Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 550
Поиск по словарям
КОМПАС
исем-фамилияһын алмаштырып, йәшеренеп йәшәргә мәжбур. Ә. Хәкимов.
КОМПАС [рус. < ит. compasso < гол. kompas] (Р.: компас; И.: compass; T.: pusula) и.
Донъя тарафтарын билдәләй торған прибор; ҡиблама. □ Компас. Электрон компас. Цифрлы компас. Магнитлы компас. Йунә-леште компасҡа ҡарап билдәләу. Компас буйынса барыу. И Бына шатланыу сираты Фэриткә килеп етте: оло улына атаһы бер компас буләк итте. Т. Арслан. Артыҡ йөктәре юҡ ине уларҙың [геологтарҙың]: компас, магнитометр ҙа сукеш. Н. Мусин.
КОМПЕНСАТОР [рус. < лат. compensare ‘тиңләү’] (Р: компенсатор; И.: canceller, compensator; T.: kompansatör) и.
Механизмдың дөрөҫ эшләүенә ҡамасаулаусы тышҡы тәьҫирҙәрҙе бөтөрөү өсөн тәғәйенләнгән ҡулайлама. □ Компенсатор. / Компенсаторный. Оптик компенсатор. Синхронлы компенсатор. Клапандар компенсаторы. Һыу торбалары компенсаторы. Компенсатор механизмдары. Компенсатор функциялары.
КОМПЕНСАЦИОН (Р: компенсационный; И.: compensation; T.: ödünlü) с.
1. Компенсацияға (1) бәйләнешле. □ Компенсационный Компенсацион туләуҙәр. Компенсацией фонд.
2. Компенсация өсөн хеҙмәт итә торған. □ Компенсационный. Компенсацион маятник.
КОМПЕНСАЦИЯ [рус. < лат. сотреп-satio < compensare] (Р: компенсация; И.: compensation; T.: tazmin) и.
1. Тотолған әйбер, күрелгән зыян, өҫтәмә эш йәки башҡа шуның кеүек нәмәне ҡаплар өсөн түләнгән хаҡ. □ Компенсация (возмещение, вознаграждение). / Компенсационный. Аҡсалата компенсация. Тулы компенсация. Компенсация туләуҙәре. Компенсация фонды. Файҙаланылмаған отпуск өсөн компенсация. Компенсация биреу. ■ Былтыр майҙа ойошма ябылған, ләкин бындай осраҡта туләнә торған компенсация 155 кешенең береһенә лә туләнмәгән. «Башҡортостан», 4 апрель 2012.
2. мед. Ауырыуҙан килгән үҙгәрешкә организмдың яраҡлашыуы. □ Компенсация (выравнивание наступивших в организме болезненных расстройств). / Компенсационный. Йөрәк эшсәнлеге компенсацияһы. Бауыр ауырыуы компенсацияһы.
3. тех. Механизмдың эшенә зыян итерлек сит шарттарҙың тигеҙләнеше. □ Компенсация (устранение внешних влияний, мешающих действию точных механизмов). / Компенсационный. Киблама компенсацияһы. Компенсация ҡоролмаһы. Баҫым компенсацияһы. Компенсация маятнигы.
КОМПЕНСАЦИЯЛАНЫУ (компенса-циялан-) ҡ. төш. ҡар. компенсациялау. страд, от компенсациялау. Компенсация-ланған йөрәк ауырыуы. Курелгән зыян ком-пенсацияланды. Компенсацияланған отпуск.
КОМПЕНСАЦИЯЛАУ (компенсацияла-) (Р: компенсировать; И.: compensate; Т: tazmin etmek) ҡ.
Зыянды, өҫтәмә эш йәки башҡа шуның кеүек нәмәне ҡаплау. □ Компенсировать. Зыянды компенсациялау. Отпускыны компенсациялау. ■ Торлаҡ һәм коммуналь хеҙмәттәргә туләуҙәргә сығымдарҙы аҡсалата компенсациялау ай һайын башҡарыла. «Башҡортостан», 6 апрель 2012.
КОМПЕТЕНТЛЫ (Р: компетентный; И.: competent; T: yetkili) с.
1. Айырым бер әлкәлә тейешле белеме булған, яҡшы белемле. □ Компетентный (знающий). Компетентлы табип. Компетентлы белгес. ■ [Королтайҙа] 1000-дән ашыу компетентлы белгес .. Рәсәй федерализмы, милли матбуғат, милли мәғариф, башҡорт телен һаҡлау һәм уҫтереу, эшҡыуарлыҡ һ. б. мәсьәләләр буйынса фекер алышып, йыйын ҡарарына резолюциялар әҙерләне. «Ағиҙел», № 7, 2010.
2. Вазифаһы буйынса берәй эште, мәсьәләне хәл итеүгә хоҡуҡлы. □ Компетентный (правомочный). Компетентлы ойошма. Компетентлы комиссия. ■ Оҙаҡламай бер нисә кешенән торған компетентлы йыйылыш булды. И. Абдуллин. Комиссияға бөтә компетентлы ойошмаларҙың да вәкилдәре инде. Р. Солтангәрәев.
550
исем-фамилияһын алмаштырып, йәшеренеп йәшәргә мәжбур. Ә. Хәкимов.
КОМПАС [рус. < ит. compasso < гол. kompas] (Р.: компас; И.: compass; T.: pusula) и.
Донъя тарафтарын билдәләй торған прибор; ҡиблама. □ Компас. Электрон компас. Цифрлы компас. Магнитлы компас. Йунә-леште компасҡа ҡарап билдәләу. Компас буйынса барыу. И Бына шатланыу сираты Фэриткә килеп етте: оло улына атаһы бер компас буләк итте. Т. Арслан. Артыҡ йөктәре юҡ ине уларҙың [геологтарҙың]: компас, магнитометр ҙа сукеш. Н. Мусин.
КОМПЕНСАТОР [рус. < лат. compensare ‘тиңләү’] (Р: компенсатор; И.: canceller, compensator; T.: kompansatör) и.
Механизмдың дөрөҫ эшләүенә ҡамасаулаусы тышҡы тәьҫирҙәрҙе бөтөрөү өсөн тәғәйенләнгән ҡулайлама. □ Компенсатор. / Компенсаторный. Оптик компенсатор. Синхронлы компенсатор. Клапандар компенсаторы. Һыу торбалары компенсаторы. Компенсатор механизмдары. Компенсатор функциялары.
КОМПЕНСАЦИОН (Р: компенсационный; И.: compensation; T.: ödünlü) с.
1. Компенсацияға (1) бәйләнешле. □ Компенсационный Компенсацион туләуҙәр. Компенсацией фонд.
2. Компенсация өсөн хеҙмәт итә торған. □ Компенсационный. Компенсацион маятник.
КОМПЕНСАЦИЯ [рус. < лат. сотреп-satio < compensare] (Р: компенсация; И.: compensation; T.: tazmin) и.
1. Тотолған әйбер, күрелгән зыян, өҫтәмә эш йәки башҡа шуның кеүек нәмәне ҡаплар өсөн түләнгән хаҡ. □ Компенсация (возмещение, вознаграждение). / Компенсационный. Аҡсалата компенсация. Тулы компенсация. Компенсация туләуҙәре. Компенсация фонды. Файҙаланылмаған отпуск өсөн компенсация. Компенсация биреу. ■ Былтыр майҙа ойошма ябылған, ләкин бындай осраҡта туләнә торған компенсация 155 кешенең береһенә лә туләнмәгән. «Башҡортостан», 4 апрель 2012.
2. мед. Ауырыуҙан килгән үҙгәрешкә организмдың яраҡлашыуы. □ Компенсация (выравнивание наступивших в организме болезненных расстройств). / Компенсационный. Йөрәк эшсәнлеге компенсацияһы. Бауыр ауырыуы компенсацияһы.
3. тех. Механизмдың эшенә зыян итерлек сит шарттарҙың тигеҙләнеше. □ Компенсация (устранение внешних влияний, мешающих действию точных механизмов). / Компенсационный. Киблама компенсацияһы. Компенсация ҡоролмаһы. Баҫым компенсацияһы. Компенсация маятнигы.
КОМПЕНСАЦИЯЛАНЫУ (компенса-циялан-) ҡ. төш. ҡар. компенсациялау. страд, от компенсациялау. Компенсация-ланған йөрәк ауырыуы. Курелгән зыян ком-пенсацияланды. Компенсацияланған отпуск.
КОМПЕНСАЦИЯЛАУ (компенсацияла-) (Р: компенсировать; И.: compensate; Т: tazmin etmek) ҡ.
Зыянды, өҫтәмә эш йәки башҡа шуның кеүек нәмәне ҡаплау. □ Компенсировать. Зыянды компенсациялау. Отпускыны компенсациялау. ■ Торлаҡ һәм коммуналь хеҙмәттәргә туләуҙәргә сығымдарҙы аҡсалата компенсациялау ай һайын башҡарыла. «Башҡортостан», 6 апрель 2012.
КОМПЕТЕНТЛЫ (Р: компетентный; И.: competent; T: yetkili) с.
1. Айырым бер әлкәлә тейешле белеме булған, яҡшы белемле. □ Компетентный (знающий). Компетентлы табип. Компетентлы белгес. ■ [Королтайҙа] 1000-дән ашыу компетентлы белгес .. Рәсәй федерализмы, милли матбуғат, милли мәғариф, башҡорт телен һаҡлау һәм уҫтереу, эшҡыуарлыҡ һ. б. мәсьәләләр буйынса фекер алышып, йыйын ҡарарына резолюциялар әҙерләне. «Ағиҙел», № 7, 2010.
2. Вазифаһы буйынса берәй эште, мәсьәләне хәл итеүгә хоҡуҡлы. □ Компетентный (правомочный). Компетентлы ойошма. Компетентлы комиссия. ■ Оҙаҡламай бер нисә кешенән торған компетентлы йыйылыш булды. И. Абдуллин. Комиссияға бөтә компетентлы ойошмаларҙың да вәкилдәре инде. Р. Солтангәрәев.
550