Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 328
Поиск по словарям
ЙӘҺӘТЛЕК
ЙӘҺӘТЛЕК (йәһәтлеге) (Р.: быстрота; И.: quickness; T: hız) и.
Етеҙ хәрәкәт, тиҙлек, етеҙлек. □ Быстрота, скорость (движения), проворность. И Ул арала Әшрәф маймыл йәһәтлеге менән Әсмә эргәһенә урмәләп менеп тә китте. М. Һибәт. Йорттан асыҡ диңгеҙгә ҡарап дозор кәмәһе куҙ етмәҫлек йәһәтлек менән йөҙә. А. Таһиров.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ I (йәһәтлән-) ҡ. төш. ҡар. йәһәтләү I. страд, от йәһәтләү I. Кискеһен тамаҡҡа йәһәтләнде. Тиҙ арала утын йәһәтләнде.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ II (йәһәтлән-) (Р.: ускоряться; И.: quicken; T.: hızlanmak) ҡ.
Йәһәт хәрәкәт алыу; етеҙләнеү. □ Ускоряться, становиться более быстрым. Кискә табан эш йәһәтләнде. ■ [Караҡтар] тиҙерәк был тирәнән тайырға, Хиуа ҡарай йу-нәлергә йәһәтләнделәр. Ғ. Хөсәйенов.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ III (йәһәтлән-) (Р: быть услужливым; И.: be obliging; T.: yardımsever olmak) ҡ. диал.
Өлтөрәп тороу. □ Быть услужливым, приветливым. Эргәлә йәһәтләнеп тора. Йәһәтләнеп ҡаршы алыу. Хужаһы янында йәһәтләнә.
ЙӘҺӘТЛӘП АЛЫУ (йәһәтләп ал-) (Р: получить быстро; И.: get quickly; T.: çabuk almak) ҡ.
Тиҙләтеп алыу. □ Получить быстро, за короткие сроки. Фатирҙы йәһәтләп алыу. Журналды йәһәтләп алыу.
ЙӘҺӘТЛӘП БИРЕҮ (йәһәтләп бир-) (Р: вернуть быстро; И.: return quickly; T.: çabuk vermek) ҡ.
Тиҙ арала тапшырыу, кире ҡайтарыу. □ Вернуть, возвратить быстро. Китапты йәһәтләп биреу. Бурысты йәһәтләп биреу. Аҡсаны йәһәтләп биреу.
ЙӘҺӘТЛӘП ЕБӘРЕҮ (йәһәтләп ебәр-) (Р: поторапливать; И.: hurry; T.: acele ettirmek) ҡ.
Кемделер йәки нимэнелер ашыҡтырыу, ҡабаландырыу. □ Поторапливать, торопить. Балаһын йәһәтләп ебәрҙе. Көндәрҙең һыуы-ныуы эште йәһәтләп ебәрҙе.
ЙӘҺӘТЛӘТЕҮ I (йәһәтләт-) ҡ. йөкм. ҡар. йәһәтләү I. понуд. от йәһәтләү I. Ашарға йәһәтләтеу. Утын килтереуҙе йәһәтләтеу.
ЙӘҺӘТЛӘТЕҮ II (йәһәтләт-) (Р: ускорять; И.: hasten; T.: hızlandırmak) ҡ.
Тиҙләтеү, тиҙ-тиҙ итеү. □ Ускорять, убыстрять. Аҙымды йәһәтләтеу. ■ Ул [Билал ] аяҡ атлауын йәһәтләтте. А. Таһиров. [Сәхипгәрәй:] Улайһа, бесәнгә төшөуҙе йәһәтләтергә лә ярайҙыр? Я. Хамматов. Уның [юлаусының] тойоҡҡа батасағынан хәуеф-ләнгән Арыҫлан менән Кинйә аттарын йәһәтләттеләр. Ғ. Ибраһимов.
ЙӘҺӘТЛӘҮ I (йәһәтлә-) (Р: готовить; И.: prepare; T.: hazırlamak) ҡ.
Хәстәрлек итеп тиҙ генә әҙерләү; йүнләү. □ Готовить что (в быстром темпе). Тамаҡҡа йәһәтләу. Бесән йәһәтләу. И [Мозафар:] Ярай, киске эштән төш яҡшы, ти, иртәгә куҙ курер. Йә, тамаҡҡа йәһәтләй һал да, клубҡа барырға кәрәк бит. Н. Мусин.
ЙӘҺӘТЛӘҮ II (йәһәтлә-) (Р: ускорять; И.: hasten; T.: hızlandırmak) ҡ.
1. Тиҙләтеү, тиҙ-тиҙ ашыҡтырыу. □ Ускорять, торопить, поторапливать. Аҙымды йәһәтләу. Эште йәһәтләу. ■ На, хайуан! — тип атты йәһәтләне Иштуған. 3. Биишева.
2. Ашығыу, тиҙ-тиҙ ҡуҙғалыу. □ Спешить, торопиться. ■ Йәһәтләп бара торған ерҙәренән улар [һалдаттар] ҡапыл кире бо-ролдолар. М. Ғафури. Ишмәмәт йәһәтләп быға [Мәҙинәгә] ярҙамға килде. Т. Ғарипова. Иштуған оҙон-оҙон баҫып, йәһәтләп, өйөнә ҡайтып китте. 3. Биишева. Әллә таныманы Бәғиҙә [Тәмбәровты], әллә икенсе кеше тип уйланы, һирпелеп кенә ҡараны ла, аҙымын йәһәтләп, һарайға инделә китте. Ш. Янбаев.
ЙӘҺӘТЛӘШЕҮ (йәһәтләш-) ҡ. урт. ҡар. йәһәтләү I. взаимн. от йәһәтләү I. Туғандары ҡайтып, бесән йәһәтләттеләр. Һыйҙы тиҙ арала йәһәтләтеп әҙерләнеләр.
ЙӘҺӘТСЕЛ (Р: предприимчивый; И.: enterprising; T.: girişken) с.
Эште һ. б. хәстәрләп, ваҡытында башҡа-рыусан; йүнсел. □ Предприимчивый, энергичный, находчивый. Йәһәтсел ҡатын. Йәһәтсел эшҡыуар. Йәһәтсел етәксе. Йәһәтсел булыу.
328
ЙӘҺӘТЛЕК (йәһәтлеге) (Р.: быстрота; И.: quickness; T: hız) и.
Етеҙ хәрәкәт, тиҙлек, етеҙлек. □ Быстрота, скорость (движения), проворность. И Ул арала Әшрәф маймыл йәһәтлеге менән Әсмә эргәһенә урмәләп менеп тә китте. М. Һибәт. Йорттан асыҡ диңгеҙгә ҡарап дозор кәмәһе куҙ етмәҫлек йәһәтлек менән йөҙә. А. Таһиров.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ I (йәһәтлән-) ҡ. төш. ҡар. йәһәтләү I. страд, от йәһәтләү I. Кискеһен тамаҡҡа йәһәтләнде. Тиҙ арала утын йәһәтләнде.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ II (йәһәтлән-) (Р.: ускоряться; И.: quicken; T.: hızlanmak) ҡ.
Йәһәт хәрәкәт алыу; етеҙләнеү. □ Ускоряться, становиться более быстрым. Кискә табан эш йәһәтләнде. ■ [Караҡтар] тиҙерәк был тирәнән тайырға, Хиуа ҡарай йу-нәлергә йәһәтләнделәр. Ғ. Хөсәйенов.
ЙӘҺӘТЛӘНЕҮ III (йәһәтлән-) (Р: быть услужливым; И.: be obliging; T.: yardımsever olmak) ҡ. диал.
Өлтөрәп тороу. □ Быть услужливым, приветливым. Эргәлә йәһәтләнеп тора. Йәһәтләнеп ҡаршы алыу. Хужаһы янында йәһәтләнә.
ЙӘҺӘТЛӘП АЛЫУ (йәһәтләп ал-) (Р: получить быстро; И.: get quickly; T.: çabuk almak) ҡ.
Тиҙләтеп алыу. □ Получить быстро, за короткие сроки. Фатирҙы йәһәтләп алыу. Журналды йәһәтләп алыу.
ЙӘҺӘТЛӘП БИРЕҮ (йәһәтләп бир-) (Р: вернуть быстро; И.: return quickly; T.: çabuk vermek) ҡ.
Тиҙ арала тапшырыу, кире ҡайтарыу. □ Вернуть, возвратить быстро. Китапты йәһәтләп биреу. Бурысты йәһәтләп биреу. Аҡсаны йәһәтләп биреу.
ЙӘҺӘТЛӘП ЕБӘРЕҮ (йәһәтләп ебәр-) (Р: поторапливать; И.: hurry; T.: acele ettirmek) ҡ.
Кемделер йәки нимэнелер ашыҡтырыу, ҡабаландырыу. □ Поторапливать, торопить. Балаһын йәһәтләп ебәрҙе. Көндәрҙең һыуы-ныуы эште йәһәтләп ебәрҙе.
ЙӘҺӘТЛӘТЕҮ I (йәһәтләт-) ҡ. йөкм. ҡар. йәһәтләү I. понуд. от йәһәтләү I. Ашарға йәһәтләтеу. Утын килтереуҙе йәһәтләтеу.
ЙӘҺӘТЛӘТЕҮ II (йәһәтләт-) (Р: ускорять; И.: hasten; T.: hızlandırmak) ҡ.
Тиҙләтеү, тиҙ-тиҙ итеү. □ Ускорять, убыстрять. Аҙымды йәһәтләтеу. ■ Ул [Билал ] аяҡ атлауын йәһәтләтте. А. Таһиров. [Сәхипгәрәй:] Улайһа, бесәнгә төшөуҙе йәһәтләтергә лә ярайҙыр? Я. Хамматов. Уның [юлаусының] тойоҡҡа батасағынан хәуеф-ләнгән Арыҫлан менән Кинйә аттарын йәһәтләттеләр. Ғ. Ибраһимов.
ЙӘҺӘТЛӘҮ I (йәһәтлә-) (Р: готовить; И.: prepare; T.: hazırlamak) ҡ.
Хәстәрлек итеп тиҙ генә әҙерләү; йүнләү. □ Готовить что (в быстром темпе). Тамаҡҡа йәһәтләу. Бесән йәһәтләу. И [Мозафар:] Ярай, киске эштән төш яҡшы, ти, иртәгә куҙ курер. Йә, тамаҡҡа йәһәтләй һал да, клубҡа барырға кәрәк бит. Н. Мусин.
ЙӘҺӘТЛӘҮ II (йәһәтлә-) (Р: ускорять; И.: hasten; T.: hızlandırmak) ҡ.
1. Тиҙләтеү, тиҙ-тиҙ ашыҡтырыу. □ Ускорять, торопить, поторапливать. Аҙымды йәһәтләу. Эште йәһәтләу. ■ На, хайуан! — тип атты йәһәтләне Иштуған. 3. Биишева.
2. Ашығыу, тиҙ-тиҙ ҡуҙғалыу. □ Спешить, торопиться. ■ Йәһәтләп бара торған ерҙәренән улар [һалдаттар] ҡапыл кире бо-ролдолар. М. Ғафури. Ишмәмәт йәһәтләп быға [Мәҙинәгә] ярҙамға килде. Т. Ғарипова. Иштуған оҙон-оҙон баҫып, йәһәтләп, өйөнә ҡайтып китте. 3. Биишева. Әллә таныманы Бәғиҙә [Тәмбәровты], әллә икенсе кеше тип уйланы, һирпелеп кенә ҡараны ла, аҙымын йәһәтләп, һарайға инделә китте. Ш. Янбаев.
ЙӘҺӘТЛӘШЕҮ (йәһәтләш-) ҡ. урт. ҡар. йәһәтләү I. взаимн. от йәһәтләү I. Туғандары ҡайтып, бесән йәһәтләттеләр. Һыйҙы тиҙ арала йәһәтләтеп әҙерләнеләр.
ЙӘҺӘТСЕЛ (Р: предприимчивый; И.: enterprising; T.: girişken) с.
Эште һ. б. хәстәрләп, ваҡытында башҡа-рыусан; йүнсел. □ Предприимчивый, энергичный, находчивый. Йәһәтсел ҡатын. Йәһәтсел эшҡыуар. Йәһәтсел етәксе. Йәһәтсел булыу.
328