Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 635
Поиск по словарям
КӨЙӘРМӘН
Эйәрһеҙ ҙә һыбай менеп була торған һығылма билле ат. □ Конь с гибкой спиной, на котором можно ездить верхом без седла. Көйәнтәбил ат. Көйәнтәбил Ерәнсәй.
КӨЙӘНТӘ ЙӨНДОҘ(Ө) (Р.: пояс Ориона; И.: Orion's Belt; T.: Orion kemeri) и. астр, диал.
1. (баш хәреф менән) Таң алдынан көнбайышта байый торған, көйәнтәне хәтерләтеп теҙелгән өс йондоҙ. □ Пояс Ориона, созвездие Весов. ■ Куп тә утмәне, Тимерғаҙыҡ йондоҙо менән Көйәнтә йондоҙ ҙа ҡалҡты. М. Ғәли. Көйәнтә йондоҙ бар, хас көйәнтә инде. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Мифлаштырылған ырым-ыша-ныуҙар менән бәйле күк есеме. □ Мифологизированное небесное тело, связанное со множеством запретов, обычаев. И Таң алдынан байый торған өс көйәнтә йондоҙ курһәц — яҡшыға. Һынамыш.
КӨЙӘНТӘЛЕ (Р: коромысловый; И.: yoke; T: saka sırığı olan) с.
Көйәнтәһе булған әйбер. □ Коромысловый, рычажный. Көйәнтәле улсәу. Әйбер -ҙәрҙец ауырлығын көйәнтәле улсәу ярҙамында ла улсәп була. ■ Ер өҫтөнә тулған ай ҡарап тора. Көйәнтәле әкиәт ҡыҙы көңгөртһыу нурын ҡоя. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӘНТӘ Л EK I (көйәнтәлеге) (Р: материал для коромысла; И.: stuff for making yokes; T: saka sırığı malzemesi) и.
Көйәнтә яһай торған материал. □ Материал для коромысла. Был урманда көйән-тәлек куп.
КӨЙӘНТӘЛЕКII (Р: достаточный, пригодный для коромысла; И.: stuff for making yokes; T: saka sırığı için yeterli) с.
Көйәнтәгә етерлек, ярарлыҡ. □ Достаточный, пригодный для коромысла. Көйән-тәлек таҫма. Төрлө матур таҫма етерлек, йәлләмәгеҙ көйәнтәлек биҙәуесте.
КӨЙӘНТӘЛЕ ҠЫҘ (Р: пятна на Луне; И.: lunar spots; T.: Aydaki lekeler) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, айҙа торған ҡыҙ, айҙағы таптар. □ Пятна на Луне. Айҙа көйәнтәле ҡыҙ бар, тиҙәр. ■ Айҙағы көйәнтәле Зөһрә ҡыҙ ҙа мине курәме икән? Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӘНТӘЛӘП (Р: коромыслом; И.: on a yoke; T.: saka sırığı ile) р.
Көйәнтә менән, көйәнтәгә элеп (ташыу, килтереу һ. б.) □ Коромыслом. Көйәнтәләп һыу ташыу. ■ [Әсәйем] һыуҙы көйәнтәләп ташып, шишмәләрҙең тәмен татытҡан. X. Назар. Бер көндө Сәғиҙә пар биҙрә көйәнтәләп һыуға барғанда, йылға ситендә ике ҡатын кер йыуып тора ине. М. Ғәли.
КӨЙӘНТӘ ЛӘТЕҮ (көйәнтәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көйәнтәләү, понуд. от көйәнтәләү. ■ Әйтерһең, ҡала ҡыҙы, көйәнтә менән ғумерҙә һыу ташымаған кеуек ҡылана. Тәнзилә тиҙ өйрәтте киленде: ауылдаштары курмәҫ борон икәуләп һыуға барҙылар ҙа, билем биртенде лә ҡуйҙы, тип һылтаулап, көйәнтәләтеуҙең бәләкәй генә бер хәйләһен уйлап тапты. «Юшатыр», 29 сентябрь 2009.
КӨЙӘНТӘЛӘҮ (көйәнтәлә-) (Р: брать, нацепить, подвешивать вёдра на коромысло; И.: suspend bucket on a yoke; T.: saka sırığına kova asmak) ҡ.
Көйәнтәгә (1) элеп күтәреү. □ Брать, нацепить, подвешивать вёдра на коромысло. Көйәнтәләп һыу ташыу. И Көйәнтәләп пар силәген, һыуға бара сибәрем. Таҡмаҡтан.
КӨЙӘНТӘ-СИЛӘК (көйәнтә-силәге) (Р: вёдра и коромысло; И.: bucket and yoke; yoke and all; T: kovalar ve saka sırığı) и. йыйн.
Күнәк һәм силәктәр (һыу ташыу йыһаздары). □ Вёдра и коромысло. ■ [Гөлбаныу], ҡалын шәлен ябынып, көйәнтә-силәген кутәреп, курше еңгәһе Мәрфуғаға керҙе. Ғ. Ибраһимов.
КӨЙӘНТӘЛӘШЕҮ (көйәнтәләш-) ҡ. урт. ҡар. көйәнтәләү, взаимн. от көйәнтәләү. Еңгәмдең һыуын көйәнтәләштем.
КӨЙӘНӘК с. ҡар. көйәлән. И Шул ҡәҙәр көйәнәк, шул ҡәҙәр ҙә тынғыһыҙ йән булһа ла булыр икән. М. Хисамова.
КӨЙӘПАПА и. зоол. диал. ҡар. ҡамҡа. Ике төрткөлө көйәпапа.
КӨЙӘР (Р: тяжело; И.: difficult; T: zor)/?. диал.
Ҡыйын кисерелгән; ауыр. □ Тяжело. Кешегә ул йылды көйәр булды.
КӨЙӘРМӘН (Р: болельщик; И.: fan; Т: taraftar) и.
635
Эйәрһеҙ ҙә һыбай менеп була торған һығылма билле ат. □ Конь с гибкой спиной, на котором можно ездить верхом без седла. Көйәнтәбил ат. Көйәнтәбил Ерәнсәй.
КӨЙӘНТӘ ЙӨНДОҘ(Ө) (Р.: пояс Ориона; И.: Orion's Belt; T.: Orion kemeri) и. астр, диал.
1. (баш хәреф менән) Таң алдынан көнбайышта байый торған, көйәнтәне хәтерләтеп теҙелгән өс йондоҙ. □ Пояс Ориона, созвездие Весов. ■ Куп тә утмәне, Тимерғаҙыҡ йондоҙо менән Көйәнтә йондоҙ ҙа ҡалҡты. М. Ғәли. Көйәнтә йондоҙ бар, хас көйәнтә инде. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Мифлаштырылған ырым-ыша-ныуҙар менән бәйле күк есеме. □ Мифологизированное небесное тело, связанное со множеством запретов, обычаев. И Таң алдынан байый торған өс көйәнтә йондоҙ курһәц — яҡшыға. Һынамыш.
КӨЙӘНТӘЛЕ (Р: коромысловый; И.: yoke; T: saka sırığı olan) с.
Көйәнтәһе булған әйбер. □ Коромысловый, рычажный. Көйәнтәле улсәу. Әйбер -ҙәрҙец ауырлығын көйәнтәле улсәу ярҙамында ла улсәп була. ■ Ер өҫтөнә тулған ай ҡарап тора. Көйәнтәле әкиәт ҡыҙы көңгөртһыу нурын ҡоя. Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӘНТӘ Л EK I (көйәнтәлеге) (Р: материал для коромысла; И.: stuff for making yokes; T: saka sırığı malzemesi) и.
Көйәнтә яһай торған материал. □ Материал для коромысла. Был урманда көйән-тәлек куп.
КӨЙӘНТӘЛЕКII (Р: достаточный, пригодный для коромысла; И.: stuff for making yokes; T: saka sırığı için yeterli) с.
Көйәнтәгә етерлек, ярарлыҡ. □ Достаточный, пригодный для коромысла. Көйән-тәлек таҫма. Төрлө матур таҫма етерлек, йәлләмәгеҙ көйәнтәлек биҙәуесте.
КӨЙӘНТӘЛЕ ҠЫҘ (Р: пятна на Луне; И.: lunar spots; T.: Aydaki lekeler) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, айҙа торған ҡыҙ, айҙағы таптар. □ Пятна на Луне. Айҙа көйәнтәле ҡыҙ бар, тиҙәр. ■ Айҙағы көйәнтәле Зөһрә ҡыҙ ҙа мине курәме икән? Экспедиция материалдарынан.
КӨЙӘНТӘЛӘП (Р: коромыслом; И.: on a yoke; T.: saka sırığı ile) р.
Көйәнтә менән, көйәнтәгә элеп (ташыу, килтереу һ. б.) □ Коромыслом. Көйәнтәләп һыу ташыу. ■ [Әсәйем] һыуҙы көйәнтәләп ташып, шишмәләрҙең тәмен татытҡан. X. Назар. Бер көндө Сәғиҙә пар биҙрә көйәнтәләп һыуға барғанда, йылға ситендә ике ҡатын кер йыуып тора ине. М. Ғәли.
КӨЙӘНТӘ ЛӘТЕҮ (көйәнтәләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көйәнтәләү, понуд. от көйәнтәләү. ■ Әйтерһең, ҡала ҡыҙы, көйәнтә менән ғумерҙә һыу ташымаған кеуек ҡылана. Тәнзилә тиҙ өйрәтте киленде: ауылдаштары курмәҫ борон икәуләп һыуға барҙылар ҙа, билем биртенде лә ҡуйҙы, тип һылтаулап, көйәнтәләтеуҙең бәләкәй генә бер хәйләһен уйлап тапты. «Юшатыр», 29 сентябрь 2009.
КӨЙӘНТӘЛӘҮ (көйәнтәлә-) (Р: брать, нацепить, подвешивать вёдра на коромысло; И.: suspend bucket on a yoke; T.: saka sırığına kova asmak) ҡ.
Көйәнтәгә (1) элеп күтәреү. □ Брать, нацепить, подвешивать вёдра на коромысло. Көйәнтәләп һыу ташыу. И Көйәнтәләп пар силәген, һыуға бара сибәрем. Таҡмаҡтан.
КӨЙӘНТӘ-СИЛӘК (көйәнтә-силәге) (Р: вёдра и коромысло; И.: bucket and yoke; yoke and all; T: kovalar ve saka sırığı) и. йыйн.
Күнәк һәм силәктәр (һыу ташыу йыһаздары). □ Вёдра и коромысло. ■ [Гөлбаныу], ҡалын шәлен ябынып, көйәнтә-силәген кутәреп, курше еңгәһе Мәрфуғаға керҙе. Ғ. Ибраһимов.
КӨЙӘНТӘЛӘШЕҮ (көйәнтәләш-) ҡ. урт. ҡар. көйәнтәләү, взаимн. от көйәнтәләү. Еңгәмдең һыуын көйәнтәләштем.
КӨЙӘНӘК с. ҡар. көйәлән. И Шул ҡәҙәр көйәнәк, шул ҡәҙәр ҙә тынғыһыҙ йән булһа ла булыр икән. М. Хисамова.
КӨЙӘПАПА и. зоол. диал. ҡар. ҡамҡа. Ике төрткөлө көйәпапа.
КӨЙӘР (Р: тяжело; И.: difficult; T: zor)/?. диал.
Ҡыйын кисерелгән; ауыр. □ Тяжело. Кешегә ул йылды көйәр булды.
КӨЙӘРМӘН (Р: болельщик; И.: fan; Т: taraftar) и.
635