Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 603
Поиск по словарям
КӨБӨСӘК
КӨБӨЛМӘ с. диал. ҡар. көбөлгән.
Көбөлмә салбар. Көбөлмә бишмәт. ■ Мин бына шуға хайран ҡалып ултырам әле: нишләптер өшөп кителде, көбөлмә салбарым да, көбөлмә бишмәтем дә йылылыҡ бирмәй башлаған. X. Ғиләжев.
КӨБӨЛӘ (Р: гороховая тля; И.: pea aphid; T: bezelye aphid’i) и. зоол. диал.
Борсаҡты зарарлай торған бәләкәй генә зыянлы бөжәк. □ Гороховая тля (лат. Acyr-thosiphon pisum). ■ Көбөләне халыҡ «борсаҡ бете», «телә» тип тә йөрөтә. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨЛӘЙ (Р.: как кобэ; И.: looking like a Bashkir traditional wooden vessel; T: havan gibi) с.
Көбө кеүек, көбө һымаҡ, көбөгә оҡшаған. □ Как кобэ (сосуд, предназначенный для приготовления кумыса и сбивания масла). Көбөләй кунәк. Көбөләй һауыт. ■ Кейәу ҡоймағы бешерәм тип, көбөләй тар, бейек һауытта яфаланып туғып тораһыгумы? Әйҙә, көбөгә һал да бешкәк менән туғыла, шулай яҡшыраҡ булыр, — тип, ецгәләр бер-береһен шаярталар. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨҢКӘ (Р: мутовка; И.: twirling stick; whisk; T.: çırpacak, havaneli) u.
1. этн. диал. Көбөлә ҡымыҙ бешә торған ағас болғауыс, бешкәк. □ Мутовка. Көбөцкә менән ҡымыҙ бешеу. И Бейә һөтөн көбөгә һалып, көбөцкә менән аҫҡа-өҫкә табан билдәле бер ваҡыттан һуц болғатыу ҡымыҙ бешеу тип атала. М. Бураҡаева.
2. миф. Башҡорттарҙың элекке ырым-ышаныуҙары буйынса, серле мәғәнәгә эйә булған (ҡот, бәхет килтерә торған), ташларға, баҫырға ярамаған, көбөлә ҡымыҙ бешә торған оҙон һаплы, йомро башлы ағас болғауыс. □ Мутовка (по поверьям башкир, ее нельзя выбрасывать, на нее нельзя наступать. В доме, где есть мутовка, есть кот ‘благополучие, счастье"). Көбөцкә бәхет килтерә. Көбөцкәне ташларға ярамай. Кө-бөцкәгә баҫырға ярамай. Көбөцкә — өйҙөц ҡото, тиҙәр.
КӨБӨР (Р: тряпичный половик; И.: kind of rag; T: paspas) и. диал.
Сепрәк балаҫ. □ Тряпичный половик. Көбөр һуғыу. Көбөр йәйеу. Буйлы көбөр. Ишек төбөнә көбөр йәйелгән. Көбөрҙө йыуып ҡуйырға кәрәк.
КӨБӨРГӘЙЕЛ и. зоол. диал. ҡар. гөбөргәйел. Көбөргәйел бик яй йөрөй. Көбөргәйел аяҡтарын ҡабығына индереп йоҡлай. Көбөргәйел ҡабынан эшләнгән тараҡ.
КӨБӨ САЛБАР (Р: стёганые брюки; И.: quilted trousers; T: kapitoneli pantalon) u. диал.
Һырылған салбар. □ Стёганые брюки. Көбө салбар кейеу. И Хәҙер ҙә көбө салбар кейәләр ул, милиция, мәҫәлән. Д. Шәрәфетдинов.
КӨБӨСӘК I (көбөсәге) (Р: маленький деревянный сосуд; И.: small wooden vessel; T: küçük havan) и. этн.
1. Айран, ҡатыҡ туҡыу, күбекмай бешеү өсөн ҡулланыла торған нәҙек, бик үк бейек булмаған һауыт; бәләкәй көбө. □ Маленький деревянный сосуд для приготовления айрана, сливочного масла. Көбөсәктәге айран. Көбөсәк ҡапҡасы. Ж Көбөсәктә бешелгән кубекмай менән йылы икмәк ифрат тәмле була. Экспедиция материалдарынан. Кыҙ балаларҙыц яҙғы тәуге ҡатыҡты сеуәтә йәки бәләкәс кенә көбөсәк менән ҡырға алып сығып, матурлап туҡып, бер-береһенә курһәтешеп, тәмләп ялап, ҡыҙыҡ итеп уйнауы — ойотҡан туҡышыу байрамы тип атала. Картотека фондынан.
2. миф. Башҡорттарҙың ырым-ышаныу-ҙары буйынса, серле мәғәнәгә эйә булған, байлыҡ, муллыҡ килтерә торған, һөт аҙыҡтары өсөн ҡыуыш ағастан яһалған һауыт. □ Маленький сосуд из полого ствола дерева для молочных продуктов, который, по представлениям башкир, притягивает изобилие, богатство. Көбөсәктә кубекмай бешеу. ■ Көбөсәгем-көбөсәк, һин барында, һин булғанда, байлыҡ, муллыҡ киләсәк. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨСӘК II (көбөсәге) (Р: ступица; И.: hub; T.: poyra) и. диал.
Тәгәрмәстең күсәргә кейҙерелә торған үҙәк өлөшө; көпсәк. □ Ступица. Арбакөбөсәге. Алғы көбөсәк. Тәгәрмәс көбөсәгенә тиклем
603
КӨБӨЛМӘ с. диал. ҡар. көбөлгән.
Көбөлмә салбар. Көбөлмә бишмәт. ■ Мин бына шуға хайран ҡалып ултырам әле: нишләптер өшөп кителде, көбөлмә салбарым да, көбөлмә бишмәтем дә йылылыҡ бирмәй башлаған. X. Ғиләжев.
КӨБӨЛӘ (Р: гороховая тля; И.: pea aphid; T: bezelye aphid’i) и. зоол. диал.
Борсаҡты зарарлай торған бәләкәй генә зыянлы бөжәк. □ Гороховая тля (лат. Acyr-thosiphon pisum). ■ Көбөләне халыҡ «борсаҡ бете», «телә» тип тә йөрөтә. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨЛӘЙ (Р.: как кобэ; И.: looking like a Bashkir traditional wooden vessel; T: havan gibi) с.
Көбө кеүек, көбө һымаҡ, көбөгә оҡшаған. □ Как кобэ (сосуд, предназначенный для приготовления кумыса и сбивания масла). Көбөләй кунәк. Көбөләй һауыт. ■ Кейәу ҡоймағы бешерәм тип, көбөләй тар, бейек һауытта яфаланып туғып тораһыгумы? Әйҙә, көбөгә һал да бешкәк менән туғыла, шулай яҡшыраҡ булыр, — тип, ецгәләр бер-береһен шаярталар. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨҢКӘ (Р: мутовка; И.: twirling stick; whisk; T.: çırpacak, havaneli) u.
1. этн. диал. Көбөлә ҡымыҙ бешә торған ағас болғауыс, бешкәк. □ Мутовка. Көбөцкә менән ҡымыҙ бешеу. И Бейә һөтөн көбөгә һалып, көбөцкә менән аҫҡа-өҫкә табан билдәле бер ваҡыттан һуц болғатыу ҡымыҙ бешеу тип атала. М. Бураҡаева.
2. миф. Башҡорттарҙың элекке ырым-ышаныуҙары буйынса, серле мәғәнәгә эйә булған (ҡот, бәхет килтерә торған), ташларға, баҫырға ярамаған, көбөлә ҡымыҙ бешә торған оҙон һаплы, йомро башлы ағас болғауыс. □ Мутовка (по поверьям башкир, ее нельзя выбрасывать, на нее нельзя наступать. В доме, где есть мутовка, есть кот ‘благополучие, счастье"). Көбөцкә бәхет килтерә. Көбөцкәне ташларға ярамай. Кө-бөцкәгә баҫырға ярамай. Көбөцкә — өйҙөц ҡото, тиҙәр.
КӨБӨР (Р: тряпичный половик; И.: kind of rag; T: paspas) и. диал.
Сепрәк балаҫ. □ Тряпичный половик. Көбөр һуғыу. Көбөр йәйеу. Буйлы көбөр. Ишек төбөнә көбөр йәйелгән. Көбөрҙө йыуып ҡуйырға кәрәк.
КӨБӨРГӘЙЕЛ и. зоол. диал. ҡар. гөбөргәйел. Көбөргәйел бик яй йөрөй. Көбөргәйел аяҡтарын ҡабығына индереп йоҡлай. Көбөргәйел ҡабынан эшләнгән тараҡ.
КӨБӨ САЛБАР (Р: стёганые брюки; И.: quilted trousers; T: kapitoneli pantalon) u. диал.
Һырылған салбар. □ Стёганые брюки. Көбө салбар кейеу. И Хәҙер ҙә көбө салбар кейәләр ул, милиция, мәҫәлән. Д. Шәрәфетдинов.
КӨБӨСӘК I (көбөсәге) (Р: маленький деревянный сосуд; И.: small wooden vessel; T: küçük havan) и. этн.
1. Айран, ҡатыҡ туҡыу, күбекмай бешеү өсөн ҡулланыла торған нәҙек, бик үк бейек булмаған һауыт; бәләкәй көбө. □ Маленький деревянный сосуд для приготовления айрана, сливочного масла. Көбөсәктәге айран. Көбөсәк ҡапҡасы. Ж Көбөсәктә бешелгән кубекмай менән йылы икмәк ифрат тәмле була. Экспедиция материалдарынан. Кыҙ балаларҙыц яҙғы тәуге ҡатыҡты сеуәтә йәки бәләкәс кенә көбөсәк менән ҡырға алып сығып, матурлап туҡып, бер-береһенә курһәтешеп, тәмләп ялап, ҡыҙыҡ итеп уйнауы — ойотҡан туҡышыу байрамы тип атала. Картотека фондынан.
2. миф. Башҡорттарҙың ырым-ышаныу-ҙары буйынса, серле мәғәнәгә эйә булған, байлыҡ, муллыҡ килтерә торған, һөт аҙыҡтары өсөн ҡыуыш ағастан яһалған һауыт. □ Маленький сосуд из полого ствола дерева для молочных продуктов, который, по представлениям башкир, притягивает изобилие, богатство. Көбөсәктә кубекмай бешеу. ■ Көбөсәгем-көбөсәк, һин барында, һин булғанда, байлыҡ, муллыҡ киләсәк. Экспедиция материалдарынан.
КӨБӨСӘК II (көбөсәге) (Р: ступица; И.: hub; T.: poyra) и. диал.
Тәгәрмәстең күсәргә кейҙерелә торған үҙәк өлөшө; көпсәк. □ Ступица. Арбакөбөсәге. Алғы көбөсәк. Тәгәрмәс көбөсәгенә тиклем
603