Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 565
Поиск по словарям
КОНСЕРВАТИВ
1. Имтиханда йәки башҡа нәмәлә башҡаларҙан өҫтөнлөк күрһәтеп, уҡырға йәки эшкә ҡабул ителеү. □ Пройти по конкурсу ■ Бына Әсғәт мәктәпте тамамланы, Мәскәугә китте, ә ун биш көндән, кире әйләнеп ҡайтты: конкурстанутмәгән... Ғ. Әмири.
2. Һатыулашыу комиссияһы тарафынан еңеүсе тип иғлан ителеү. □ Пройти по конкурсу, выиграть конкурс (в торгах). Конкурстан уткән ойошма.
КОНОВАЛ [рус.] (Р.: коновал; И.: horse doctor; T.: veteriner) и. иҫк.
Мал-тыуарҙы баға, им-том итә торған белгес. □ Коновал. Коновалда атты дауалау. Һыйырҙы коновалға курһәтеу. И [Кисель:] һаумыһығыҙ, егеттәр! Мин — Прокопий Прокопьевич Кисель. Мал фельдшеры. Коновал. Полковый коновал. М. Кәрим.
КОНОВОД [рус.] (Р: коновод; И.: horseholder; T.: at bakıcısı) и. иҫк. хәрби.
Ғәскәри һыбайлылар йәйәүләгән арала аттарҙы ҡарап тора торған кеше. □ Коновод. Коновод булып хеҙмәт итеу. ■ Коновод Муллағәли Хәсәнов өлкән лейтенантҡа ат килтереп еткерҙе, Хәбиров сабып килгән атҡа һикереп менде лә орудиелар артынан елдерҙе. Ә. Ихсан. Коновод ҡулынан ысҡынған Ҡантурат һөйөклө хужаһы киткән яҡҡа ташланып, ике аралағы мина ҡыры буйлап һуҙылып-һуҙылып саба, ти. Й. Солтанов. Коновод Сәлим Мөхәмәтйәнов урман башында, ғәҙәттәгесә, өс атты һаҡлап, Йомадилов менән мине көтөп торҙо. С. Әлибаев.
КОНСЕНСУС [рус. < лат. consensus] (Р.: консенсус; И.: consensus; T.: fikir birliği) и.
1. рәсми. Халыҡ-ара килешеүҙәргә ҡул ҡуйыу алдынан тарафтар яғынан, үҙ-ара һөйләшеүҙәр үткәреп, уртаҡ фекергә килеү.
□ Консенсус (общее согласие, лежащее в основе подписания международного договора).
2. кит. Уртаҡ фекергә килеү, килешеү.
□ Консенсус (согласие, единодушное принятие чего-л.). Консенсусҡа килеу.
КОНСЕРВА [рус. < фр. conserves < лат. conservare ‘һаҡлау’] (Р: консервы; И.: tinned food; T.: konserve) и..
Боҙолоуҙан һаҡлау өсөн герметик ябыулы быяла йәки ҡалай һауытҡа махсус
эшкәртеп тултырылған ашамлыҡ. □ Консервы. Кыяр консерваһы. Һыйыр ите консерваһы. Еләк-емеш консерваһы. Консерва цехы. Кышҡа консерва эшләу. ■ Байғужа менән Буранбай, офицерҙар кухняһы өсөн килтерелгән кухня складына барып, ярты һарыҡ ите, бер тауыҡ, ярма, консервалар, сусҡа майҙары урлап алып ҡайтҡандар. Д. Юлтый. [Рахманов — Вьюгинға:] Судҡа консерва цехының нисек ойошторолоуы тураһында һөйләгеҙ. А. Абдуллин. Азамат,.. электр булмағас, ашханала ла бер ни юҡтыр, тип, шырпы һыҙғылап, консерваһын асты, ҡатҡан икмәген тапты. Р Солтангәрәев.
КОНСЕРВАЛАНЫУ (консервалан-) ҡ. төш. ҡар. консервалау, страд, от консервалау. Консерваланған ҡыяр. Консерваланған борос. Киптерелгән һәм консерваланған аҙыҡтарҙы етештереу тулыһы менән механизацияланған.
КОНСЕРВАЛАУ (консервала-) [рус. < лат. conservare ‘һаҡлау’] (Р: консервировать; И.: preserve; tin; T.: konserve yapmak) ҡ.
Аҙыҡ-түлекте боҙолмай оҙаҡ һаҡланһын өсөн тейешенсә эшкәртеп, быяла йәки ҡалай һауытҡа томалап ябыу. □ Консервировать. // Консервирование. Ит консервалау. Кыяр консервалау. Бәшмәк консервалау.
■ Районда шәхси эшҡыуарҙар ҡурған картуф менән ҡош итен консервалай башланы. «Башҡортостан», 12 октябрь 2010.
КОНСЕРВАНТ [рус. < фр. conserves < лат. conservare] (Р: консервант; И.: con-servant; T.: koruyucu madde) и.
Аҙыҡ-түлекте оҙаҡ һаҡлауға булышлыҡ итеүсе матдә. □ Консервант. Консервант ҡушыу. Консервант өҫтәу. Консервант ҡулланыу. Зыянһыҙ консервант. Көслө консервант. Аҙыҡ-тулек консерванты.
КОНСЕРВАТИВ (Р: консервативный; И.: conservative; T.: muhafazakar) с.
1. Иҫкелекте яҡлаусы, яңылыҡҡа ҡаршы. □ Консервативный (основанный на идеологии консерватизма). Консерватив кеше. Консерватив ҡараш. Консерватив фирҡәләр.
■ Шуныһы характерлы, консерватив романтизм менән прогрессив романтизм беҙҙә икеһе ике осорҙа барлыҡҡа килде һәм
565
1. Имтиханда йәки башҡа нәмәлә башҡаларҙан өҫтөнлөк күрһәтеп, уҡырға йәки эшкә ҡабул ителеү. □ Пройти по конкурсу ■ Бына Әсғәт мәктәпте тамамланы, Мәскәугә китте, ә ун биш көндән, кире әйләнеп ҡайтты: конкурстанутмәгән... Ғ. Әмири.
2. Һатыулашыу комиссияһы тарафынан еңеүсе тип иғлан ителеү. □ Пройти по конкурсу, выиграть конкурс (в торгах). Конкурстан уткән ойошма.
КОНОВАЛ [рус.] (Р.: коновал; И.: horse doctor; T.: veteriner) и. иҫк.
Мал-тыуарҙы баға, им-том итә торған белгес. □ Коновал. Коновалда атты дауалау. Һыйырҙы коновалға курһәтеу. И [Кисель:] һаумыһығыҙ, егеттәр! Мин — Прокопий Прокопьевич Кисель. Мал фельдшеры. Коновал. Полковый коновал. М. Кәрим.
КОНОВОД [рус.] (Р: коновод; И.: horseholder; T.: at bakıcısı) и. иҫк. хәрби.
Ғәскәри һыбайлылар йәйәүләгән арала аттарҙы ҡарап тора торған кеше. □ Коновод. Коновод булып хеҙмәт итеу. ■ Коновод Муллағәли Хәсәнов өлкән лейтенантҡа ат килтереп еткерҙе, Хәбиров сабып килгән атҡа һикереп менде лә орудиелар артынан елдерҙе. Ә. Ихсан. Коновод ҡулынан ысҡынған Ҡантурат һөйөклө хужаһы киткән яҡҡа ташланып, ике аралағы мина ҡыры буйлап һуҙылып-һуҙылып саба, ти. Й. Солтанов. Коновод Сәлим Мөхәмәтйәнов урман башында, ғәҙәттәгесә, өс атты һаҡлап, Йомадилов менән мине көтөп торҙо. С. Әлибаев.
КОНСЕНСУС [рус. < лат. consensus] (Р.: консенсус; И.: consensus; T.: fikir birliği) и.
1. рәсми. Халыҡ-ара килешеүҙәргә ҡул ҡуйыу алдынан тарафтар яғынан, үҙ-ара һөйләшеүҙәр үткәреп, уртаҡ фекергә килеү.
□ Консенсус (общее согласие, лежащее в основе подписания международного договора).
2. кит. Уртаҡ фекергә килеү, килешеү.
□ Консенсус (согласие, единодушное принятие чего-л.). Консенсусҡа килеу.
КОНСЕРВА [рус. < фр. conserves < лат. conservare ‘һаҡлау’] (Р: консервы; И.: tinned food; T.: konserve) и..
Боҙолоуҙан һаҡлау өсөн герметик ябыулы быяла йәки ҡалай һауытҡа махсус
эшкәртеп тултырылған ашамлыҡ. □ Консервы. Кыяр консерваһы. Һыйыр ите консерваһы. Еләк-емеш консерваһы. Консерва цехы. Кышҡа консерва эшләу. ■ Байғужа менән Буранбай, офицерҙар кухняһы өсөн килтерелгән кухня складына барып, ярты һарыҡ ите, бер тауыҡ, ярма, консервалар, сусҡа майҙары урлап алып ҡайтҡандар. Д. Юлтый. [Рахманов — Вьюгинға:] Судҡа консерва цехының нисек ойошторолоуы тураһында һөйләгеҙ. А. Абдуллин. Азамат,.. электр булмағас, ашханала ла бер ни юҡтыр, тип, шырпы һыҙғылап, консерваһын асты, ҡатҡан икмәген тапты. Р Солтангәрәев.
КОНСЕРВАЛАНЫУ (консервалан-) ҡ. төш. ҡар. консервалау, страд, от консервалау. Консерваланған ҡыяр. Консерваланған борос. Киптерелгән һәм консерваланған аҙыҡтарҙы етештереу тулыһы менән механизацияланған.
КОНСЕРВАЛАУ (консервала-) [рус. < лат. conservare ‘һаҡлау’] (Р: консервировать; И.: preserve; tin; T.: konserve yapmak) ҡ.
Аҙыҡ-түлекте боҙолмай оҙаҡ һаҡланһын өсөн тейешенсә эшкәртеп, быяла йәки ҡалай һауытҡа томалап ябыу. □ Консервировать. // Консервирование. Ит консервалау. Кыяр консервалау. Бәшмәк консервалау.
■ Районда шәхси эшҡыуарҙар ҡурған картуф менән ҡош итен консервалай башланы. «Башҡортостан», 12 октябрь 2010.
КОНСЕРВАНТ [рус. < фр. conserves < лат. conservare] (Р: консервант; И.: con-servant; T.: koruyucu madde) и.
Аҙыҡ-түлекте оҙаҡ һаҡлауға булышлыҡ итеүсе матдә. □ Консервант. Консервант ҡушыу. Консервант өҫтәу. Консервант ҡулланыу. Зыянһыҙ консервант. Көслө консервант. Аҙыҡ-тулек консерванты.
КОНСЕРВАТИВ (Р: консервативный; И.: conservative; T.: muhafazakar) с.
1. Иҫкелекте яҡлаусы, яңылыҡҡа ҡаршы. □ Консервативный (основанный на идеологии консерватизма). Консерватив кеше. Консерватив ҡараш. Консерватив фирҡәләр.
■ Шуныһы характерлы, консерватив романтизм менән прогрессив романтизм беҙҙә икеһе ике осорҙа барлыҡҡа килде һәм
565