Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 358
Поиск по словарям
КАЛИЙ
5 май 1998. Урманда уның бәләкәй калибрлы мылтығының «серт» иткән тауышы ишетелгеләп ҡала, һәм осоп барған һуйыр йә ҡор, бауын ҡырҡҡан шикелле, уның [Баймораттың] аяҡ аҫтына килеп төшә. Н. Мусин.
КАЛИЙ [рус. < лат. < ғәр. J^] (Р: калий; И.: calium; T.: potasyum) и. хим.
Химик элемент, аҡ төҫтәге металл. □ Калий. / Калийный. Калий тоҙҙары. ■ һуңғы йылдарҙа республикабыҙ территорияһында бер нисә калий ятҡылығы табылды. М. Хисмәтов.
КАЛИЙЛЫ (Р.: калийный; И.: calium; Т.: potash) с.
Составында калий элементы булған.
□ Калийный, калиевый. Калийлы ашлама ҡулланыу. Калийлы тоҙҙар. Калийлы селитра.
КАЛЛИГРАФ [рус. < гр. kalligraph\ (Р: каллиграф; И.: penman; T.: hattat, kaligraf) и.
Матур, асыҡ итеп яҙыусы кеше; хаттат. □ Каллиграф. Оҫта каллиграф.
КАЛЛИГРАФИК (Р: каллиграфический; И.: calligraphic; T.: hattatlığa ait) с.
Каллиграфияға мөнәсәбәтле. □ Каллиграфический. Каллиграфик яҙыу.
КАЛЛИГРАФИЯ [рус. < гр. kalligra-phia < callos ‘матур’ + grapho ‘яҙыу’] (Р.: каллиграфия; И.: calligraphy; T.: kaligrafi, hüsnühat, hattatlık) и.
Матур, оҫта яҙыу сәнғәте йәки һәнәре.
□ Каллиграфия. ■ Яҙырға өйрәтеу алымдарын белмәй тороп, балаларҙа дөрөҫ каллиграфия булдырыу мөмкин тугел. Картотека фондынан. Ул [Ғәбделнасыр] йәш сағында Дағстанда уҡыған, шунда каллиграфия оҫталығына өйрәнеп ҡайтҡан. Ә. Харисов.
КАЛЛУС [рус. < лат. callus ‘ҡалын тире’] и. ҡар. оро.
КАЛМАРЙЫН (Р: кармазин; И.: Karmazin; T.: dokuma türü) и. диал.
Яҡшы сифатлы ҡыҙыл буҫтау. □ Кармазин.
КАЛОРИЙ [рус.] и. һөйл. ҡар. калория.
КАЛОРИМЕТР [рус. < лат. calor ‘йылы’ + metreo ‘үлсәйем’] (Р: калориметр; И.: calorimeter; T.: ısıölçer, kalorimetre) и. физ.
Йылылыҡ миҡдарын үлсәү ҡорамалы. □ Калориметр (прибор). Матдәнең сағыштырма йылылығын калориметр менән бил-дәләу.
КАЛОРИМЕТРИЯ [рус. < лат ] (Р: калориметрия; И.: calorimetry; T.: kalorimetri, ısıölçüm) и. физ.
Төрлө процестарҙа бүленеп сығарылған йәки йотолған йылылыҡ миҡдарын үлсәү ысулдары. □ Калориметрия. / Калориметрический.
КАЛОРИФЕР [рус. < лат. calor ‘йылы’ + terre ‘йөрөтөү’] (Р: калорифер; И.: heater; T.: kalorifer) и. тех.
Биналарҙы йылы һауа менән йылытыу өсөн тәғәйенләнгән ҡоролма. □ Калорифер. / Калориферный. Быу калориферы. Шыйыҡсалы калорифер.
КАЛОРИЯ [рус. < лат. calor ‘йылы’, ‘эҫе’] (Р: калория; И.: calory; T: ısın, kalori) и. физ.
Йылылыҡ миҡдарының системанан тыш берәмеге; температураһы Цельсий буйынса 19,5 градус булған 1 г саф һыуҙы 20,5 градусҡа йылытыу өсөн тотонолған йылылыҡ миҡдары. □ Калория.
КАЛОРИЯЛЫ (Р: калорийный; И.: rich in calories; T.: kalori, kalorili) c.
Калорияһы күп, калорияға бай. □ Калорийный. Калориялы яғыулыҡ. Юғары калориялы аҙыҡ. Ж Ит, май, йомортҡа кеуек юғары калориялы аҙыҡтар — килер быуындар файҙаһына ҡалдырылһын. Й. Солтанов.
КАЛОРИЯЛЫЛЫҠ (калориялылығы) (Р: калорийность; И.: calories; T: kalorilik) и.
1. Бер килограмм ҡаты яғыулыҡ йәки бер куб метр газ яндырғанда барлыҡҡа килгән йылылыҡ миҡдары. □ Калорийность (количество теплоты). Кумерҙең калориялылығы.
2. Бер грамм аҙыҡ менән туҡланғанда тере организмда барлыҡҡа килгән энергия миҡдары. □ Калорийность (пищи). Аҙыҡтың калориялылығы.
КАЛУШ [рус. < фр.] (Р: галоши; И.: rubber shoes; T: lastik) и.
1. Резинанан эшләнгән аяҡ кейеме. □ Галоши. Куныслы калуш. Калуш кейеу. Кейеҙле калуш. ■ Малай ни өсөндөр, кире әйләнеп
358
5 май 1998. Урманда уның бәләкәй калибрлы мылтығының «серт» иткән тауышы ишетелгеләп ҡала, һәм осоп барған һуйыр йә ҡор, бауын ҡырҡҡан шикелле, уның [Баймораттың] аяҡ аҫтына килеп төшә. Н. Мусин.
КАЛИЙ [рус. < лат. < ғәр. J^] (Р: калий; И.: calium; T.: potasyum) и. хим.
Химик элемент, аҡ төҫтәге металл. □ Калий. / Калийный. Калий тоҙҙары. ■ һуңғы йылдарҙа республикабыҙ территорияһында бер нисә калий ятҡылығы табылды. М. Хисмәтов.
КАЛИЙЛЫ (Р.: калийный; И.: calium; Т.: potash) с.
Составында калий элементы булған.
□ Калийный, калиевый. Калийлы ашлама ҡулланыу. Калийлы тоҙҙар. Калийлы селитра.
КАЛЛИГРАФ [рус. < гр. kalligraph\ (Р: каллиграф; И.: penman; T.: hattat, kaligraf) и.
Матур, асыҡ итеп яҙыусы кеше; хаттат. □ Каллиграф. Оҫта каллиграф.
КАЛЛИГРАФИК (Р: каллиграфический; И.: calligraphic; T.: hattatlığa ait) с.
Каллиграфияға мөнәсәбәтле. □ Каллиграфический. Каллиграфик яҙыу.
КАЛЛИГРАФИЯ [рус. < гр. kalligra-phia < callos ‘матур’ + grapho ‘яҙыу’] (Р.: каллиграфия; И.: calligraphy; T.: kaligrafi, hüsnühat, hattatlık) и.
Матур, оҫта яҙыу сәнғәте йәки һәнәре.
□ Каллиграфия. ■ Яҙырға өйрәтеу алымдарын белмәй тороп, балаларҙа дөрөҫ каллиграфия булдырыу мөмкин тугел. Картотека фондынан. Ул [Ғәбделнасыр] йәш сағында Дағстанда уҡыған, шунда каллиграфия оҫталығына өйрәнеп ҡайтҡан. Ә. Харисов.
КАЛЛУС [рус. < лат. callus ‘ҡалын тире’] и. ҡар. оро.
КАЛМАРЙЫН (Р: кармазин; И.: Karmazin; T.: dokuma türü) и. диал.
Яҡшы сифатлы ҡыҙыл буҫтау. □ Кармазин.
КАЛОРИЙ [рус.] и. һөйл. ҡар. калория.
КАЛОРИМЕТР [рус. < лат. calor ‘йылы’ + metreo ‘үлсәйем’] (Р: калориметр; И.: calorimeter; T.: ısıölçer, kalorimetre) и. физ.
Йылылыҡ миҡдарын үлсәү ҡорамалы. □ Калориметр (прибор). Матдәнең сағыштырма йылылығын калориметр менән бил-дәләу.
КАЛОРИМЕТРИЯ [рус. < лат ] (Р: калориметрия; И.: calorimetry; T.: kalorimetri, ısıölçüm) и. физ.
Төрлө процестарҙа бүленеп сығарылған йәки йотолған йылылыҡ миҡдарын үлсәү ысулдары. □ Калориметрия. / Калориметрический.
КАЛОРИФЕР [рус. < лат. calor ‘йылы’ + terre ‘йөрөтөү’] (Р: калорифер; И.: heater; T.: kalorifer) и. тех.
Биналарҙы йылы һауа менән йылытыу өсөн тәғәйенләнгән ҡоролма. □ Калорифер. / Калориферный. Быу калориферы. Шыйыҡсалы калорифер.
КАЛОРИЯ [рус. < лат. calor ‘йылы’, ‘эҫе’] (Р: калория; И.: calory; T: ısın, kalori) и. физ.
Йылылыҡ миҡдарының системанан тыш берәмеге; температураһы Цельсий буйынса 19,5 градус булған 1 г саф һыуҙы 20,5 градусҡа йылытыу өсөн тотонолған йылылыҡ миҡдары. □ Калория.
КАЛОРИЯЛЫ (Р: калорийный; И.: rich in calories; T.: kalori, kalorili) c.
Калорияһы күп, калорияға бай. □ Калорийный. Калориялы яғыулыҡ. Юғары калориялы аҙыҡ. Ж Ит, май, йомортҡа кеуек юғары калориялы аҙыҡтар — килер быуындар файҙаһына ҡалдырылһын. Й. Солтанов.
КАЛОРИЯЛЫЛЫҠ (калориялылығы) (Р: калорийность; И.: calories; T: kalorilik) и.
1. Бер килограмм ҡаты яғыулыҡ йәки бер куб метр газ яндырғанда барлыҡҡа килгән йылылыҡ миҡдары. □ Калорийность (количество теплоты). Кумерҙең калориялылығы.
2. Бер грамм аҙыҡ менән туҡланғанда тере организмда барлыҡҡа килгән энергия миҡдары. □ Калорийность (пищи). Аҙыҡтың калориялылығы.
КАЛУШ [рус. < фр.] (Р: галоши; И.: rubber shoes; T: lastik) и.
1. Резинанан эшләнгән аяҡ кейеме. □ Галоши. Куныслы калуш. Калуш кейеу. Кейеҙле калуш. ■ Малай ни өсөндөр, кире әйләнеп
358