Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 609
Поиск по словарям
КӨҘГӨҺӨН
■ Көҙгөлөктә ҡорға һунар итәләр. Н. Мусин. Көҙгөлөктә ҡаҙ, урҙәк өмәләре гөрләп тора ауылда. С. Шәрипов.
КӨҘГӨЛӘГЕСӘ (Р.: как в зеркале; И.: mirror-like; T.: aynada olduğu gibi) 77.
Көҙгөләге кеүек. □ Как в зеркале, зеркально. Көҙгөләгесә сағылыш. Көҙгөләгесә куренеш. Көҙгөләгесә асыҡ. Көҙгөләгесә куренә.
КӨҘГӨЛӘЙ (Р.: как зеркало, зеркальный; И.: mirror-like; T.: ayna gibi) c.
Көҙгө кеүек ялтырап торған, шып-шыма. □ Как зеркало, зеркальный. Көҙгөләй паркет. Көҙгөләй ялтырау. Көҙгөләй кул өҫтө. ■ Әллә ҡайҙарға йәйрәп, көҙгөләй ялтырап ята Асылыкул. Диңгеҙме ни! «Башҡортостан», 10 июль 2011. • Яҙғы боҙға ярҙай булһа ла ышанма, көҙгө боҙға көҙгөләй булһа ла ышан. Мәҡәл.
КӨҘГӨЛӘНЕҮ (көҙгөлән-) (Р: становиться зеркально гладким, покрываться зеркальным блеском; И.: become smooth as а mirror; T.: ayna gibi düz olmak) ҡ.
1. Көҙгө һымаҡ шыма булыу, көҙгө кеүек ялтырау. □ Становиться, стать зеркально гладким, покрываться, покрыться зеркальным блеском. Боҙ көҙгөләнгән. И Көҙгөләнеп туңған боҙ өҫтөндә ҡоштай елә заман балаһы. Г. Юнысова.
2. Көслө яҡтылыҡ төшөп, күрмәҫ булыу, сағылйыу (куҙгә ҡарата). □ Отражаться. ■ Куҙ алдарым көҙгөләнеп китте сағылыуына ҡорос рельстың Картотека фондынан.
КӨҘГӨ СЕБЕШ (Р: недорослый цыплёнок; И.: undersize chick; T.: küçük civciv) и.
1. Көҙ көнө баҫып сығарылған, үҫеп, нығып өлгөрмәгән себеш. □ Недорослый цыплёнок. И Көҙгө себеш кеуек бисаралар, мейес башына ҡуйһаң — туңалар. Һ.Таҡташ.
2. кусм. Өтөк, хәстрүш (хәлһеҙ, йонсоу кешегә ҡарата әйтелә). □ Замухрышка (о человеке). ■ Зәбиҙә медицина институтын тамамлағас: «Хөрт булһа ла, өйөң булһын, көҙгө себеш кенә булһа ла, ирең булһын», — тип уйлап, ябыҡ ҡына, ауырыу ғына, уҙенән ун йәшкә оло уҡытыусыға кейәугә сыҡты. Р. Мифтахов.
КӨҘГӨСӨ (Р: зеркальщик; И.: silverer; T.: aynacı) и.
Көҙгө яһаусы оҫта, көҙгө ҡойоусы; көҙгө һатыусы. □ Зеркальщик. ■ Көҙгөсө көҙгө ҡоя, әсәйем ҡоймаҡ ҡоя. Картотека фондынан. Көҙгөсөләр ҡойҙомо икән бындай ҡыйыш көҙгөнө? Ниңә йәмһеҙ курһәтәлер был көҙгөсө көҙгөһө? Ф. Ғүмәров.
КӨҘГӨСӘ (Р: по-осеннему; И.: as in autumn; T.: sonbaharda olduğu gibi) p.
Көҙ миҙгеленә ярашлы. □ По-осеннему. Көҙгөсә һалҡын ел. Көҙгөсә кейенеу. Көҙгөсә саф һауа. Көҙгөсә һауа. Төндә көҙгөсә һалҡын — дурттән ете градусҡа тиклем йылы буласаҡ. Синоптиктар көндөң көҙгөсә йылы булыуын фаразлай. ■ Куңелде наҙлап, куктән ҡояш йылмайҙы, битте һәм сәстәрҙе иркәләп, еләҫ ел иҫте, һауа көҙгөсә һалҡынса һәм саф ине. «Йәшлек», 26 сентябрь 2011.
КӨҘГӨ СӘСКӘ (Р: безвременник; И.: colchicum; T.: acı çiğdem) и. бот.
Ныҡ ағыулы үҫемлек; ваҡытһыҙ сәскә, көҙләүек, ҡышлауыҡ, атаһыҙ бала, ялан зәғфрәне, ҡырағай зәғфрән, үләт зәғфрәне тигән исемдәр менән йөрөтөлөүсе. □ Безвременник, колхикум (лат. Colchicum). Көҙгө сәскә — ағыулы улән.
КӨҘГӨ ҺАБАН (Р: осенняя вспашка; И.: fall tillage; T.: sonbahar sürmesi) и. а. х.
Яҙ сәсеү өсөн баҫыуҙы көҙ һөрөп ҡалдырыу; туңға һөрөү. □ Осенняя вспашка, зяблевая пахота; зябь. И Көҙгө һабан һөрөргә сыҡҡан кешеләр кушегеп, куптән ук ауылға ҡайтып бөттөләр. Т. Йәнәби.
КӨҘГӨҺӨН (Р: осенью; И.: in autumn; T.: sonbaharda)^.
Көҙ көнө. □ Осенью. Көҙгөһөн ерҙе һөрөп ҡуйыу. Көҙгөһөн һоратырбыҙ. Көҙгөһөн барырбыҙ. ■ [Бабай:] Кара әле минең баҡсаны: ниндәй таҙа, ағастарҙың төбө йомшаҡ, һыңар ғына бөртөк суп таба алмаҫһың. .. Тик бына ҡарт ағастар ғына эс бошороп секерәйешеп ултыралар, көҙгөһөн уларҙы ҡырҡып ташларға уйлайым инде. И. Насыри. Көҙгөһөн ваҡытында һөрмәһәң, һуңынан һөрән һалһаң да булмай. Картотека фондынан. Көҙгөһөн Сәлмән баҡсанан быйма ба
20- 1.0117.12
609
■ Көҙгөлөктә ҡорға һунар итәләр. Н. Мусин. Көҙгөлөктә ҡаҙ, урҙәк өмәләре гөрләп тора ауылда. С. Шәрипов.
КӨҘГӨЛӘГЕСӘ (Р.: как в зеркале; И.: mirror-like; T.: aynada olduğu gibi) 77.
Көҙгөләге кеүек. □ Как в зеркале, зеркально. Көҙгөләгесә сағылыш. Көҙгөләгесә куренеш. Көҙгөләгесә асыҡ. Көҙгөләгесә куренә.
КӨҘГӨЛӘЙ (Р.: как зеркало, зеркальный; И.: mirror-like; T.: ayna gibi) c.
Көҙгө кеүек ялтырап торған, шып-шыма. □ Как зеркало, зеркальный. Көҙгөләй паркет. Көҙгөләй ялтырау. Көҙгөләй кул өҫтө. ■ Әллә ҡайҙарға йәйрәп, көҙгөләй ялтырап ята Асылыкул. Диңгеҙме ни! «Башҡортостан», 10 июль 2011. • Яҙғы боҙға ярҙай булһа ла ышанма, көҙгө боҙға көҙгөләй булһа ла ышан. Мәҡәл.
КӨҘГӨЛӘНЕҮ (көҙгөлән-) (Р: становиться зеркально гладким, покрываться зеркальным блеском; И.: become smooth as а mirror; T.: ayna gibi düz olmak) ҡ.
1. Көҙгө һымаҡ шыма булыу, көҙгө кеүек ялтырау. □ Становиться, стать зеркально гладким, покрываться, покрыться зеркальным блеском. Боҙ көҙгөләнгән. И Көҙгөләнеп туңған боҙ өҫтөндә ҡоштай елә заман балаһы. Г. Юнысова.
2. Көслө яҡтылыҡ төшөп, күрмәҫ булыу, сағылйыу (куҙгә ҡарата). □ Отражаться. ■ Куҙ алдарым көҙгөләнеп китте сағылыуына ҡорос рельстың Картотека фондынан.
КӨҘГӨ СЕБЕШ (Р: недорослый цыплёнок; И.: undersize chick; T.: küçük civciv) и.
1. Көҙ көнө баҫып сығарылған, үҫеп, нығып өлгөрмәгән себеш. □ Недорослый цыплёнок. И Көҙгө себеш кеуек бисаралар, мейес башына ҡуйһаң — туңалар. Һ.Таҡташ.
2. кусм. Өтөк, хәстрүш (хәлһеҙ, йонсоу кешегә ҡарата әйтелә). □ Замухрышка (о человеке). ■ Зәбиҙә медицина институтын тамамлағас: «Хөрт булһа ла, өйөң булһын, көҙгө себеш кенә булһа ла, ирең булһын», — тип уйлап, ябыҡ ҡына, ауырыу ғына, уҙенән ун йәшкә оло уҡытыусыға кейәугә сыҡты. Р. Мифтахов.
КӨҘГӨСӨ (Р: зеркальщик; И.: silverer; T.: aynacı) и.
Көҙгө яһаусы оҫта, көҙгө ҡойоусы; көҙгө һатыусы. □ Зеркальщик. ■ Көҙгөсө көҙгө ҡоя, әсәйем ҡоймаҡ ҡоя. Картотека фондынан. Көҙгөсөләр ҡойҙомо икән бындай ҡыйыш көҙгөнө? Ниңә йәмһеҙ курһәтәлер был көҙгөсө көҙгөһө? Ф. Ғүмәров.
КӨҘГӨСӘ (Р: по-осеннему; И.: as in autumn; T.: sonbaharda olduğu gibi) p.
Көҙ миҙгеленә ярашлы. □ По-осеннему. Көҙгөсә һалҡын ел. Көҙгөсә кейенеу. Көҙгөсә саф һауа. Көҙгөсә һауа. Төндә көҙгөсә һалҡын — дурттән ете градусҡа тиклем йылы буласаҡ. Синоптиктар көндөң көҙгөсә йылы булыуын фаразлай. ■ Куңелде наҙлап, куктән ҡояш йылмайҙы, битте һәм сәстәрҙе иркәләп, еләҫ ел иҫте, һауа көҙгөсә һалҡынса һәм саф ине. «Йәшлек», 26 сентябрь 2011.
КӨҘГӨ СӘСКӘ (Р: безвременник; И.: colchicum; T.: acı çiğdem) и. бот.
Ныҡ ағыулы үҫемлек; ваҡытһыҙ сәскә, көҙләүек, ҡышлауыҡ, атаһыҙ бала, ялан зәғфрәне, ҡырағай зәғфрән, үләт зәғфрәне тигән исемдәр менән йөрөтөлөүсе. □ Безвременник, колхикум (лат. Colchicum). Көҙгө сәскә — ағыулы улән.
КӨҘГӨ ҺАБАН (Р: осенняя вспашка; И.: fall tillage; T.: sonbahar sürmesi) и. а. х.
Яҙ сәсеү өсөн баҫыуҙы көҙ һөрөп ҡалдырыу; туңға һөрөү. □ Осенняя вспашка, зяблевая пахота; зябь. И Көҙгө һабан һөрөргә сыҡҡан кешеләр кушегеп, куптән ук ауылға ҡайтып бөттөләр. Т. Йәнәби.
КӨҘГӨҺӨН (Р: осенью; И.: in autumn; T.: sonbaharda)^.
Көҙ көнө. □ Осенью. Көҙгөһөн ерҙе һөрөп ҡуйыу. Көҙгөһөн һоратырбыҙ. Көҙгөһөн барырбыҙ. ■ [Бабай:] Кара әле минең баҡсаны: ниндәй таҙа, ағастарҙың төбө йомшаҡ, һыңар ғына бөртөк суп таба алмаҫһың. .. Тик бына ҡарт ағастар ғына эс бошороп секерәйешеп ултыралар, көҙгөһөн уларҙы ҡырҡып ташларға уйлайым инде. И. Насыри. Көҙгөһөн ваҡытында һөрмәһәң, һуңынан һөрән һалһаң да булмай. Картотека фондынан. Көҙгөһөн Сәлмән баҡсанан быйма ба
20- 1.0117.12
609