Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 335
Поиск по словарям
ЙӘШЕН
шелсә уҫтереу серҙәре. ■ Эшһеҙ йөрөп өйрәнмәгән егет уҙенә ят булған шөғөлгә тотона — йәшелсә уҫтереу теләге менән яна башлай. «Башҡортостан», 16 март 2012.
ЙӘШЕЛСӘ ҮҪТЕРЕҮСЕ и. ҡар. йәшелсәсе. Йәшелсә уҫтереусе булып эшләу. Йәшелсә уҫтереусе һәнәрен алыу. Йәшелсә уҫтереусе ҡыҙ.
ЙӘШЕЛ ТӨЙӨТ (Р.: зелёная пеночка; И.: greenish warbler; T: yeşil çivgin) и. зоол.
һырт яғы көрәнһыу йәшел, ҡабырғалары асыҡ йәшкелт һары төҫтәге күсмә ҡош.
□ Зелёная пеночка (лат. Phylloscopus tro-chiloides Sund). ■ Йәшел төйөт башҡа тө-йөттәрҙән йәшел төҫө куберәк булыуы менән һәм уҙенсәлекле һайрауы менән айырыла.
Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛ ТУМЫРТҠА (Р.: зелёный дя тел; И.: European green woodpecker; T.: yeşil ağaçkakan) и. зоол.
Күгәрсендән бәләкәйерәк, һырты көрәнһыу һарғылт йәшел, кәүҙәһенең аҫ яғы йәшкелт аҡ төҫтәге ултыраҡ ҡош. □ Зелёный дятел (лат. Picus ciridis). ■ Йәшел тумыртҡа буҙ тумыртҡанан йәшел төҫө һәм тубәһе тоташ ҡыҙыл булыуы менән айырыла. Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛ ТУРҒАЙ (Р: зеленушка; И.: European greenfinch; T.: florya) и. зоол.
Арҡаһы йәшел, ҡанаттары һәм ҡойроғо һары һыҙатлы көрәнһыу ҡара төҫтәге турғайҙар төркөмөнә ҡараған турғай ҙур-лығындағы ҡош. □ Зеленушка (лат. Саг-duelis chloris). ■ Йәшел турғай йылы яҡҡа китмәй, бер урындан икенсе урынға кусеп йөрөй. Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛҮҢӘС (Р: пищевод; И.: gullet; T.: yemek borusu) и. анат. диал.
Ашҡаҙанға төшкән аш юлы; ҡыҙыл үңәс.
□ Пищевод. Йәшелуцәс ауырыуҙары. Йә-шелуцәс шеше. Яһалма йәшелуцәс.
ЙӘШЕЛ ҺУҒАН (Р: зелёный лук; И.: green onion; T.: yeşil soğan) и.
Һуғандың йәшел һабаҡ өлөшө; ҡыяғы.
□ Зелёный лук. ■ [Салауат] тутәл башында туҡталып, усын тултырғансы йәшел һуған йолҡоп алды. Й. Солтанов. [Мицлеямал] икенсе урынға барып, бер кило
картуф, бер тиҫтә йомортҡа, йәшел һуған, бер нисә ҡыяр алды. Ғ. Дәүләтшин.
ЙӘШЕЛҺУРПА (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.:bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Үҫәргән ырыуының аймағы. □ Название одного из родовых подразделений башкир-усерганцев.
ЙӘШЕЛҺЫУ (Р: зеленоватый; И.: greenish; T.: yeşilimsi) с. аҙһ. дәр. ҡар. йәшел. уменъш. степ, от йәшел.
Тоноҡ йәшел, йәшелгә тартым; йәшкелт. □ Зеленоватый. Йәшелһыу кулдәк. Йәшел-һыу яулыҡ.
ЙӘШЕЛ-ҺӘҢГӘР (Р: зелень бриллиантовая; И.: brilliant green; T: antiseptik anilin boyası) u.
1. Тәндәге үлекләү, сабыртыу кеүек ауырыуҙарҙы дезинфекциялау, зарарһыҙландырыу сараһы итеп ҡулланыла торған антисептик дарыу. □ Зелень бриллиантовая, зелёнка. Малдыц ҡортлаған еренә йәшел-һәцгәр һөртәләр. Дауахананан йәшел-һәцгәр һатып алыу.
2. ҡар. йәшел-зәңгәр I.
ЙӘШЕЛ ЫЛЫМЫҠТАР (Р: зелёные водоросли; И.: chiorophytes; T: yeşil algler) и. бот.
Һайыраҡ урындарҙа һыу төбөнә еп һымаҡ һуҙылып, түшәлеп үҫкән, саң-һеркә ярҙамында үрсей торған йәшел төҫтәге үҫемлек. □ Зелёные водоросли (лат. Chloro-phyta). ■ [Норош] ярыныц буйҙарын шыр баҫҡан, һыу йышып шымартҡан эреле-ваҡлы таштарҙы йәшел ылымыҡ ҡаплаған йә ләм баҫҡан. Н. Мусин.
ЙӘШЕЛ ЯР и. ҡар. йәшел-һәңгәр 1.
ЙӘШЕН [дөйөм төрки йашин\ (Р: молния; И.: lightning; T: yıldırım) и.
1. Атмосфера электрының һауала за-рядһыҙланыуы ваҡытында барлыҡҡа килгән сатҡы. □ Молния; гроза. / Молнийный; грозовой. Йәшен атыу. Йәшен уты. Йәшен тубы. Тирәкте йәшен атты. ■ Йәшен ялтлай. Кук яҡында ғына дөһөрләй. Ш. Янбаев. Кук көмбәҙен йәшен телгеләне, ҡойоп ямғыр яуҙы ҡырҙарға. Р. Ниғмәти. Баяғы бөркөт һаман
335
шелсә уҫтереу серҙәре. ■ Эшһеҙ йөрөп өйрәнмәгән егет уҙенә ят булған шөғөлгә тотона — йәшелсә уҫтереу теләге менән яна башлай. «Башҡортостан», 16 март 2012.
ЙӘШЕЛСӘ ҮҪТЕРЕҮСЕ и. ҡар. йәшелсәсе. Йәшелсә уҫтереусе булып эшләу. Йәшелсә уҫтереусе һәнәрен алыу. Йәшелсә уҫтереусе ҡыҙ.
ЙӘШЕЛ ТӨЙӨТ (Р.: зелёная пеночка; И.: greenish warbler; T: yeşil çivgin) и. зоол.
һырт яғы көрәнһыу йәшел, ҡабырғалары асыҡ йәшкелт һары төҫтәге күсмә ҡош.
□ Зелёная пеночка (лат. Phylloscopus tro-chiloides Sund). ■ Йәшел төйөт башҡа тө-йөттәрҙән йәшел төҫө куберәк булыуы менән һәм уҙенсәлекле һайрауы менән айырыла.
Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛ ТУМЫРТҠА (Р.: зелёный дя тел; И.: European green woodpecker; T.: yeşil ağaçkakan) и. зоол.
Күгәрсендән бәләкәйерәк, һырты көрәнһыу һарғылт йәшел, кәүҙәһенең аҫ яғы йәшкелт аҡ төҫтәге ултыраҡ ҡош. □ Зелёный дятел (лат. Picus ciridis). ■ Йәшел тумыртҡа буҙ тумыртҡанан йәшел төҫө һәм тубәһе тоташ ҡыҙыл булыуы менән айырыла. Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛ ТУРҒАЙ (Р: зеленушка; И.: European greenfinch; T.: florya) и. зоол.
Арҡаһы йәшел, ҡанаттары һәм ҡойроғо һары һыҙатлы көрәнһыу ҡара төҫтәге турғайҙар төркөмөнә ҡараған турғай ҙур-лығындағы ҡош. □ Зеленушка (лат. Саг-duelis chloris). ■ Йәшел турғай йылы яҡҡа китмәй, бер урындан икенсе урынға кусеп йөрөй. Э. Ишбирҙин.
ЙӘШЕЛҮҢӘС (Р: пищевод; И.: gullet; T.: yemek borusu) и. анат. диал.
Ашҡаҙанға төшкән аш юлы; ҡыҙыл үңәс.
□ Пищевод. Йәшелуцәс ауырыуҙары. Йә-шелуцәс шеше. Яһалма йәшелуцәс.
ЙӘШЕЛ ҺУҒАН (Р: зелёный лук; И.: green onion; T.: yeşil soğan) и.
Һуғандың йәшел һабаҡ өлөшө; ҡыяғы.
□ Зелёный лук. ■ [Салауат] тутәл башында туҡталып, усын тултырғансы йәшел һуған йолҡоп алды. Й. Солтанов. [Мицлеямал] икенсе урынға барып, бер кило
картуф, бер тиҫтә йомортҡа, йәшел һуған, бер нисә ҡыяр алды. Ғ. Дәүләтшин.
ЙӘШЕЛҺУРПА (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.:bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Үҫәргән ырыуының аймағы. □ Название одного из родовых подразделений башкир-усерганцев.
ЙӘШЕЛҺЫУ (Р: зеленоватый; И.: greenish; T.: yeşilimsi) с. аҙһ. дәр. ҡар. йәшел. уменъш. степ, от йәшел.
Тоноҡ йәшел, йәшелгә тартым; йәшкелт. □ Зеленоватый. Йәшелһыу кулдәк. Йәшел-һыу яулыҡ.
ЙӘШЕЛ-ҺӘҢГӘР (Р: зелень бриллиантовая; И.: brilliant green; T: antiseptik anilin boyası) u.
1. Тәндәге үлекләү, сабыртыу кеүек ауырыуҙарҙы дезинфекциялау, зарарһыҙландырыу сараһы итеп ҡулланыла торған антисептик дарыу. □ Зелень бриллиантовая, зелёнка. Малдыц ҡортлаған еренә йәшел-һәцгәр һөртәләр. Дауахананан йәшел-һәцгәр һатып алыу.
2. ҡар. йәшел-зәңгәр I.
ЙӘШЕЛ ЫЛЫМЫҠТАР (Р: зелёные водоросли; И.: chiorophytes; T: yeşil algler) и. бот.
Һайыраҡ урындарҙа һыу төбөнә еп һымаҡ һуҙылып, түшәлеп үҫкән, саң-һеркә ярҙамында үрсей торған йәшел төҫтәге үҫемлек. □ Зелёные водоросли (лат. Chloro-phyta). ■ [Норош] ярыныц буйҙарын шыр баҫҡан, һыу йышып шымартҡан эреле-ваҡлы таштарҙы йәшел ылымыҡ ҡаплаған йә ләм баҫҡан. Н. Мусин.
ЙӘШЕЛ ЯР и. ҡар. йәшел-һәңгәр 1.
ЙӘШЕН [дөйөм төрки йашин\ (Р: молния; И.: lightning; T: yıldırım) и.
1. Атмосфера электрының һауала за-рядһыҙланыуы ваҡытында барлыҡҡа килгән сатҡы. □ Молния; гроза. / Молнийный; грозовой. Йәшен атыу. Йәшен уты. Йәшен тубы. Тирәкте йәшен атты. ■ Йәшен ялтлай. Кук яҡында ғына дөһөрләй. Ш. Янбаев. Кук көмбәҙен йәшен телгеләне, ҡойоп ямғыр яуҙы ҡырҙарға. Р. Ниғмәти. Баяғы бөркөт һаман
335