Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 610
Поиск по словарям
КӨҘГӘРӘК
шындай эре-эре картуф йыйып, тауҙай итеп өйөп ҡуйҙы, ти. Әкиәттән.
КӨҘГӘРӘК р. ҡар. көҙөн. ■ [Тәлғәт:] Миләушә, ницә шул ҡәҙәр ашығаһың, уйла-быраҡ эш итәйек. Көҙгәрәк яһарбыҙ туйҙы.
B. Исхаҡов.
КӨҘГӘСӘ (Р.: до наступления осени; И.: before autumn comes; T.: sonbahara kadar) р.
Көҙ еткәнсе. □ До наступления осени. Көҙгәсә эшләу. Көҙгәсә туҙеу. Көҙгәсә фатирҙа төроу.
КӨҘЛӨК I (көҙлөгө) (Р.: осенняя пора; И.: autumn; T.: güzlük) и.
Көҙгө көн, көҙгө ваҡыт. □ Осенняя пора. ■ Инде байып етәм тигәндә, ҡаты буранлы, яман боҙлө бер көҙлөктә уның байтаҡ малын йөт һәләк иткән. Ғ. Ибраһимов.
КӨҘЛӨК II (Р: осенний; И.: autumnal stock, supply; reserve; T.: sonbahar) с.
Көҙ көнөнә етерлек. □ Осенний, на осень (запас). Көҙлөк аҙыҡ. Көҙлөк бесән. Көҙлөк һаҡлыҡ.
КӨҘЛӨКТӘ (Р: осенью; И.: in autumn; T.: sonbaharda)/?, һөйл.
Көҙ көнө, көҙ мәлендә. □ Осенью, в осеннее время. Көҙлөктә уңыш байрамы уткәрер-беҙ. Ауылда көҙлөктә һуғым өмәләре гөрләп тора. ■ Игенсегә туҡ башаҡ көҙлөктә баш эйә. Ғ. Садиҡов.
КӨҘЛӘСг/ . диал. ҡар. көҙләүес. Көҙләсте ашатыу. Көҙләсте һимертеу. ■ Көҙләс булһа ла, көр генә куренә, шуны һуйып алырбыҙ хәҙер. Экспедиция материалдарынан.
КӨҘЛӘТЕҮ (көҙләт-) (Р: оставлять на осень; И.: leave for the autumn; T.: sonbahara bırakmak) ҡ. һөйл.
Көҙгөлөккә ҡалдырыу, көҙ буйы һаҡлау. □ Оставлять на осень, сохранять в течение осени. ■ Инде ҡара көҙ утеп, һалҡын ҡыш етеугә ҡарамаҫтан, Мәләуез шәкәр заводында тау-тау өйөлгән сөгөлдөр кагаттарын куреп хайран ҡалдым. Шәкәр сөгөлдөрөн көҙләтеуҙән шәкәрлелеге артамы икән әллә?
C. Рахманғолов.
КӨҘЛӘҮ I (көҙлә-) (Р: провести осень где-л.; И.: spend autumn somewhere; T: sonbaharı geçirmek) ҡ.
1. Ҡайҙа ла булһа көҙҙө үткәреү, көҙ уҙғанса тороу. □ Провести осень где-л., остаться на осень где-л. Тирмәлә көҙләу. Дачала көҙләу. ■ Таңғы сауҡалыҡта аҙаштырған йәшлек юлым инде көҙләгән. Ә.Таһирова.
2. этн. Йәйләүҙән һуң ыҙмаға яҡыныраҡ күсеп, көҙгө һыуыҡҡа тиклем ятыу; көҙгө йәйләүҙә тороу. □ Жить в осенней стоянке, пробыть всю осень. Йәйләуҙә көҙләу. Яланда көҙләу. ■ Был юлы көҙләу ҡыйыныраҡ булыр ахыры, тиештеләр бабайҙар. Б. Рафиҡов. Көҙгө сыуаҡлы матур көндәр ҡыҫҡарғас, өҙлөкһөҙ ағып торған ҡуйы, ҡара болоттар, ҡарлы ҡатыш яуындар алып килгән оҙон төндәр еткәс кенә тамамлана көҙләу. Т. Йәнәби.
КӨҘЛӘҮ II (Р: осенняя стоянка; И.: autumn quarters; T.: sonbaharda kalacak yer) и. этн.
Ыҙмаға ҡайтыр алдынан көҙ буйы йәшәй торған урын; көҙләү йорт, көҙгө йәйләү. □ Осенняя стоянка (место, где проводят осень до возвращения домой). Көҙләуҙә йәшәу. Көҙләуҙә тороу. ■ Боронораҡ башҡорттар көтөу-көтөу мал менән кусеп-ҡунып йөрөгән, һәр ырыуҙың, аймаҡтың, тубәнең яҙлау, йәйләу, көҙләу, ҡышлау тигән урындары булған. Ф. Күзбәков. Йәйләуҙән көҙләуҙәргә кускән ауылдарҙың йәнә бер уҙенсәлектәре бар: был ваҡытта ҡуйҙар һауылмай, уҫеп еткән бәрәстәре улар менән бергә утлай. Б. Рафиҡов.
КӨҘЛӘҮЕК (көҙләүеге) и. бот. ҡар. көҙгө сәскә.
КӨҘЛӘҮЕС (Р: осенний приплод (о ягнёнке или козлёнке)] И.: autumn litter; T.: sonbaharda doğmuş yavru) u.
Көҙгә ҡалып, һуңлап тыуған һарыҡ, кәзә бәрәсе. □ Осенний приплод (о ягнёнке или козлёнке). Көҙләуес һарыҡ. Көҙләуес кәзә. Көҙләуес йөнө. Көҙләуесте ашатыу. Көҙләуесте йәлләу.
КӨҘЛӘҮЕСЛӘҮ (көҙләүеслә-) (Р: ежегодно приносить приплод осенью (о ягнёнке или козлёнке); И.: have annual autumn litter; T.: sonbaharda yavrulamak) ҡ.
Йыл һайын көҙ көнө бәрәсләү. □ Ежегодно приносить приплод осенью (о ягнёнке
610
шындай эре-эре картуф йыйып, тауҙай итеп өйөп ҡуйҙы, ти. Әкиәттән.
КӨҘГӘРӘК р. ҡар. көҙөн. ■ [Тәлғәт:] Миләушә, ницә шул ҡәҙәр ашығаһың, уйла-быраҡ эш итәйек. Көҙгәрәк яһарбыҙ туйҙы.
B. Исхаҡов.
КӨҘГӘСӘ (Р.: до наступления осени; И.: before autumn comes; T.: sonbahara kadar) р.
Көҙ еткәнсе. □ До наступления осени. Көҙгәсә эшләу. Көҙгәсә туҙеу. Көҙгәсә фатирҙа төроу.
КӨҘЛӨК I (көҙлөгө) (Р.: осенняя пора; И.: autumn; T.: güzlük) и.
Көҙгө көн, көҙгө ваҡыт. □ Осенняя пора. ■ Инде байып етәм тигәндә, ҡаты буранлы, яман боҙлө бер көҙлөктә уның байтаҡ малын йөт һәләк иткән. Ғ. Ибраһимов.
КӨҘЛӨК II (Р: осенний; И.: autumnal stock, supply; reserve; T.: sonbahar) с.
Көҙ көнөнә етерлек. □ Осенний, на осень (запас). Көҙлөк аҙыҡ. Көҙлөк бесән. Көҙлөк һаҡлыҡ.
КӨҘЛӨКТӘ (Р: осенью; И.: in autumn; T.: sonbaharda)/?, һөйл.
Көҙ көнө, көҙ мәлендә. □ Осенью, в осеннее время. Көҙлөктә уңыш байрамы уткәрер-беҙ. Ауылда көҙлөктә һуғым өмәләре гөрләп тора. ■ Игенсегә туҡ башаҡ көҙлөктә баш эйә. Ғ. Садиҡов.
КӨҘЛӘСг/ . диал. ҡар. көҙләүес. Көҙләсте ашатыу. Көҙләсте һимертеу. ■ Көҙләс булһа ла, көр генә куренә, шуны һуйып алырбыҙ хәҙер. Экспедиция материалдарынан.
КӨҘЛӘТЕҮ (көҙләт-) (Р: оставлять на осень; И.: leave for the autumn; T.: sonbahara bırakmak) ҡ. һөйл.
Көҙгөлөккә ҡалдырыу, көҙ буйы һаҡлау. □ Оставлять на осень, сохранять в течение осени. ■ Инде ҡара көҙ утеп, һалҡын ҡыш етеугә ҡарамаҫтан, Мәләуез шәкәр заводында тау-тау өйөлгән сөгөлдөр кагаттарын куреп хайран ҡалдым. Шәкәр сөгөлдөрөн көҙләтеуҙән шәкәрлелеге артамы икән әллә?
C. Рахманғолов.
КӨҘЛӘҮ I (көҙлә-) (Р: провести осень где-л.; И.: spend autumn somewhere; T: sonbaharı geçirmek) ҡ.
1. Ҡайҙа ла булһа көҙҙө үткәреү, көҙ уҙғанса тороу. □ Провести осень где-л., остаться на осень где-л. Тирмәлә көҙләу. Дачала көҙләу. ■ Таңғы сауҡалыҡта аҙаштырған йәшлек юлым инде көҙләгән. Ә.Таһирова.
2. этн. Йәйләүҙән һуң ыҙмаға яҡыныраҡ күсеп, көҙгө һыуыҡҡа тиклем ятыу; көҙгө йәйләүҙә тороу. □ Жить в осенней стоянке, пробыть всю осень. Йәйләуҙә көҙләу. Яланда көҙләу. ■ Был юлы көҙләу ҡыйыныраҡ булыр ахыры, тиештеләр бабайҙар. Б. Рафиҡов. Көҙгө сыуаҡлы матур көндәр ҡыҫҡарғас, өҙлөкһөҙ ағып торған ҡуйы, ҡара болоттар, ҡарлы ҡатыш яуындар алып килгән оҙон төндәр еткәс кенә тамамлана көҙләу. Т. Йәнәби.
КӨҘЛӘҮ II (Р: осенняя стоянка; И.: autumn quarters; T.: sonbaharda kalacak yer) и. этн.
Ыҙмаға ҡайтыр алдынан көҙ буйы йәшәй торған урын; көҙләү йорт, көҙгө йәйләү. □ Осенняя стоянка (место, где проводят осень до возвращения домой). Көҙләуҙә йәшәу. Көҙләуҙә тороу. ■ Боронораҡ башҡорттар көтөу-көтөу мал менән кусеп-ҡунып йөрөгән, һәр ырыуҙың, аймаҡтың, тубәнең яҙлау, йәйләу, көҙләу, ҡышлау тигән урындары булған. Ф. Күзбәков. Йәйләуҙән көҙләуҙәргә кускән ауылдарҙың йәнә бер уҙенсәлектәре бар: был ваҡытта ҡуйҙар һауылмай, уҫеп еткән бәрәстәре улар менән бергә утлай. Б. Рафиҡов.
КӨҘЛӘҮЕК (көҙләүеге) и. бот. ҡар. көҙгө сәскә.
КӨҘЛӘҮЕС (Р: осенний приплод (о ягнёнке или козлёнке)] И.: autumn litter; T.: sonbaharda doğmuş yavru) u.
Көҙгә ҡалып, һуңлап тыуған һарыҡ, кәзә бәрәсе. □ Осенний приплод (о ягнёнке или козлёнке). Көҙләуес һарыҡ. Көҙләуес кәзә. Көҙләуес йөнө. Көҙләуесте ашатыу. Көҙләуесте йәлләу.
КӨҘЛӘҮЕСЛӘҮ (көҙләүеслә-) (Р: ежегодно приносить приплод осенью (о ягнёнке или козлёнке); И.: have annual autumn litter; T.: sonbaharda yavrulamak) ҡ.
Йыл һайын көҙ көнө бәрәсләү. □ Ежегодно приносить приплод осенью (о ягнёнке
610