Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 397
Поиск по словарям
КЕЙЕҘЛӘНЕҮ
байтаҡ ине. Яралыларҙың йәрәхәттәренә көйгән кейеҙ баҫып ҡанын туҡтатып, ҡәлғә эсенә алып инделәр. 3. Ураҡсин. Биктимер .. ит-май еҫенә ыҫланған аласыҡтың төптәге мөйөшөндәрәк ҡатҡан кейеҙ киҫәгенә һуҙылып, эйәр аламаһына башын терәп, ғәмһеҙ йоҡлай ине. К. Мәргән. • Кейеҙ өйөм — буҙ өйөм, керһәм-сыҡһам — уҙ өйөм. Мәҡәл. Дуҫың бысағы менән мөгөҙ киҫ, дошманың бысағы менән кейеҙ киҫ. Мәҡәл. Ҡара кейеҙ ағармай. Мәҡәл. Куктән кейеҙ яуһа ла, ҡолға олтораҡ теймәҫ. Мәҡәл. Туҡмағы ҙур булһа, кейеҙ ҡаҙыҡ та ергә керә. Мәҡәл.
КЕЙЕҘ БАҪЫУ (кейеҙ баҫ-) (Р.: изготовить войлок; И.: make felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
һарыҡ йөнөн махсус эшкәртеү. □ Изготовить войлок, валять (катать) кошму. Кейеҙ баҫырға өйрәнеу. Кейеҙ баҫыу тәртибе. Кейеҙ баҫыу һәнәре.
КЕЙЕҘ БАҪЫУСЫ (Р: кошмовал; И.: fuller; T.: keçeci) и.
Кейеҙ баҫыу оҫтаһы. □ Кошмовал, валяльщик. Кейеҙ баҫыусы булыу.
КЕЙЕҘГАЛУШ (Р: валенки с короткими голенищами; И.: boots with short tops; T.: keçe çizme) и. диал.
Ҡыҫҡа ҡуныслы быйма. □ Валенки с короткими голенищами.
КЕЙЕҘГӘ БАҪТЫРЫУ (кейеҙгә баҫтыр-) (Р: обряд стилания белой кошмы перед невестой; И.: to lay a white rug in front of the bride; T.: gelinin ayağı altına beyaz keçe sermek) и. этн.
Төшкән килендең аяҡ аҫтына аҡ кейеҙ һалыу. □ Обряд стилания белой кошмы перед невестой. И Беҙҙең яҡта килендәрҙе аҡ кейеҙгә баҫтыралар. Экспедиция материалдарынан.
КЕЙЕҘГӘК (Р: сбитый; И.: tangled; T: karışık) с. диал.
Кейеҙләнгән, ойошҡан. □ Сбитый, спутанный (о шерсти).
КЕЙЕҘҒАТА и. ҡар. кейеҙ ҡата.
КЕЙЕҘҒОЛАҠ (кейеҙғолағы) (Р: своенравный человек; И.: crotchety man; T: inatçı) и. диал.
Үҙ һүҙле кеше. □ Своенравный, упрямый человек, й Беҙҙең Тимеркәй бик кейеҙғолаҡ,
бер ҙә әйткәнде ишетмәй. М. Буранғолов. Донъяның һаҡсыһы, ҡараусыһы булыр өсөн осло куҙ, һаҡ ҡолаҡ кәрәк, ә курәғарау, кейеҙғолаҡ тугел. Р. Солтангәрәев.
КЕЙЕҘҘӘ ТӘГӘРӘТЕҮ (Р. : катание на войлоке; И.: roll the felt; T: hamile kadının keçede yuvarlanması) и. этн.
Ауырлы ҡатынды тулғаҡ ваҡытында хәлен еңеләйтеү өсөн кейеҙҙә тәгәрәтеү йолаһы. □ Катание беременной женщины во время схваток в войлоке для облегчения родов.
КЕЙЕҘ ИТЕК (итеге) и. диал. ҡар. быйма.
КЕЙЕҘ КАЛУШ и. ҡар. кейеҙ ҡата.
КЕЙЕҘ ҠАТА (Р: войлочные боты; И.: felt boots; T: keçe çizme) и.
Ҡыҫҡа ҡуныслы итеп баҫылған быйма. □ Войлочные боты. Кейеҙ ҡата баҫыу. Кейеҙ ҡата кейеу.
КЕЙЕҘҠОРҺАҠ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени кыпчак.
КЕЙЕҘЛӘНДЕРЕҮ (кейеҙләндер-) (Р: свалять; И.: felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
Кейеҙгә әйләндереү, кейеҙ һымаҡ итеү. □ Свалять, превратить в кошму. Ойоҡто ке-йеҙләндереу.
КЕЙЕҘЛӘНЕҮ (кейеҙлән-) (Р: сваляться; И.: felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
Кейеҙ һымаҡҡа әйләнеү, кейеҙ һымаҡ булыу. □ Сваляться, спутываться; сбиваться, садиться. Свитер кейеҙләнгән. Йыуа-йыуа шәл кейеҙләнде. Баланың сәсе кейеҙләнгән. Үлән кейеҙләнеп ята. ■ Йөн әйберҙәргә бер ваҡытта ла ҡайнар һыу һибергә, эҫе һыуҙа йыуырға ярамай, сөнки ул кейеҙләнә. «Башҡортостан», 14 май 2005. Улар [Шәурә менән Емеш] ситән буйында айырыуса йомшаҡ ҡалын булып кейеҙләнеп ятҡан бөҙрә ҡаҙ уләндәре өҫтөнә һуҙылып яттылар.
3. Биишева. Нисек тура килһә, шулай ғына тамаҡланып, туйҙырылып йөрөгән сыҙамлы
397
байтаҡ ине. Яралыларҙың йәрәхәттәренә көйгән кейеҙ баҫып ҡанын туҡтатып, ҡәлғә эсенә алып инделәр. 3. Ураҡсин. Биктимер .. ит-май еҫенә ыҫланған аласыҡтың төптәге мөйөшөндәрәк ҡатҡан кейеҙ киҫәгенә һуҙылып, эйәр аламаһына башын терәп, ғәмһеҙ йоҡлай ине. К. Мәргән. • Кейеҙ өйөм — буҙ өйөм, керһәм-сыҡһам — уҙ өйөм. Мәҡәл. Дуҫың бысағы менән мөгөҙ киҫ, дошманың бысағы менән кейеҙ киҫ. Мәҡәл. Ҡара кейеҙ ағармай. Мәҡәл. Куктән кейеҙ яуһа ла, ҡолға олтораҡ теймәҫ. Мәҡәл. Туҡмағы ҙур булһа, кейеҙ ҡаҙыҡ та ергә керә. Мәҡәл.
КЕЙЕҘ БАҪЫУ (кейеҙ баҫ-) (Р.: изготовить войлок; И.: make felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
һарыҡ йөнөн махсус эшкәртеү. □ Изготовить войлок, валять (катать) кошму. Кейеҙ баҫырға өйрәнеу. Кейеҙ баҫыу тәртибе. Кейеҙ баҫыу һәнәре.
КЕЙЕҘ БАҪЫУСЫ (Р: кошмовал; И.: fuller; T.: keçeci) и.
Кейеҙ баҫыу оҫтаһы. □ Кошмовал, валяльщик. Кейеҙ баҫыусы булыу.
КЕЙЕҘГАЛУШ (Р: валенки с короткими голенищами; И.: boots with short tops; T.: keçe çizme) и. диал.
Ҡыҫҡа ҡуныслы быйма. □ Валенки с короткими голенищами.
КЕЙЕҘГӘ БАҪТЫРЫУ (кейеҙгә баҫтыр-) (Р: обряд стилания белой кошмы перед невестой; И.: to lay a white rug in front of the bride; T.: gelinin ayağı altına beyaz keçe sermek) и. этн.
Төшкән килендең аяҡ аҫтына аҡ кейеҙ һалыу. □ Обряд стилания белой кошмы перед невестой. И Беҙҙең яҡта килендәрҙе аҡ кейеҙгә баҫтыралар. Экспедиция материалдарынан.
КЕЙЕҘГӘК (Р: сбитый; И.: tangled; T: karışık) с. диал.
Кейеҙләнгән, ойошҡан. □ Сбитый, спутанный (о шерсти).
КЕЙЕҘҒАТА и. ҡар. кейеҙ ҡата.
КЕЙЕҘҒОЛАҠ (кейеҙғолағы) (Р: своенравный человек; И.: crotchety man; T: inatçı) и. диал.
Үҙ һүҙле кеше. □ Своенравный, упрямый человек, й Беҙҙең Тимеркәй бик кейеҙғолаҡ,
бер ҙә әйткәнде ишетмәй. М. Буранғолов. Донъяның һаҡсыһы, ҡараусыһы булыр өсөн осло куҙ, һаҡ ҡолаҡ кәрәк, ә курәғарау, кейеҙғолаҡ тугел. Р. Солтангәрәев.
КЕЙЕҘҘӘ ТӘГӘРӘТЕҮ (Р. : катание на войлоке; И.: roll the felt; T: hamile kadının keçede yuvarlanması) и. этн.
Ауырлы ҡатынды тулғаҡ ваҡытында хәлен еңеләйтеү өсөн кейеҙҙә тәгәрәтеү йолаһы. □ Катание беременной женщины во время схваток в войлоке для облегчения родов.
КЕЙЕҘ ИТЕК (итеге) и. диал. ҡар. быйма.
КЕЙЕҘ КАЛУШ и. ҡар. кейеҙ ҡата.
КЕЙЕҘ ҠАТА (Р: войлочные боты; И.: felt boots; T: keçe çizme) и.
Ҡыҫҡа ҡуныслы итеп баҫылған быйма. □ Войлочные боты. Кейеҙ ҡата баҫыу. Кейеҙ ҡата кейеу.
КЕЙЕҘҠОРҺАҠ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени кыпчак.
КЕЙЕҘЛӘНДЕРЕҮ (кейеҙләндер-) (Р: свалять; И.: felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
Кейеҙгә әйләндереү, кейеҙ һымаҡ итеү. □ Свалять, превратить в кошму. Ойоҡто ке-йеҙләндереу.
КЕЙЕҘЛӘНЕҮ (кейеҙлән-) (Р: сваляться; И.: felt; T.: keçe yapmak) ҡ.
Кейеҙ һымаҡҡа әйләнеү, кейеҙ һымаҡ булыу. □ Сваляться, спутываться; сбиваться, садиться. Свитер кейеҙләнгән. Йыуа-йыуа шәл кейеҙләнде. Баланың сәсе кейеҙләнгән. Үлән кейеҙләнеп ята. ■ Йөн әйберҙәргә бер ваҡытта ла ҡайнар һыу һибергә, эҫе һыуҙа йыуырға ярамай, сөнки ул кейеҙләнә. «Башҡортостан», 14 май 2005. Улар [Шәурә менән Емеш] ситән буйында айырыуса йомшаҡ ҡалын булып кейеҙләнеп ятҡан бөҙрә ҡаҙ уләндәре өҫтөнә һуҙылып яттылар.
3. Биишева. Нисек тура килһә, шулай ғына тамаҡланып, туйҙырылып йөрөгән сыҙамлы
397