Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 314
Поиск по словарям
ЙӘР-ЙӘР
[Саматовтың] шәхси тормошта унршуы, яратҡан йәриәләре менән йә ҡауыша алмауы, йә куцел уртаҡлығы тапмауы килеп өҫтәлә. Ә. Хәкимов. Атаман Василий Гугняныц йәриәһе — Фатима. Үҙе һылыу, уҙе аҡыллы, ярай ҙа, ярата ла белгән. Ғ. Ибраһимов.
ЙӘР-ЙӘР (Р.: вид свадебного фольклора; И.: sort of Bashkir nuptial folklore; T: düğün töreni) и. этн.
Туй йолаһы фольклорының төрө. □ Вид свадебного фольклора. Йәр-йәр йыры. Йәр-йәр әйтеу.
ЙӘР-ЙӘР ӘЙТЕҮ (йәр-йәр әйт-) (Р.: песня, исполняемая на свадьбе; И.: wedding song; T: yar yar) u.
Туйҙа ҡыҙҙы ҡаршы алғанда йырланған йыр. □ Песня, исполняемая на свадьбе. Килен ҡаршылағанда йәр-йәр әйтеу. ■ Ул [«Буҙйегет»] ҡобайыр шиғыр-теҙемдәренә ҡоролған һамаҡ, әйтеш, «йәр-йәр әйтеу», сеңләу, һыҡтау йырҙары, мөнәжәт жанрҙары формаларында .. ижад ителгән романтик рухлы, куләмле эпик әҫәр — дастан-поэма булып тора. Ғ. Ҡунафин.
ЙӘРКӘЙ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.:bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡаңны ырыуының аймағы. □ Название одного из родовых подразделений канглы.
ЙӘРЛЕ (Р: имеющий возлюбленного; И.: having a sweetheart; T: yârli) с.
Йәре булған. □ Имеющий возлюбленного, возлюбленную. Йәрле булыу. И [Хәфизә:] Хаҡ Тәғәлә яҙған һуц, кемдәр йәрле булманы?! Туп тубынан айырылһа, кемдәр зарлы булманы?! «Буҙйегет». Тал тибрәтәм, тал тибрәтәм, талдарым һыу эсендә. Йәр һөймәйем, йәнем тыныс, йәрлеләр ут эсендә. Халыҡ ижадынан.
ЙӘРЛЕК (йәрлеге) и. ҡар. ярлыҡ. Йәрлек йәбештереу. Тауарҙыц йәрлеге. Багажға йәрлек йәбештереу.
ЙӘРМИНКӘ [рус. ярмарка < поляк. Jarmark < ı\CM.Jahrmarkt ‘йыл да була торған баҙар’] (Р: ярмарка; И.: fair; T: fuar) и.
Билдәле бер ваҡытта билдәле бер урынға бөтә яҡтан йыйылған оло баҙар. □ Яр
марка. Көҙгө йәрминкә. Йәрминкәгә барыу. Йәрминкәләге хаҡтар. И Ғариф, Табын йәрминкәһенә барып, ецелгә егеп йөрөу өсөн, бер саптар юрға һатып алды. Ж. Кейекбаев. Өфөлә баҙар көндәрен, ҡышҡы йәрминкәлә Мөхәммәтсәлим ҡатыны менән кәрәк-яраҡ, аҙыҡ-тулек алырға, ауылдаштарын кур-геләргә сыҡҡаны бар. Ғ. Хөсәйенов. Тауыштар кубәйгәндән-ку бәйҙе, көсәйгәндән-көсәйҙе, бара торғас, һис бер һуҙ ацлашылмай торған йәрминкә шауына әйләнде. Д. Юлтый. • Ике ҡатын бергә килһә — баҙар була, өсәу бергә килһә — йәрминкә. Мәҡәл. Бер ҡатын — ҡатын, ике ҡатын — баҙар, өс ҡатын — йәрминкә. Әйтем.
ЙӘРМӘС и. диал. ҡар. ошаҡсы. Йәрмәс булма. Йәрмәс булғаны өсөн уны яратмайҙар. Йәрмәстәрҙе йәнем һөймәй.
ЙӘРМӘСЛӘНЕҮ (йәрмәслән-) ҡ. диал. ҡар. ошаҡлашыу. Әсәһенә ҡайтып йәр-мәсләнгән. Йәрмәсләнергә генә тора.
ЙӘРМӘШЕҮ (йәрмәш-) ҡ. диал. ҡар. йәбешеү. Ныҡ йәрмәшеу. Итәккә йәрмәшеп йөрөу.
ЙӘРПЕС и. диал. ҡар. йәрпесәк II. Йәр-пес һалыу. Кулдәккә йәрпес ҡуйып тегеу. Еңгә таҫманан йәрпес ҡуйыу.
ЙӘРПЕСӘК I (йәрпесәге) (Р: мочка; И.: ear lobe; T: kulak memesi) и.
Ҡолаҡтың аҫҡы, кимерсәкһеҙ өлөшө; ҡолаҡ йомшағы. □ Мочка (уха). Колаҡ йәрпесәктәренә алҡалар тағыу. Йәрпесәк шешеп сыҡты. Йәрпесәкте тотоу.
ЙӘРПЕСӘК II (йәрпесәге) (Р: узкая оборка; И.: narrow frill; T: dar fırfır) и.
Ҡыҙҙар күлдәгенең түшенә, еңенә бөрөп баҫҡан тар ғына ҡатмар. □ Узкая оборка. Йәрпесәк ҡуйып тегеу. Йәрпесәккә туҡыма киҫеу. Ецлек йәрпесәк.
ЙӘРПЕСӘК ҠУЙЫУ (йәрпесәк ҡуй-) ҡ. ҡар. йәрпесәкләү. Кулдәккә йәрпесәк ҡуйып тегеу.
ЙӘРПЕСӘКЛӘҮ (йәрпесәклә-) (Р: шить с оборками; И.: sew with frills; T: farbalalı dikmek) ҡ.
Йәрпесәк (II) ҡуйыу. □ Шить что-л. с оборками. Йәрпесәкләп итәк тегеу. Кул-дәкте йэрпесэклэу.
314
[Саматовтың] шәхси тормошта унршуы, яратҡан йәриәләре менән йә ҡауыша алмауы, йә куцел уртаҡлығы тапмауы килеп өҫтәлә. Ә. Хәкимов. Атаман Василий Гугняныц йәриәһе — Фатима. Үҙе һылыу, уҙе аҡыллы, ярай ҙа, ярата ла белгән. Ғ. Ибраһимов.
ЙӘР-ЙӘР (Р.: вид свадебного фольклора; И.: sort of Bashkir nuptial folklore; T: düğün töreni) и. этн.
Туй йолаһы фольклорының төрө. □ Вид свадебного фольклора. Йәр-йәр йыры. Йәр-йәр әйтеу.
ЙӘР-ЙӘР ӘЙТЕҮ (йәр-йәр әйт-) (Р.: песня, исполняемая на свадьбе; И.: wedding song; T: yar yar) u.
Туйҙа ҡыҙҙы ҡаршы алғанда йырланған йыр. □ Песня, исполняемая на свадьбе. Килен ҡаршылағанда йәр-йәр әйтеу. ■ Ул [«Буҙйегет»] ҡобайыр шиғыр-теҙемдәренә ҡоролған һамаҡ, әйтеш, «йәр-йәр әйтеу», сеңләу, һыҡтау йырҙары, мөнәжәт жанрҙары формаларында .. ижад ителгән романтик рухлы, куләмле эпик әҫәр — дастан-поэма булып тора. Ғ. Ҡунафин.
ЙӘРКӘЙ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.:bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡаңны ырыуының аймағы. □ Название одного из родовых подразделений канглы.
ЙӘРЛЕ (Р: имеющий возлюбленного; И.: having a sweetheart; T: yârli) с.
Йәре булған. □ Имеющий возлюбленного, возлюбленную. Йәрле булыу. И [Хәфизә:] Хаҡ Тәғәлә яҙған һуц, кемдәр йәрле булманы?! Туп тубынан айырылһа, кемдәр зарлы булманы?! «Буҙйегет». Тал тибрәтәм, тал тибрәтәм, талдарым һыу эсендә. Йәр һөймәйем, йәнем тыныс, йәрлеләр ут эсендә. Халыҡ ижадынан.
ЙӘРЛЕК (йәрлеге) и. ҡар. ярлыҡ. Йәрлек йәбештереу. Тауарҙыц йәрлеге. Багажға йәрлек йәбештереу.
ЙӘРМИНКӘ [рус. ярмарка < поляк. Jarmark < ı\CM.Jahrmarkt ‘йыл да була торған баҙар’] (Р: ярмарка; И.: fair; T: fuar) и.
Билдәле бер ваҡытта билдәле бер урынға бөтә яҡтан йыйылған оло баҙар. □ Яр
марка. Көҙгө йәрминкә. Йәрминкәгә барыу. Йәрминкәләге хаҡтар. И Ғариф, Табын йәрминкәһенә барып, ецелгә егеп йөрөу өсөн, бер саптар юрға һатып алды. Ж. Кейекбаев. Өфөлә баҙар көндәрен, ҡышҡы йәрминкәлә Мөхәммәтсәлим ҡатыны менән кәрәк-яраҡ, аҙыҡ-тулек алырға, ауылдаштарын кур-геләргә сыҡҡаны бар. Ғ. Хөсәйенов. Тауыштар кубәйгәндән-ку бәйҙе, көсәйгәндән-көсәйҙе, бара торғас, һис бер һуҙ ацлашылмай торған йәрминкә шауына әйләнде. Д. Юлтый. • Ике ҡатын бергә килһә — баҙар була, өсәу бергә килһә — йәрминкә. Мәҡәл. Бер ҡатын — ҡатын, ике ҡатын — баҙар, өс ҡатын — йәрминкә. Әйтем.
ЙӘРМӘС и. диал. ҡар. ошаҡсы. Йәрмәс булма. Йәрмәс булғаны өсөн уны яратмайҙар. Йәрмәстәрҙе йәнем һөймәй.
ЙӘРМӘСЛӘНЕҮ (йәрмәслән-) ҡ. диал. ҡар. ошаҡлашыу. Әсәһенә ҡайтып йәр-мәсләнгән. Йәрмәсләнергә генә тора.
ЙӘРМӘШЕҮ (йәрмәш-) ҡ. диал. ҡар. йәбешеү. Ныҡ йәрмәшеу. Итәккә йәрмәшеп йөрөу.
ЙӘРПЕС и. диал. ҡар. йәрпесәк II. Йәр-пес һалыу. Кулдәккә йәрпес ҡуйып тегеу. Еңгә таҫманан йәрпес ҡуйыу.
ЙӘРПЕСӘК I (йәрпесәге) (Р: мочка; И.: ear lobe; T: kulak memesi) и.
Ҡолаҡтың аҫҡы, кимерсәкһеҙ өлөшө; ҡолаҡ йомшағы. □ Мочка (уха). Колаҡ йәрпесәктәренә алҡалар тағыу. Йәрпесәк шешеп сыҡты. Йәрпесәкте тотоу.
ЙӘРПЕСӘК II (йәрпесәге) (Р: узкая оборка; И.: narrow frill; T: dar fırfır) и.
Ҡыҙҙар күлдәгенең түшенә, еңенә бөрөп баҫҡан тар ғына ҡатмар. □ Узкая оборка. Йәрпесәк ҡуйып тегеу. Йәрпесәккә туҡыма киҫеу. Ецлек йәрпесәк.
ЙӘРПЕСӘК ҠУЙЫУ (йәрпесәк ҡуй-) ҡ. ҡар. йәрпесәкләү. Кулдәккә йәрпесәк ҡуйып тегеу.
ЙӘРПЕСӘКЛӘҮ (йәрпесәклә-) (Р: шить с оборками; И.: sew with frills; T: farbalalı dikmek) ҡ.
Йәрпесәк (II) ҡуйыу. □ Шить что-л. с оборками. Йәрпесәкләп итәк тегеу. Кул-дәкте йэрпесэклэу.
314