Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 385
Поиск по словарям
КАТАПУЛЬТ
рәт:] Улайһа, эшең мөшкөл. Ярамаған нәмә ашағанһың. Касторка эс. И. Абдуллин.
КАСТОРКА МАЙЫ и. ҡар. касторка.
КАСТРАТ [рус. < лат. castratus] и. ҡар. алашар.
КАТАКЛИЗМ [рус. < гр. kataklysmos ‘туфан’] (Р.: катаклизм; И.: cataclysm; T.: felâket) и.
Тәбиғәттә һәм кешелек йәмғиәтендә киҫкен, ҡапыл килеп сыҡкан емергес үҙгәреш, һәләкәт. □ Катаклизм. Тормош катаклизмы. Катаклизмға дусар булыу.
КАТАКОМБА [рус. < ит. catacomba < урта лат. catacumba] (Р.: катакомбы; И.: catacomb; T.: yeraltı mezarlığı) и.
1. Боронғо Рим империяһындағы эҙәрләнгән христиандарҙың ер аҫтындағы йәшенә, ғибәҙәт ҡыла торған урындары. □ Катакомбы (обширные подземелья искусственного или естественного происхождения).
2. Ер аҫтынан таш ватып сығарғанда барлыҡҡа килгән оҙон тар коридорҙар рәүешендәге юлдар. □ Катакомбы (заброшенные каменоломни). Одесса катакомбалары.
КАТАЛАЖКА [рус.] (Р: каталажка; И.: nick, jail; T.: zindan) и. һөйл.
Төрмә. □ Каталажка. Каталажкала ултырыу. Каталажкаға ябыу. В Ниғмәтйән ҡартты шунда уҡ ҡулға алдылар һәм теге мулла менән икеһен волость идараһындағы каталажкаға — иҫке мунсаға — илтеп бикләнеләр. Ғ. Хәйри.
КАТАЛИЗ [рус. < гр. katalysis ‘ватыу, емереү’] (Р: катализ; И.: catalysis; T: kataliz) и.
Катализатор ярҙамында химик реакцияның көсәйеүе йәки уның тиҙлегенең үҙгәреше. □ Катализ. Ыңғай катализ. Кире катализ.
КАТАЛИЗАТОР [рус. < гр. katalysis] (Р: катализатор; И.: catalyzer; T: katalizör) и. хим.
Химик реакцияны тиҙләтә йәки аҡрынайта торған матдә. □ Катализатор. Катализатор ҡулланыу. Шыйыҡ катализатор.
КАТАЛИТИК [рус. < гр. katalysis ‘емереү’] (Р: каталитический; И.: catalytic; T: katalitik, katalizle ilgili) с. хим.
Катализға мөнәсәбәтле. □ Каталитический. Каталитик реакция. Матдәнең каталитик үҙенсәлектәре.
КАТАЛОГ [рус. < гр. katalogos ‘исемлек’] (Р: каталог; И.: catalogue;T.: liste) и.
1. Ниндәйҙер бер билдә буйынса йыйылған предметтар исемлеге. □ Каталог (список, перечень). Китап каталогы. Йондоҙ каталогы. Каталог төҙөү.
2. Шундай исемлекте эсенә алған белешмә баҫма. □ Каталог (справочное издание).
■ Исхаҡ хәҙрәт бик тулы каталогтар нәшер итә һәм яңы нәшриәт хаҡында хат аша ла хәбәр ебәрә торғайны. Ә.-З. Вәлиди.
3. инф. Мәғлүмәт һаҡлау дискыһында, флеш-картала файлдарҙы туплаған тамғалы логик урын. □ Каталог. Файлды каталогта һаҡлау. Каталогты юйыу. Буш каталог.
КАТАЛОГ ТӨҘӨҮСЕ (Р: каталогизатор (составитель каталога)', И.: cataloguer; T.: katalogcu) и.
1. Бер төр нәмәләрҙең билдәле тәртиптә исемлеген төҙөүсе белгес. □ Каталогизатор (составитель каталога). Каталог төҙөүсе булып эшләү.
2. инф. Бер төр нәмәләрҙең билдәле тәртиптә исемлеген төҙөүсе компьютер программаһы. □ Каталогизатор.
КАТАМАРАН [рус. < там.] (Р: катамаран; И.: catamaran; T.: katamaran) и.
Ике корпустан һәм уларҙы тоташтырған палубанан торған судно. □ Катамаран. Елкәнле катамаран. Катамаранда йөҙөү.
■ Һал яһап ағыусылар ҙа, автомашина тәгәрмәстәренең камераларын бергә уҡмаштырып, өҫтөнә иҙән һымаҡ нәмә йәйеп, катамаран яһап алыусылар ҙа осрай. Ғ. Ибраһимов.
КАТАПУЛЬТ [рус. катапульта < лат. catopulta < гр. katapeltes] (Р: катапульта; И.: catapult; ejection seat; T.: mancınık) и.
1. тар. Снаряд урынына ҡулланылған таш, бүрәнә кеүек нәмәне ҡәлғә эсенә ырғыта торған боронғо һуғыш ҡоралы; мәнжәник. □ Катапульта (древнее метательное оружие).
2. тех. Осоу майҙанынан, мәҫәлән, карап палубаһынан, самолётты осорта торған ҡоролма. □ Катапульта (механизм для ускорения старта самолёта).
13-1.0117.12
385
рәт:] Улайһа, эшең мөшкөл. Ярамаған нәмә ашағанһың. Касторка эс. И. Абдуллин.
КАСТОРКА МАЙЫ и. ҡар. касторка.
КАСТРАТ [рус. < лат. castratus] и. ҡар. алашар.
КАТАКЛИЗМ [рус. < гр. kataklysmos ‘туфан’] (Р.: катаклизм; И.: cataclysm; T.: felâket) и.
Тәбиғәттә һәм кешелек йәмғиәтендә киҫкен, ҡапыл килеп сыҡкан емергес үҙгәреш, һәләкәт. □ Катаклизм. Тормош катаклизмы. Катаклизмға дусар булыу.
КАТАКОМБА [рус. < ит. catacomba < урта лат. catacumba] (Р.: катакомбы; И.: catacomb; T.: yeraltı mezarlığı) и.
1. Боронғо Рим империяһындағы эҙәрләнгән христиандарҙың ер аҫтындағы йәшенә, ғибәҙәт ҡыла торған урындары. □ Катакомбы (обширные подземелья искусственного или естественного происхождения).
2. Ер аҫтынан таш ватып сығарғанда барлыҡҡа килгән оҙон тар коридорҙар рәүешендәге юлдар. □ Катакомбы (заброшенные каменоломни). Одесса катакомбалары.
КАТАЛАЖКА [рус.] (Р: каталажка; И.: nick, jail; T.: zindan) и. һөйл.
Төрмә. □ Каталажка. Каталажкала ултырыу. Каталажкаға ябыу. В Ниғмәтйән ҡартты шунда уҡ ҡулға алдылар һәм теге мулла менән икеһен волость идараһындағы каталажкаға — иҫке мунсаға — илтеп бикләнеләр. Ғ. Хәйри.
КАТАЛИЗ [рус. < гр. katalysis ‘ватыу, емереү’] (Р: катализ; И.: catalysis; T: kataliz) и.
Катализатор ярҙамында химик реакцияның көсәйеүе йәки уның тиҙлегенең үҙгәреше. □ Катализ. Ыңғай катализ. Кире катализ.
КАТАЛИЗАТОР [рус. < гр. katalysis] (Р: катализатор; И.: catalyzer; T: katalizör) и. хим.
Химик реакцияны тиҙләтә йәки аҡрынайта торған матдә. □ Катализатор. Катализатор ҡулланыу. Шыйыҡ катализатор.
КАТАЛИТИК [рус. < гр. katalysis ‘емереү’] (Р: каталитический; И.: catalytic; T: katalitik, katalizle ilgili) с. хим.
Катализға мөнәсәбәтле. □ Каталитический. Каталитик реакция. Матдәнең каталитик үҙенсәлектәре.
КАТАЛОГ [рус. < гр. katalogos ‘исемлек’] (Р: каталог; И.: catalogue;T.: liste) и.
1. Ниндәйҙер бер билдә буйынса йыйылған предметтар исемлеге. □ Каталог (список, перечень). Китап каталогы. Йондоҙ каталогы. Каталог төҙөү.
2. Шундай исемлекте эсенә алған белешмә баҫма. □ Каталог (справочное издание).
■ Исхаҡ хәҙрәт бик тулы каталогтар нәшер итә һәм яңы нәшриәт хаҡында хат аша ла хәбәр ебәрә торғайны. Ә.-З. Вәлиди.
3. инф. Мәғлүмәт һаҡлау дискыһында, флеш-картала файлдарҙы туплаған тамғалы логик урын. □ Каталог. Файлды каталогта һаҡлау. Каталогты юйыу. Буш каталог.
КАТАЛОГ ТӨҘӨҮСЕ (Р: каталогизатор (составитель каталога)', И.: cataloguer; T.: katalogcu) и.
1. Бер төр нәмәләрҙең билдәле тәртиптә исемлеген төҙөүсе белгес. □ Каталогизатор (составитель каталога). Каталог төҙөүсе булып эшләү.
2. инф. Бер төр нәмәләрҙең билдәле тәртиптә исемлеген төҙөүсе компьютер программаһы. □ Каталогизатор.
КАТАМАРАН [рус. < там.] (Р: катамаран; И.: catamaran; T.: katamaran) и.
Ике корпустан һәм уларҙы тоташтырған палубанан торған судно. □ Катамаран. Елкәнле катамаран. Катамаранда йөҙөү.
■ Һал яһап ағыусылар ҙа, автомашина тәгәрмәстәренең камераларын бергә уҡмаштырып, өҫтөнә иҙән һымаҡ нәмә йәйеп, катамаран яһап алыусылар ҙа осрай. Ғ. Ибраһимов.
КАТАПУЛЬТ [рус. катапульта < лат. catopulta < гр. katapeltes] (Р: катапульта; И.: catapult; ejection seat; T.: mancınık) и.
1. тар. Снаряд урынына ҡулланылған таш, бүрәнә кеүек нәмәне ҡәлғә эсенә ырғыта торған боронғо һуғыш ҡоралы; мәнжәник. □ Катапульта (древнее метательное оружие).
2. тех. Осоу майҙанынан, мәҫәлән, карап палубаһынан, самолётты осорта торған ҡоролма. □ Катапульта (механизм для ускорения старта самолёта).
13-1.0117.12
385