Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 623
Поиск по словарям
КӨЙӨҘ ҮЛӘНЕ
Көмбәҙләп, түбәһен көймә рәүешенә килтереп. □ В виде свода, построенный сводом. Көймәләп эшләнгән тушәм. Тубәһе көймәләп эшләнгән вокзал.
КӨЙМӘЛӘТЕҮ (көймәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көймәләү 1. понуд. от көймәләү 1. Сананы көймәләтеу. Арбаны көймәләтеу.
КӨЙМӘЛӘҮ (көймәлә-) (Р.: делать крытым (экипаж, сани}, И.: make covered; T: kapamak) ҡ.
1. Көймә ҡуйыу. □ Делать крытым (экипаж, сани), поставить верх. Сана көймәләу. Машина көймәләу. Экипаж көймәләу.
2. кусм. Ҡулды ҡаш өҫтөнә ҡуйып, күҙҙе ышыҡлау. □ Защищать глаза, прикрывать рукой. И Кояшҡа тура ҡарап булмағанға, уц ҡулының усы менән куҙ өҫтөн көймәләп, был яҡҡа йән-фарман сабып килеуселәрҙе туҙемһеҙлек менән көтөп, ҡарап тороуҙан башҡа сара юҡ ине. Ф. Ғүмәров.
КӨЙМӘ СӘСКӘҺЕ и. бот. диал. ҡар. юл япрағы. Кайҙа баҫма — көймә сәскәһе. ■ Көймә сәскәһен яраны уңалдырыу өсөн дә ҡулланалар. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙМӘТИТЕЙ и. бот. диал. ҡар. юл япрағы. Көймәтитей йыйыу. Көймәтитей ябыу.
КӨЙМӘ ЮЛЫ (Р. : дымоход; И.: chimney; T.: baca) и. диал.
Мейестә төтөн сығара торған юл; төтөн юлы. □ Дымоход. Көймә юлы ҡапланған. Көймә юлын таҙартыу.
КӨЙӨ I (Р: в ... виде, в ... состоянии; И.: postposition like; T.: şekilde) бәйл.
1. Төп килештәге исем, сифат, күрһәтеү алмашынан һәм үткән заман сифат ҡылымынан һуң килеп, ниндәй хәлдә, ни рәүешле булғанды белдерә; килеш, көйөнә, көйөнсә. □ В ... виде, в ... состоянии, будучи (послелог с сущ., прил., мест, и прич. прош. времени в осн. п.). Йәшел көйө. Сей көйө. Шул көйө. Баҫҡан көйө. Ятҡан көйө. Ултырған көйө. Еләкте йәшел көйө йыйыу. ■ Һәубән был өйрәкте тере көйө алырға уйлап, уғы менән ҡанатын имгәткән, ти. «Аҡбуҙат».
2. Мөмкинлек менән эш-ҡылыҡ араһындағы ҡаршылыҡты белдерә. □ В ... виде, в ... состоянии, будучи. Хәлһеҙ көйө. Сирле көйө.
Аңламаған көйө. Әҙерләнмәгән көйө. Йәш көйө. Карт көйө. Яҡын көйө. Йыраҡ көйө. Йылы көйө ашау. ■ Махсус белеме, әҙерлеге булмаған көйө ҙур эшкә тотонған. Ә. Гәрәев. Төҙәлеп етмәгән көйө йөрөп өҙлөктөм. Экспедиция материалдарынан. Улар [Ирек менән Марат] курәләтә ағасты оҙон көйө йыша, шунан фуганка менән тигеҙләй, закрой алалар. С. Шәрипов. [Корбандың әсәһе:] Йәш көйө ҡулынан килмәгән эштәргә ҡушып, имгәтеп бөтөрөрҙәр инде. С. Ҡудаш.
3. Бер эш-хәрәкәттең икенсе эш-хәрәкәт артынса уҡ башҡарылғанын белдерә. □ Сразу после чего-л. Килеп ингән көйө эшкә тотоноу.
КӨЙӨ II (Р.: перхоть; И.: dandruff, scurf; T: kepek) и. диал.
Сәс төбөнә йыйылған һәм кибеп ҡубып төшөп торған тире күҙәнәктәре; ҡауаҡ. □ Перхоть. Сәстәге көйө.
КӨЙӨҘ (Р.: ворсовый ковёр; И.: pile carpet; T.: hah) u.
1. Өбөрөләп, биҙәкләп йөндән һуғылған аҫалы балаҫ; келәм. П Шерстяной домотканый половик с узорами. ■ Һикегә куҙҙең яуын алып торған матур көйөҙ килтереп тушәне килен. Әсәһе тырыштырғандыр, курәһең, урындыҡҡа, һандыҡҡа ла аллы-гөллө көйөҙ тушәп йөрөй еңгәләре. М. Бураҡаева. Әйтерһең, ер өҫтөнә оҫта ҡулдар тарафынан һуғылған, куҙ яуын алырлыҡ ғәжәп ҙур көйөҙ тушәлгән. Н. Мусин.
2. диал. Суптарлап һуғылған шаршау йәки сымылдыҡ. □ Занавеска, вытканная с выборкой. ■ Биҙәк төшкән бәрхәт көйөҙ төҫлө, ҡыҙыҡтырып .. уҙенә куҙ нурын. М. Тажи.
3. диал. Тантана ваҡытында ат өҫтөнә ябыла торған аҫыл япма. □ Нарядная попона для лошади во время торжеств. Аттың өҫтөнә көйөҙ япҡандар.
4. диал. Кейеҙ. □ Войлок, кошма. ■ Балаҫты алығыҙ ҙа ҡунаҡтар яғына көйөҙҙө тушәгеҙ. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӨҘЛӘТЕҮ (көйөҙләт-) ҡ. диал. ҡар. көйҙөрөү II. Үгеҙ көйөҙләтеу. Тәкә кө-йөҙләтеу.
КӨЙӨҘ ҮЛӘНЕ (Р: медуница; И.: lungwort; T: ciğerotu) и. бот. диал.
623
Көмбәҙләп, түбәһен көймә рәүешенә килтереп. □ В виде свода, построенный сводом. Көймәләп эшләнгән тушәм. Тубәһе көймәләп эшләнгән вокзал.
КӨЙМӘЛӘТЕҮ (көймәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көймәләү 1. понуд. от көймәләү 1. Сананы көймәләтеу. Арбаны көймәләтеу.
КӨЙМӘЛӘҮ (көймәлә-) (Р.: делать крытым (экипаж, сани}, И.: make covered; T: kapamak) ҡ.
1. Көймә ҡуйыу. □ Делать крытым (экипаж, сани), поставить верх. Сана көймәләу. Машина көймәләу. Экипаж көймәләу.
2. кусм. Ҡулды ҡаш өҫтөнә ҡуйып, күҙҙе ышыҡлау. □ Защищать глаза, прикрывать рукой. И Кояшҡа тура ҡарап булмағанға, уц ҡулының усы менән куҙ өҫтөн көймәләп, был яҡҡа йән-фарман сабып килеуселәрҙе туҙемһеҙлек менән көтөп, ҡарап тороуҙан башҡа сара юҡ ине. Ф. Ғүмәров.
КӨЙМӘ СӘСКӘҺЕ и. бот. диал. ҡар. юл япрағы. Кайҙа баҫма — көймә сәскәһе. ■ Көймә сәскәһен яраны уңалдырыу өсөн дә ҡулланалар. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙМӘТИТЕЙ и. бот. диал. ҡар. юл япрағы. Көймәтитей йыйыу. Көймәтитей ябыу.
КӨЙМӘ ЮЛЫ (Р. : дымоход; И.: chimney; T.: baca) и. диал.
Мейестә төтөн сығара торған юл; төтөн юлы. □ Дымоход. Көймә юлы ҡапланған. Көймә юлын таҙартыу.
КӨЙӨ I (Р: в ... виде, в ... состоянии; И.: postposition like; T.: şekilde) бәйл.
1. Төп килештәге исем, сифат, күрһәтеү алмашынан һәм үткән заман сифат ҡылымынан һуң килеп, ниндәй хәлдә, ни рәүешле булғанды белдерә; килеш, көйөнә, көйөнсә. □ В ... виде, в ... состоянии, будучи (послелог с сущ., прил., мест, и прич. прош. времени в осн. п.). Йәшел көйө. Сей көйө. Шул көйө. Баҫҡан көйө. Ятҡан көйө. Ултырған көйө. Еләкте йәшел көйө йыйыу. ■ Һәубән был өйрәкте тере көйө алырға уйлап, уғы менән ҡанатын имгәткән, ти. «Аҡбуҙат».
2. Мөмкинлек менән эш-ҡылыҡ араһындағы ҡаршылыҡты белдерә. □ В ... виде, в ... состоянии, будучи. Хәлһеҙ көйө. Сирле көйө.
Аңламаған көйө. Әҙерләнмәгән көйө. Йәш көйө. Карт көйө. Яҡын көйө. Йыраҡ көйө. Йылы көйө ашау. ■ Махсус белеме, әҙерлеге булмаған көйө ҙур эшкә тотонған. Ә. Гәрәев. Төҙәлеп етмәгән көйө йөрөп өҙлөктөм. Экспедиция материалдарынан. Улар [Ирек менән Марат] курәләтә ағасты оҙон көйө йыша, шунан фуганка менән тигеҙләй, закрой алалар. С. Шәрипов. [Корбандың әсәһе:] Йәш көйө ҡулынан килмәгән эштәргә ҡушып, имгәтеп бөтөрөрҙәр инде. С. Ҡудаш.
3. Бер эш-хәрәкәттең икенсе эш-хәрәкәт артынса уҡ башҡарылғанын белдерә. □ Сразу после чего-л. Килеп ингән көйө эшкә тотоноу.
КӨЙӨ II (Р.: перхоть; И.: dandruff, scurf; T: kepek) и. диал.
Сәс төбөнә йыйылған һәм кибеп ҡубып төшөп торған тире күҙәнәктәре; ҡауаҡ. □ Перхоть. Сәстәге көйө.
КӨЙӨҘ (Р.: ворсовый ковёр; И.: pile carpet; T.: hah) u.
1. Өбөрөләп, биҙәкләп йөндән һуғылған аҫалы балаҫ; келәм. П Шерстяной домотканый половик с узорами. ■ Һикегә куҙҙең яуын алып торған матур көйөҙ килтереп тушәне килен. Әсәһе тырыштырғандыр, курәһең, урындыҡҡа, һандыҡҡа ла аллы-гөллө көйөҙ тушәп йөрөй еңгәләре. М. Бураҡаева. Әйтерһең, ер өҫтөнә оҫта ҡулдар тарафынан һуғылған, куҙ яуын алырлыҡ ғәжәп ҙур көйөҙ тушәлгән. Н. Мусин.
2. диал. Суптарлап һуғылған шаршау йәки сымылдыҡ. □ Занавеска, вытканная с выборкой. ■ Биҙәк төшкән бәрхәт көйөҙ төҫлө, ҡыҙыҡтырып .. уҙенә куҙ нурын. М. Тажи.
3. диал. Тантана ваҡытында ат өҫтөнә ябыла торған аҫыл япма. □ Нарядная попона для лошади во время торжеств. Аттың өҫтөнә көйөҙ япҡандар.
4. диал. Кейеҙ. □ Войлок, кошма. ■ Балаҫты алығыҙ ҙа ҡунаҡтар яғына көйөҙҙө тушәгеҙ. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӨҘЛӘТЕҮ (көйөҙләт-) ҡ. диал. ҡар. көйҙөрөү II. Үгеҙ көйөҙләтеу. Тәкә кө-йөҙләтеу.
КӨЙӨҘ ҮЛӘНЕ (Р: медуница; И.: lungwort; T: ciğerotu) и. бот. диал.
623