр берәр бәпкәм юғала торған булһа, йәнеңде алырмын.
3. Биишева. Ә бындағы турә, Наҡышев, уға [Касъяновҡа] һылтана, ҡыҙа. Йәнебеҙҙе ала. Я. Хамматов.
ЙӘНЕН ЙӘҺӘННӘМГӘ ЕБӘРЕҮ (йәнен йәһәннәмгә ебәр-) (Р: убить; И.: kill; T.: öldürmek) ҡ.
Үлтереү, һәләк итеү. □ Убить, отправить на тот свет.
ЙӘНЕН ФИҘА ИТЕҮ (йәнен фиҙа ит-) ҡ. ҡар. йәнен фиҙа ҡылыу.
ЙӘНЕН ФИҘА ҠЫЛЫУ (йәнен фиҙа ҡыл-) (Р: отдать жизнь; И.: spare the life of; T.: canını bağışlamak) ҡ.
Һис ни менән иҫәпләшмәй, үҙеңде тотош бағышлау. □ Отдать жизнь, пожертвовать собой. ■ Ниңә бер кеше генә, бер батша ғына бөтә мәмләкәткә баш булып, эшсе-крәҫтиән балаларының йәндәрен фиҙа иткәнсе хеҙмәт иттерә икән? М. Ғафури. Атайым ер эштәренә йәнен фиҙа ҡылған кеше. К. Кинйәбулатова.
ЙӘНЕП (йәнебе) [ғәр. (Р: сторона; И.: direction, side; T.: yan) и. иҫк.
Яҡ, тараф. □ Сторона, направление.
■ Мөмкин булманы ул тарлыҡ хәлендә халайыҡтарҙы өндәп, нәсихәтләп, уҙ йәнебемә алырға. «Батыршаның хаты».
ЙӘН ЕР (Р: мужской половой орган; И.: mens’ member; T.: erkeklik) и.
293
Йәнде ниҙер тырнай ине, яҙғас, бер аҙ ус ҡанды. Картотека фондынан.
ЙӘНДЕ ҮРТӘҮ (йәнде үртә-) (Р.: заставлять переживать; И.: worry; T.: endişelendirmek) ҡ.
Утҡа һалыу, көйәләндереү. □ Заставлять переживать, страдать. ■ Үҙе [ҡустым] ир бауыры булып сыҡты, тик ҡылтым бисәһе генә эре ҡыланып йәнде уртәне. Ә. Бик-чәнтәев. Су будай баһадир тураһындағы көйлө хикәйәт айырыуса йәнен уртәне уныц [Еҙукәйҙец]. Ә. Хәкимов.
ЙӘНДЕ ҺАТЫУ (йәнде һат-) (Р: терять совесть; И.: conscienceless; T.: yüzsüz olmak) ҡ.
Намыҫҡа ҡаршы эш итеү. □ Терять совесть. ■ [Әлмәт — Рыҫҡолға:] Алланан оял аҙыраҡ, йәнецде һатма. Б. Бикбай.
ЙӘН ДУҪ (Р: закадычный друг; И.: close, intimate friend; T: arkadaş) и.
1. Үтә ҡәҙерле, иң яҡын кеше. □ Закадычный (задушевный) друг. Йән дуҫтай курсу. И Был - ҡиммәтле ҡомартҡы. Мин һицә, йән дуҫыма, уҙ еремдән буләк итеп алып килер өсөн ошонан да ҡәҙерлерәк нәмә тапманым, — тине Аҡбулат. 3. Биишева. [Алтынша:] Мин дә, ошо аҡҡоштай, йән дуҫымдан айырылдым, йәп-йәш батыр улым менән шыпа етемгә ҡалдым. Халыҡ ижадынан.
2. Һөйгән йәр. □ Возлюбленный; возлюбленная. Йән дуҫым минец.
ЙӘНДӘЙ КҮРЕҮ (йәндәй күр-) (Р: души не чаять; И.: love; T: sevmek) ҡ.
Бик яҡын, бик ҡәҙерле күреү. □ Души не чаять в ком, очень любить, дорожить кем-чем. ■ [Алтын өйрәк:] Егет, атҡан һунарың өйрәк тугел, белһәң һин, кулдә йөҙөп уйнаған, данлы Шулгән батшаның йәндәй кургән ҡыҙы мин. «Аҡбуҙат». [Ханбикә:] Иҙеукәй әйтеп ҡуймаҫ ул, йәндәй кургән ҡыҙыңды ҡалым-маҙар туләмәй алып китмәй ҡалмаҫ ул. Халыҡ ижадынан.
ЙӘНДӘН АРТЫҠ (Р: очень близкий; И.: deary; T: candan yakın) c.
Бик ҡәҙерле, бик яҡын. □ Очень близкий, дорогой. Йәндән артыҡ куреу. И Ул ҡыҙ — курше ҡыҙы Ҡоломбәттең, уны мин йәндән артыҡ яратамын. Үтенесем шул, ба
тыр, минең һинән — шул ҡыҙҙы ҡатынлыҡҡа һоратамын. Халыҡ ижадынан. Үҙ илемде, уҙ еремде йәндән артыҡ һөйәмен. М. Ғафури.
ЙӘНДӘН БИҘЕҮ (йәндән биҙ-) (Р: устать от жизни; И.: get tired; T: yorulmak) ҡ.
Яҡты донъянан туйыу, үлем эҙләү. □ Устать от жизни, искать смерть. Йәндән биҙҙе ул, донъянан бер йәм тапмай.
ЙӘНЕН АЛЫУ (йәнен ал-) (Р: убить;
И.: morder; T: öldürmek) ҡ.
1. Үлтереү. □ Лишать жизни, убивать.
■ Дошман һыртын биреп ҡасһа ла, йәнен алыр өсөн барырбыҙ. Д. Юлтый. [Наза:] Туҡта әле, мин һинең йөрәгеңә ут һалайым, йәнеңде алайым! Б. Бикбай.
2. Бик ныҡ әрләү; кәрәкте биреү. □ Выматывать душу, надоедать, тянуть за душу кого. S [Сәрбиямал:] Әгәр берәр бәпкәм юғала торған булһа, йәнеңде алырмын.
3. Биишева. Ә бындағы турә, Наҡышев, уға [Касъяновҡа] һылтана, ҡыҙа. Йәнебеҙҙе ала. Я. Хамматов.
ЙӘНЕН ЙӘҺӘННӘМГӘ ЕБӘРЕҮ (йәнен йәһәннәмгә ебәр-) (Р: убить; И.: kill; T.: öldürmek) ҡ.
Үлтереү, һәләк итеү. □ Убить, отправить на тот свет.
ЙӘНЕН ФИҘА ИТЕҮ (йәнен фиҙа ит-) ҡ. ҡар. йәнен фиҙа ҡылыу.
ЙӘНЕН ФИҘА ҠЫЛЫУ (йәнен фиҙа ҡыл-) (Р: отдать жизнь; И.: spare the life of; T.: canını bağışlamak) ҡ.
Һис ни менән иҫәпләшмәй, үҙеңде тотош бағышлау. □ Отдать жизнь, пожертвовать собой. ■ Ниңә бер кеше генә, бер батша ғына бөтә мәмләкәткә баш булып, эшсе-крәҫтиән балаларының йәндәрен фиҙа иткәнсе хеҙмәт иттерә икән? М. Ғафури. Атайым ер эштәренә йәнен фиҙа ҡылған кеше. К. Кинйәбулатова.
ЙӘНЕП (йәнебе) [ғәр. (Р: сторона; И.: direction, side; T.: yan) и. иҫк.
Яҡ, тараф. □ Сторона, направление.
■ Мөмкин булманы ул тарлыҡ хәлендә халайыҡтарҙы өндәп, нәсихәтләп, уҙ йәнебемә алырға. «Батыршаның хаты».
ЙӘН ЕР (Р: мужской половой орган; И.: mens’ member; T.: erkeklik) и.
293