Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 405
Поиск по словарям
КЕЛЕН
Туйҙан һуң оҙатып алғанға тиклем кәләш янына килеп йөрөү (элекке йола). □ Посещение женихом невесты после свадьбы до переезда в дом жениха. Кейәуләп йөрөу. Кейәуләп ятыу. И Әле катыны тырт-мырт сығып киткәс, ул [Уйылдан] ҡыҙ кейәуләргә барасағын иҫенә төшөрҙө. Н. Мусин. Ә бына Хәмзәнең «кәләш кейәуләргә» йөрөуе бөтөнләй тип әйтерлек һиҙелмәне. М. Кәрим. • Көйһөҙ кейәу кейәуләп ятҡансы, көйлө кейәу кәләшен алып ҡайтҡан. Мәҡәл.
КЕЙӘҮ НӨГӘРЕ и. диал. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ ӨЙӨ (Р.: дом первой брачной ночи; И.: wedding night house; T: gerdek evi) и. этн.
1. Туйҙан һуң кейәү менән килен беренсе төндәрен бергә үткәргән өй. □ Дом, предназначенный для первой брачной ночи. И Улар [ҡыҙҙар] йырлап, бейеп, ҡумыҙ тартып, кискә хәтле кейәу өйөндә уйнап ултырҙылар. 3. Биишева.
2. диал. ҡар. кейәү түре.
КЕЙӘҮ ӨҢӨРӨ и . этн. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ СӘЙЕ (Р.: ритуальный чай от жениха; И.: kind of ritual tea; T: düğün yemeği) и. этн.
Кейәү беренсе тапҡыр килгәндә алып килгән күстәнәсе менән килен яҡтың сәй эсеү мәжлесе. □ Ритуальный чай от жениха (чаепитие с гостинцами жениха среди родственников невесты при первом посещении им невесты). Кейәу сәйенә саҡырыу. Кейәу сәйенә барыу. Кейәу сәйе уткәреу.
КЕЙӘҮ ТУҪТАҒЫ (Р: ритуальная чаша жениха; И.: kind of ritual bowl; T: güvey fincanı) и. этн.
Туй ваҡытында ҡыҙҙың еңгәләре бал ҡойоп биргән туҫтаҡ (уны эскәс, аҡса, буләк һалалар). □ Ритуальная чаша жениха. Кейәу туҫтағына аҡса һалыу. Кейәу туҫтағынан эсеу.
КЕЙӘҮ ТҮРЕ (Р.: ритуальное место для подарков от жениха; И.: ritual place for gifts; T: hediyeler köşesi) и. этн.
Кейәү бүләктәрен күрһәтеү өсөн махсус билдәләнгән урын. □ Ритуальное место для подарков от жениха. Кейәу туре әҙерләу.
КЕЙӘҮ ТӘҢКӘҺЕ (Р: ритуальная монета жениха; И.: bridegrom’s ritual coin; sort of ritual coin; T: güvey hediyesi) и. этн.
Килендең һеңлеләренә кейәү таратҡан тәңкә. □ Ритуальная монета жениха (денежные дары жениха младшим сёстрам невесты). Кейәу тәңкәһе таратыу. Кейәу тәңкәһе алыу.
КЕЙӘҮ ҮЛӘНЕ (Р: тимьян; И.: thyme; T: kekik) и. бот.
Өйкөм-өйкөм булып тауҙа, ҡалҡыу урында үҫкән ваҡ япраҡлы, алһыу ваҡ сәскәле, хуш еҫле дарыу үләне. □ Тимьян, чабрец (лат. Thymus). Кейәу уләне киптереу. Кейәу уләне төнәтмәһе. ■ [Сәрбиназ]йәй йыйып киптереп, ҡолаҡсын мендәр эсенә тултырған хуш еҫле кейәу уләнен дә һуҡҡыслап-ҡаҡҡыслап еҫен сығарҙы. Т. Ғарипова.
КЕЙӘҮ ҮҢӘРЕ и. этн. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ ҺАНДЫҒЫ (Р: ритуальный сундук жениха; И.: brideroom’s ritual chest; T: güvey sandığı) и. этн.
Туйҙа килен яғына таратыу өсөн бүләктәр һалып алып килгән кейәү һандығы. □ Ритуальный сундук жениха (со свадебными подарками). И Туйҙың икенсе көнөндә кейәу һандығын сығаралар. Экспедиция материалдарынан.
КЕЙӘҺЕ ЕТЕҮ (кейәһе ет-) ҡ. диал. ҡар. коһоро төшөү.
КЕКС [рус. < ингл. cake, күплектә cakes] (Р: кекс; И.: саке; Т: кек) и.
Йөҙөм ҡушып, майға баҫылған татлы икмәк. □ Кекс. Кекс бешереу. Йөҙөмлө кекс.
КЕЛЕ-ГЕЛЕ (Р: слово для подзывания гусей; И.: word for touting geese; T: kazları çağırma ünlemi) оҡш. диал.
Ҡаҙҙарҙы саҡырыу һүҙе. □ Слово для подзывания гусей.
КЕЛЕН (Р: язвенная болезнь ротовой полости у лошадей; И.: kind of veterinary condition; T: bir at hastalığı) и.
1. в em. Малдың ауыҙ ҡыуышлығында барлыҡҡа килгән сей яра ауырыуы. □ Язвенная болезнь ротовой полости у лошадей.
2. миф. Мал ауырыуҙары эйәһе. □ Дух болезни животных.
405
Туйҙан һуң оҙатып алғанға тиклем кәләш янына килеп йөрөү (элекке йола). □ Посещение женихом невесты после свадьбы до переезда в дом жениха. Кейәуләп йөрөу. Кейәуләп ятыу. И Әле катыны тырт-мырт сығып киткәс, ул [Уйылдан] ҡыҙ кейәуләргә барасағын иҫенә төшөрҙө. Н. Мусин. Ә бына Хәмзәнең «кәләш кейәуләргә» йөрөуе бөтөнләй тип әйтерлек һиҙелмәне. М. Кәрим. • Көйһөҙ кейәу кейәуләп ятҡансы, көйлө кейәу кәләшен алып ҡайтҡан. Мәҡәл.
КЕЙӘҮ НӨГӘРЕ и. диал. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ ӨЙӨ (Р.: дом первой брачной ночи; И.: wedding night house; T: gerdek evi) и. этн.
1. Туйҙан һуң кейәү менән килен беренсе төндәрен бергә үткәргән өй. □ Дом, предназначенный для первой брачной ночи. И Улар [ҡыҙҙар] йырлап, бейеп, ҡумыҙ тартып, кискә хәтле кейәу өйөндә уйнап ултырҙылар. 3. Биишева.
2. диал. ҡар. кейәү түре.
КЕЙӘҮ ӨҢӨРӨ и . этн. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ СӘЙЕ (Р.: ритуальный чай от жениха; И.: kind of ritual tea; T: düğün yemeği) и. этн.
Кейәү беренсе тапҡыр килгәндә алып килгән күстәнәсе менән килен яҡтың сәй эсеү мәжлесе. □ Ритуальный чай от жениха (чаепитие с гостинцами жениха среди родственников невесты при первом посещении им невесты). Кейәу сәйенә саҡырыу. Кейәу сәйенә барыу. Кейәу сәйе уткәреу.
КЕЙӘҮ ТУҪТАҒЫ (Р: ритуальная чаша жениха; И.: kind of ritual bowl; T: güvey fincanı) и. этн.
Туй ваҡытында ҡыҙҙың еңгәләре бал ҡойоп биргән туҫтаҡ (уны эскәс, аҡса, буләк һалалар). □ Ритуальная чаша жениха. Кейәу туҫтағына аҡса һалыу. Кейәу туҫтағынан эсеу.
КЕЙӘҮ ТҮРЕ (Р.: ритуальное место для подарков от жениха; И.: ritual place for gifts; T: hediyeler köşesi) и. этн.
Кейәү бүләктәрен күрһәтеү өсөн махсус билдәләнгән урын. □ Ритуальное место для подарков от жениха. Кейәу туре әҙерләу.
КЕЙӘҮ ТӘҢКӘҺЕ (Р: ритуальная монета жениха; И.: bridegrom’s ritual coin; sort of ritual coin; T: güvey hediyesi) и. этн.
Килендең һеңлеләренә кейәү таратҡан тәңкә. □ Ритуальная монета жениха (денежные дары жениха младшим сёстрам невесты). Кейәу тәңкәһе таратыу. Кейәу тәңкәһе алыу.
КЕЙӘҮ ҮЛӘНЕ (Р: тимьян; И.: thyme; T: kekik) и. бот.
Өйкөм-өйкөм булып тауҙа, ҡалҡыу урында үҫкән ваҡ япраҡлы, алһыу ваҡ сәскәле, хуш еҫле дарыу үләне. □ Тимьян, чабрец (лат. Thymus). Кейәу уләне киптереу. Кейәу уләне төнәтмәһе. ■ [Сәрбиназ]йәй йыйып киптереп, ҡолаҡсын мендәр эсенә тултырған хуш еҫле кейәу уләнен дә һуҡҡыслап-ҡаҡҡыслап еҫен сығарҙы. Т. Ғарипова.
КЕЙӘҮ ҮҢӘРЕ и. этн. ҡар. кейәү егете.
КЕЙӘҮ ҺАНДЫҒЫ (Р: ритуальный сундук жениха; И.: brideroom’s ritual chest; T: güvey sandığı) и. этн.
Туйҙа килен яғына таратыу өсөн бүләктәр һалып алып килгән кейәү һандығы. □ Ритуальный сундук жениха (со свадебными подарками). И Туйҙың икенсе көнөндә кейәу һандығын сығаралар. Экспедиция материалдарынан.
КЕЙӘҺЕ ЕТЕҮ (кейәһе ет-) ҡ. диал. ҡар. коһоро төшөү.
КЕКС [рус. < ингл. cake, күплектә cakes] (Р: кекс; И.: саке; Т: кек) и.
Йөҙөм ҡушып, майға баҫылған татлы икмәк. □ Кекс. Кекс бешереу. Йөҙөмлө кекс.
КЕЛЕ-ГЕЛЕ (Р: слово для подзывания гусей; И.: word for touting geese; T: kazları çağırma ünlemi) оҡш. диал.
Ҡаҙҙарҙы саҡырыу һүҙе. □ Слово для подзывания гусей.
КЕЛЕН (Р: язвенная болезнь ротовой полости у лошадей; И.: kind of veterinary condition; T: bir at hastalığı) и.
1. в em. Малдың ауыҙ ҡыуышлығында барлыҡҡа килгән сей яра ауырыуы. □ Язвенная болезнь ротовой полости у лошадей.
2. миф. Мал ауырыуҙары эйәһе. □ Дух болезни животных.
405