Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 62
Поиск по словарям
ИОҠА
риза булһын тип. Экспедиция материалдарынан.
ЙОҠА IV с. диал. ҡар. ярлы. Йоҡа кеше. ■ Нәҫеле менән йоҡа улар. Бәғзеләренең бер кәзәнән башҡа бер нәмәһе лә юҡ. Экспедиция материалдарынан.
ЙОҠА БУЛЫУ (йоҡа бул-) (Р: жить без достатка; И.: live poorly; live from hand to mouth; T: sıkıntı içinde yaşamak) ҡ. диал.
Етешһеҙ тормош итеү. □ Еле сводить концы, жить без достатка. Көнитмеше йоҡа булды.
ЙОҠАҒИТ (Р.: кусок баранины; И.: a piece of mutton; T: koyun eti parçası) и. диал.
Көрәштә еңеүселәргә бүләк итеп бирелгән ҡыҫҡа ҡабырға ите; һебә. □ Кусок баранины (мясо на ложных рёбрах), который вручался победителям башкирской борьбы курэш. Йоҡағит өсөн көрәшеу. Йоҡағит алыу. Йоҡағит биреу.
ЙОҠАҠ с. диал. ҡар. йоҡа I. Йоҡаҡ пальто. Йоҡаҡ тун. И Бында [алаңҡырт ағаслыҡта] улән йоҡаҡ булһа ла, бик таҙа — ҡыйғаҡ улән генә, мал яратып ашар әле. Н. Мусин. Сәлимгәрәй кулдәген сисеп, сәкмәне ятҡан оло таш өҫтөнә һалды. Өҫтөнә йоҡаҡ ҡына камзул кейҙе. Я. Хамматов.
ЙОҠА ҠОРМАН (Р: сырть; И.: vimba bream; T.: eğrez balığı) и. зоол.
һаҙандар ғаиләһенә ҡараған, Балтика, Ҡара һәм Азов диңгеҙҙәренә ҡоя торған йылғаларҙа йәшәүсе аҡ итле, көмөш төҫөндәге уртаса ҙурлыҡтағы балыҡ. □ Сырть, рыбец (лат. Vimba vimba). Йоҡа ҡорманға ay ҡуйыу. Йоҡа ҡорман тотоу.
ЙОҠАЛАУ (йоҡала-) ҡ. диал. ҡар. йоҡартыу. Йышып йоҡалау. Йоҡалап ҡуйыу. Кейемде йыш йыуып йоҡалау.
ЙОҠАЛТАЙ с. диал. ҡар. ҡаҡса. Йоҡал-тай кәуҙәле. Йоҡалтай яңаҡ. Йоҡалтай кеше. Йоҡалтай әбей.
ЙОҠАЛЫҠ (йоҡалығы) (Р: тонкость; И.: thinness; T.: incelik) и.
Йоҡа булыу хәле. □ Тонкость; прозрачность. Таҡтаның йоҡалығы. ■ [Ҡотлобаев] атлай-атлай ҙа, декабрь яҡынлашыуға ҡарамаҫтан, ҡарҙыц утә йоҡалығына, запчасть етешмәу арҡаһында тракторҙар ре
монтлауҙың тотҡарланырына, тағы әллә ниндәй етешһеҙлектәргә әсенеп ҡуя. Ә. Хәкимов. Тулған ай аҫтында болоттарҙың йоҡалыҡтары, тиҙ шыуышыуҙары айырым-асыҡ куренә. А. Таһиров.
ЙОҠАН (Р: потомство; И.: posterity; T: döl döş) и. иҫк.
Нәҫел-ырыуҙың тамыры, тоҡомо, заты; йыуата. □ Потомство, род. Конайҙарҙың йоҡаны ныҡ. Әсәһенең йоҡаны.
♦ Йоҡаның ҡороһон ҡарғағанда әйтелә. □ прокл. Чтоб твой род вымер! Чтоб твоё потомство перевелось!
ЙОҠ АРТТЫРЫУ (йоҡарттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. йоҡартыу, понуд. от йоҡартыу. Таҡтаны йоҡарттырыу. Камырҙы йоҡарт-тырыу.
ЙОҠАРТЫЛЫУ (йоҡартыл-) ҡ. төш. ҡар. йоҡартыу, страд, от йоҡартыу. Йәймә йоҡартылды. Таҡта йышып йоҡартылды.
ЙОҠАРТЫУ (йоҡарт-) (Р: утончать; И.: make thinner; T: inceltmek) ҡ.
Йоҡа (1) хәлгә килтереү, йоҡаға әйлән-дереү. □ Утончать, делать более тонким. Камырҙы йәйеп йоҡартыу. Йоҡартып ҡырыу. Йоҡартып йышыу. ■ [Аҙнаев] .. бер нисә урындан тимер айыл ышҡып йоҡартҡан һорғолт ҡайышы менән билен ҡыҫа быуып, һыуыҡ саҡтарҙа ла хәрби формала йөрөй бирҙе. Н. Мусин. [Кеше] һигеҙенсе тотамы тәңгәленән осон киҫте, тишектәр яһаны ла, ауыҙға ҡаба торған яғын бәке мороно менән йоҡартып ҡырғас, ҡурайҙы тешенә терәне. Н. Мусин.
ЙОҠ АРЫНЫУ (йоҡарын-) ҡ. диал. ҡар. ябығыу. Ҡыҙ йоҡарынып киткән, һуғыш мәлендә халыҡ ныҡ йоҡарынды.
ЙОҠАРЫУ (йоҡар-) (Р: утончаться; И.: become thin; T: incelmek) ҡ.
1. Ҡалындан йоҡаға әйләнеү. □ Утончаться, становиться более тонким. Иҙән йоҡарған. Итектең табаны йоҡарған. ■ Был хужалыҡтың куп баҫыуҙарында ҡара тупраҡ йоҡарғайны. Н. Мусин. Ҡыш буйы ер өҫтөн юрған кеуек ҡаплап ятҡан көрттәр хәҙер көндән-көн йоҡарҙылар. Ә. Чаныш. Төньяҡ полюста океандың боҙ япмаһы һиҙелерлек йоҡарған. «Башҡортостан», 25 май 2011.
62
риза булһын тип. Экспедиция материалдарынан.
ЙОҠА IV с. диал. ҡар. ярлы. Йоҡа кеше. ■ Нәҫеле менән йоҡа улар. Бәғзеләренең бер кәзәнән башҡа бер нәмәһе лә юҡ. Экспедиция материалдарынан.
ЙОҠА БУЛЫУ (йоҡа бул-) (Р: жить без достатка; И.: live poorly; live from hand to mouth; T: sıkıntı içinde yaşamak) ҡ. диал.
Етешһеҙ тормош итеү. □ Еле сводить концы, жить без достатка. Көнитмеше йоҡа булды.
ЙОҠАҒИТ (Р.: кусок баранины; И.: a piece of mutton; T: koyun eti parçası) и. диал.
Көрәштә еңеүселәргә бүләк итеп бирелгән ҡыҫҡа ҡабырға ите; һебә. □ Кусок баранины (мясо на ложных рёбрах), который вручался победителям башкирской борьбы курэш. Йоҡағит өсөн көрәшеу. Йоҡағит алыу. Йоҡағит биреу.
ЙОҠАҠ с. диал. ҡар. йоҡа I. Йоҡаҡ пальто. Йоҡаҡ тун. И Бында [алаңҡырт ағаслыҡта] улән йоҡаҡ булһа ла, бик таҙа — ҡыйғаҡ улән генә, мал яратып ашар әле. Н. Мусин. Сәлимгәрәй кулдәген сисеп, сәкмәне ятҡан оло таш өҫтөнә һалды. Өҫтөнә йоҡаҡ ҡына камзул кейҙе. Я. Хамматов.
ЙОҠА ҠОРМАН (Р: сырть; И.: vimba bream; T.: eğrez balığı) и. зоол.
һаҙандар ғаиләһенә ҡараған, Балтика, Ҡара һәм Азов диңгеҙҙәренә ҡоя торған йылғаларҙа йәшәүсе аҡ итле, көмөш төҫөндәге уртаса ҙурлыҡтағы балыҡ. □ Сырть, рыбец (лат. Vimba vimba). Йоҡа ҡорманға ay ҡуйыу. Йоҡа ҡорман тотоу.
ЙОҠАЛАУ (йоҡала-) ҡ. диал. ҡар. йоҡартыу. Йышып йоҡалау. Йоҡалап ҡуйыу. Кейемде йыш йыуып йоҡалау.
ЙОҠАЛТАЙ с. диал. ҡар. ҡаҡса. Йоҡал-тай кәуҙәле. Йоҡалтай яңаҡ. Йоҡалтай кеше. Йоҡалтай әбей.
ЙОҠАЛЫҠ (йоҡалығы) (Р: тонкость; И.: thinness; T.: incelik) и.
Йоҡа булыу хәле. □ Тонкость; прозрачность. Таҡтаның йоҡалығы. ■ [Ҡотлобаев] атлай-атлай ҙа, декабрь яҡынлашыуға ҡарамаҫтан, ҡарҙыц утә йоҡалығына, запчасть етешмәу арҡаһында тракторҙар ре
монтлауҙың тотҡарланырына, тағы әллә ниндәй етешһеҙлектәргә әсенеп ҡуя. Ә. Хәкимов. Тулған ай аҫтында болоттарҙың йоҡалыҡтары, тиҙ шыуышыуҙары айырым-асыҡ куренә. А. Таһиров.
ЙОҠАН (Р: потомство; И.: posterity; T: döl döş) и. иҫк.
Нәҫел-ырыуҙың тамыры, тоҡомо, заты; йыуата. □ Потомство, род. Конайҙарҙың йоҡаны ныҡ. Әсәһенең йоҡаны.
♦ Йоҡаның ҡороһон ҡарғағанда әйтелә. □ прокл. Чтоб твой род вымер! Чтоб твоё потомство перевелось!
ЙОҠ АРТТЫРЫУ (йоҡарттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. йоҡартыу, понуд. от йоҡартыу. Таҡтаны йоҡарттырыу. Камырҙы йоҡарт-тырыу.
ЙОҠАРТЫЛЫУ (йоҡартыл-) ҡ. төш. ҡар. йоҡартыу, страд, от йоҡартыу. Йәймә йоҡартылды. Таҡта йышып йоҡартылды.
ЙОҠАРТЫУ (йоҡарт-) (Р: утончать; И.: make thinner; T: inceltmek) ҡ.
Йоҡа (1) хәлгә килтереү, йоҡаға әйлән-дереү. □ Утончать, делать более тонким. Камырҙы йәйеп йоҡартыу. Йоҡартып ҡырыу. Йоҡартып йышыу. ■ [Аҙнаев] .. бер нисә урындан тимер айыл ышҡып йоҡартҡан һорғолт ҡайышы менән билен ҡыҫа быуып, һыуыҡ саҡтарҙа ла хәрби формала йөрөй бирҙе. Н. Мусин. [Кеше] һигеҙенсе тотамы тәңгәленән осон киҫте, тишектәр яһаны ла, ауыҙға ҡаба торған яғын бәке мороно менән йоҡартып ҡырғас, ҡурайҙы тешенә терәне. Н. Мусин.
ЙОҠ АРЫНЫУ (йоҡарын-) ҡ. диал. ҡар. ябығыу. Ҡыҙ йоҡарынып киткән, һуғыш мәлендә халыҡ ныҡ йоҡарынды.
ЙОҠАРЫУ (йоҡар-) (Р: утончаться; И.: become thin; T: incelmek) ҡ.
1. Ҡалындан йоҡаға әйләнеү. □ Утончаться, становиться более тонким. Иҙән йоҡарған. Итектең табаны йоҡарған. ■ Был хужалыҡтың куп баҫыуҙарында ҡара тупраҡ йоҡарғайны. Н. Мусин. Ҡыш буйы ер өҫтөн юрған кеуек ҡаплап ятҡан көрттәр хәҙер көндән-көн йоҡарҙылар. Ә. Чаныш. Төньяҡ полюста океандың боҙ япмаһы һиҙелерлек йоҡарған. «Башҡортостан», 25 май 2011.
62