Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 619
Поиск по словарям
көйлө
Сәрбиямал .. ҡоймаҡ, йыуаса, май, бал — бөтәһен дә ҡунаҡ алдына теҙҙе, сынаяҡтарға ҡара көйҙөрөп сәй яһарға кереште. 3. Биишева.
6. кусм. Рухи ғазапҡа дусар итеү, ҡайғыртыу □ Мучить, огорчать. ■ Ҡуҙҙай көйҙөрөп алғаны — Туҡтамыш хан уҙе ине. Халыҡ ижадынан. ® Бала бәләкәй саҡта һөйҙөрә, уҫә килә — көйҙөрә. Әйтем. Көйҙөргән дә тел, һөйҙөргән дә тел. Мәҡәл.
7. Сатира утында аяуһыҙ ҡаты тәнҡитләү. □ Беспощадно критиковать огнём сатиры, жечь. И Ундайҙарҙы тиргәйбеҙ, көйҙөргөс тәнҡит утына тотабыҙ. В. Исхаков.
КӨЙҘӨРӨҮ II (көйҙөр-) (Р: кастрировать (животных)', И.: castrate; T.: hadım etmek) ҡ.
Аталыҡ енесе биҙҙәрен алып ташлау; бестереү, һылыулау (хайуандарҙы). □ Холостить, кастрировать (животных). Айғырҙы көйҙөрөу. Этте көйҙөрөу. Бесәйҙе көйҙөрөу. ■ Исҡужа, өй һайын йөрөп, тәкә көйҙөргән. Нәҫел өсөн ҡалдырылмағанда, кәзә тәкәләрен бик йәшләй көйҙөрөп һимертергә кәрәк, ти икән. Әкиәттән.
КӨЙҘӨРӨҮ III (көйҙөр-) (Р: коптить;
И.: overdo; T.: isletmek) ҡ. диал.
Ыҫлау; утта өтәҫләү. □ Коптить. Ит көйҙөрөу. Балыҡ көйҙөрөу.
КӨЙҘӨРТӨҮ (көйҙөрт-) ҡ. йөкм. ҡар. көйҙөрөү I, II. понуд. от көйҙөрөү I, II. Бутҡаны көйҙөртөу. Икмәкте көйҙөртөу.
КӨЙҘӨРТТӨРӨҮ (көйҙөрттөр-) ҡ. йөкм. ҡар. көйҙөрөү I, II. понуд. от көйҙөрөү I, II. Әсеуташ менән көйҙөрттөрөу. Айғырҙы көйҙөрттөрөу.
КӨЙҘӘҮ I (көйҙә-) (Р: толочь; И.: pound; T.: dövmek, ezmek) ҡ. диал.
Бойҙай йәки тарыны килелә төйөп, ҡабығын һыҙырыу. □ Толочь (в ступке для шелушения зёрен). Коймаҡ бешереу өсөн тары көйҙәу. Бойҙай көйҙәу.
КӨЙҘӘҮ II (көйҙә-) ҡ. диал. ҡар. көй-ләү I. Урынды көйҙәу.
КӨЙЕК (көйеге) и. диал. ҡар. көйөк.
Көйек еҫе. Бәрәцге көйеге.
КӨЙЕКЛЕК (көйеклеге) и. диал. ҡар. көйөк. й Ниндәй ҙә булһа әйберҙец янғандан,
көйгәндән һуц барлыҡҡа килгән ҡалдығын йәки көйгән урынын көйеклек тиҙәр. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙ КӨЙЛӘҮ (көй көйлә-) (Р: петь; И.: hum; sing; T: söylemek) ҡ.
1. Йырлау, йыр йырлау (һуҙҙәр менән йәки һуҙһеҙ), музыкаль әҫәр башҡарыу. □ Петь, напевать какую-то мелодию. // Пение, напевание. Таныш көй көйләу. Боронғо көйҙәрҙе көйләу. Ауыҙ эсенән көйләу.
2. Ауаздар сығарыу, тауыш барлыҡҡа килтереү. □ Издавать какой-то звук. ■ Иҫә ел, ауыр ҡайғылы: ҡурҡыныс көйҙәр көйләй ул. Һ.Таҡташ.
КӨЙ КҮТӘРЕҮ (көй күтәр-) (Р: поддерживать мелодию; И.: sing together; T: şarkıcıyı desteklemek) ҡ.
Йырлаусыны ҡеүәтләп, йыр ыңғайына тауыш биреү. □ Возгласами поддерживать мелодию. Көйҙө кутәреп алдылар. ■ Ҡарттар геуләп көй кутәрҙеләр. Һ. Дәүләтшина.
КӨЙЛӨ I (Р: мелодичный; И.: tuneful; Т: melodik) с.
1. Көйө булған, аһәңле, музыкаль яңғырашлы. □ Мелодичный, благозвучный, певучий. Көйлө тауыш.
2. һөйл. Көйгә һалып уҡый торған, шиғырға һалынған. □ Напевный, рифмованный, стихотворный. Көйлө әҫәр. Көйлө хат. Көйлө китап. ■ Фольклор әҫәрҙәренән көй-ләнә торғандарын, һөйләусенец көйөнә әйттереп, яҙҙырып алырға тырышырға кәрәк. Ә. Сөләймәнов.
КӨЙЛӨ II (Р: исправный; И.: in tune; T: akortlu) с.
1. Көйгә килтерелгән (музыка ҡоралына ҡарата). □ Исправный, настроенный (об инструментах, механизмах). Көйлө гитара. Көйлө инструменттар. Гитара көйлө.
2. кусм. Боҙоҡ түгел, төҙөк (ҡорал-ҡорамал һәм механизмға ҡарата). □ Отрегулированный, исправный. Балта, бысҡы көйлө булғас, эш яҡшы бара. Көйлө мотоцикл.
3. кусм. һөйл. Ыңғай, яйға килеүсән, тәртипле. □ Покладистый, сговорчивый, спокойный. Бында көйлө ҡыҙҙар, малайҙар йыйылған.
КӨЙЛӨ III (Р: хорошо; И.: good; T: iyi) р.
619
Сәрбиямал .. ҡоймаҡ, йыуаса, май, бал — бөтәһен дә ҡунаҡ алдына теҙҙе, сынаяҡтарға ҡара көйҙөрөп сәй яһарға кереште. 3. Биишева.
6. кусм. Рухи ғазапҡа дусар итеү, ҡайғыртыу □ Мучить, огорчать. ■ Ҡуҙҙай көйҙөрөп алғаны — Туҡтамыш хан уҙе ине. Халыҡ ижадынан. ® Бала бәләкәй саҡта һөйҙөрә, уҫә килә — көйҙөрә. Әйтем. Көйҙөргән дә тел, һөйҙөргән дә тел. Мәҡәл.
7. Сатира утында аяуһыҙ ҡаты тәнҡитләү. □ Беспощадно критиковать огнём сатиры, жечь. И Ундайҙарҙы тиргәйбеҙ, көйҙөргөс тәнҡит утына тотабыҙ. В. Исхаков.
КӨЙҘӨРӨҮ II (көйҙөр-) (Р: кастрировать (животных)', И.: castrate; T.: hadım etmek) ҡ.
Аталыҡ енесе биҙҙәрен алып ташлау; бестереү, һылыулау (хайуандарҙы). □ Холостить, кастрировать (животных). Айғырҙы көйҙөрөу. Этте көйҙөрөу. Бесәйҙе көйҙөрөу. ■ Исҡужа, өй һайын йөрөп, тәкә көйҙөргән. Нәҫел өсөн ҡалдырылмағанда, кәзә тәкәләрен бик йәшләй көйҙөрөп һимертергә кәрәк, ти икән. Әкиәттән.
КӨЙҘӨРӨҮ III (көйҙөр-) (Р: коптить;
И.: overdo; T.: isletmek) ҡ. диал.
Ыҫлау; утта өтәҫләү. □ Коптить. Ит көйҙөрөу. Балыҡ көйҙөрөу.
КӨЙҘӨРТӨҮ (көйҙөрт-) ҡ. йөкм. ҡар. көйҙөрөү I, II. понуд. от көйҙөрөү I, II. Бутҡаны көйҙөртөу. Икмәкте көйҙөртөу.
КӨЙҘӨРТТӨРӨҮ (көйҙөрттөр-) ҡ. йөкм. ҡар. көйҙөрөү I, II. понуд. от көйҙөрөү I, II. Әсеуташ менән көйҙөрттөрөу. Айғырҙы көйҙөрттөрөу.
КӨЙҘӘҮ I (көйҙә-) (Р: толочь; И.: pound; T.: dövmek, ezmek) ҡ. диал.
Бойҙай йәки тарыны килелә төйөп, ҡабығын һыҙырыу. □ Толочь (в ступке для шелушения зёрен). Коймаҡ бешереу өсөн тары көйҙәу. Бойҙай көйҙәу.
КӨЙҘӘҮ II (көйҙә-) ҡ. диал. ҡар. көй-ләү I. Урынды көйҙәу.
КӨЙЕК (көйеге) и. диал. ҡар. көйөк.
Көйек еҫе. Бәрәцге көйеге.
КӨЙЕКЛЕК (көйеклеге) и. диал. ҡар. көйөк. й Ниндәй ҙә булһа әйберҙец янғандан,
көйгәндән һуц барлыҡҡа килгән ҡалдығын йәки көйгән урынын көйеклек тиҙәр. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙ КӨЙЛӘҮ (көй көйлә-) (Р: петь; И.: hum; sing; T: söylemek) ҡ.
1. Йырлау, йыр йырлау (һуҙҙәр менән йәки һуҙһеҙ), музыкаль әҫәр башҡарыу. □ Петь, напевать какую-то мелодию. // Пение, напевание. Таныш көй көйләу. Боронғо көйҙәрҙе көйләу. Ауыҙ эсенән көйләу.
2. Ауаздар сығарыу, тауыш барлыҡҡа килтереү. □ Издавать какой-то звук. ■ Иҫә ел, ауыр ҡайғылы: ҡурҡыныс көйҙәр көйләй ул. Һ.Таҡташ.
КӨЙ КҮТӘРЕҮ (көй күтәр-) (Р: поддерживать мелодию; И.: sing together; T: şarkıcıyı desteklemek) ҡ.
Йырлаусыны ҡеүәтләп, йыр ыңғайына тауыш биреү. □ Возгласами поддерживать мелодию. Көйҙө кутәреп алдылар. ■ Ҡарттар геуләп көй кутәрҙеләр. Һ. Дәүләтшина.
КӨЙЛӨ I (Р: мелодичный; И.: tuneful; Т: melodik) с.
1. Көйө булған, аһәңле, музыкаль яңғырашлы. □ Мелодичный, благозвучный, певучий. Көйлө тауыш.
2. һөйл. Көйгә һалып уҡый торған, шиғырға һалынған. □ Напевный, рифмованный, стихотворный. Көйлө әҫәр. Көйлө хат. Көйлө китап. ■ Фольклор әҫәрҙәренән көй-ләнә торғандарын, һөйләусенец көйөнә әйттереп, яҙҙырып алырға тырышырға кәрәк. Ә. Сөләймәнов.
КӨЙЛӨ II (Р: исправный; И.: in tune; T: akortlu) с.
1. Көйгә килтерелгән (музыка ҡоралына ҡарата). □ Исправный, настроенный (об инструментах, механизмах). Көйлө гитара. Көйлө инструменттар. Гитара көйлө.
2. кусм. Боҙоҡ түгел, төҙөк (ҡорал-ҡорамал һәм механизмға ҡарата). □ Отрегулированный, исправный. Балта, бысҡы көйлө булғас, эш яҡшы бара. Көйлө мотоцикл.
3. кусм. һөйл. Ыңғай, яйға килеүсән, тәртипле. □ Покладистый, сговорчивый, спокойный. Бында көйлө ҡыҙҙар, малайҙар йыйылған.
КӨЙЛӨ III (Р: хорошо; И.: good; T: iyi) р.
619