Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 636
Поиск по словарям
КӨЙӘРМӘНДӘРСӘ
Спорт ярышын үтә яратҡан, уның барышы һәм ундағы уңыштар менән ныҡ ҡыҙыҡһынған, ҡайһылыр төркөмгә уңыш теләгәң кеше. □ Болельщик. Көйәрмән булыу. «Салауат Юлаев» командаһы көйәрмәндәре.
КӨЙӘРМӘНДӘРСӘ (Р.: как болельщик; И.: as a fan; T.: taraftar gibi) 72.
Көйәрмәнгә хас (эш, ҡылыҡ һ. б.). □ Свойственно болельщикам (действия, поведение). ■ «Салауат Юлаев» командаһы өсөн «ауырыусылар» көйәрмәндәрсә ҡылыҡтары менән уйынсыларҙы ҡеуәтләп, кутәремләп торҙо. «Йәшлек», 10 октябрь 2012.
КӨЙӘҪ с. диал. ҡар. көйөҫ.
КӨЙӘҪЛЕ (Р.: периодически повторяющийся; И.: recurrent; T.: tekrarlanan) с. диал.
Ҡабат-ҡабат килеп яуыусы ямғыр йәки иҫеүсе ел. □ Периодически повторяющийся, появляющийся временами (об осадках, ветре). Көйәҫле ямғыр. Көйәҫле ел. ■ Ҡөйәҫле ямғыр ялҡытты инде, бесәнде йыйып алып булмай. Картотека фондынан.
КӨЙӘҪЛӘҮ (көйәҫлә-) (Р: периодически повторяться; И.: be recurrent; T.: tekrarlanmak) ҡ.
Килеп-килеп яңынан ҡабатланыу (яуыу, иҫеу). □ Периодически повторяться, появляться временами (об осадках, ветре, буране). Ҡар көйәҫләй. Буран көйәҫләнә. ■ Буран көйәҫлэй торғас, ер менән кук тоташҡан төҫлө булды: йорт-ҡураны тотош көрт баҫты. «Ейәнсура таңдары», 2 февраль 2010. [Рәйсә апай] буран көйәҫләп тынғас, буровойҙан хәбәр килгәс кенә, тынысланды. Р. Низамов.
КӨКӨРТ (Р: сера; И.: sulphur; T.: sülf) и.
1. хим. Химик элемент, һары төҫтәге тиҙ тоҡаныусан матдә (техника, медицина һәм ауыл хужалығында ҡулланыла). □ Сера. / Серный. Көкөрт иретеу. Көкөрт еҫе. Көкөрт ятҡылығы. ■ Байрамдың ҡаланы барлыҡҡа килтереусе предприятие, Башҡортостан Баҡыр-көкөрт комбинатының юбилейы менән бергә тап килеуе тантанаға тау сәнә-ғәте эштәре колориты бирҙе. «Йәшлек», 26 август 2010.
2. миф. Башҡорт мифологияһында көкөрт тире ауырыуҙарын дауалауҙа ҡул
ланыла (май яһай торған ете ҡушылманың береһе). □ Сера (мифологизированный предмет, применяется при окуривании болезней кожи и в качестве одного из семи компонентов при изготовлении мази против болячек на теле). Көкөрт менән дауаланыу.
♦ Көкөрт кеүек ҡабыныу бик тиҙ асыуланыу, ярһып китеү. □ Быстро возбуждаться, вскипеть.
КӨКӨРТ БАКТЕРИЯЛАРЫ (Р: бактерии серные; И.: sulfate-reducing bacteria; T.: kükürtlü bakteri) и. бот.
Көкөрт водородын әселәндереп, көкөрт барлыҡҡа килтереүсе бер күҙәнәкле микроскопик организмдар. □ Бактерии серные (представляют собой группу бактерий, характеризующуюся способностью окислять сероводород и отлагать в своём теле крупинки серы). Еп һымаҡ көкөрт бактериялары. Ку йы ҡыҙыл көкөрт бактериялары.
КӨКӨРТ-ВОДӨРӨД (Р: сероводород; И.: hydrogen sulfide; T.: kükürtlü hidrojen) и. хим.
Үҙенең химик составында көкөрт булған төҫһөҙ, һаҫыҡ газ. □ Сероводород, сернистый водород. ■ Саралар барыһы ла башҡорт милли уйындары, төрлө ярыштар менән бергә аралашып барҙы, кулдә һыу инеу, шифалы көкөрт-водород батҡағы менән дауаланыу һымаҡ файҙалы шөғөлдәрҙән дә ситтә ҡалыусы булманы. «Шоңҡар», 21 июль 2011. Киләсәктә бында [«Танып» шифаханаһында] ял итеуселәр көкөрт-водород ванналарында сәләмәтлектәрен нығытасаҡ. «Йәшлек», 1 октябрь 2009.
КӨКӨРТ КИСЛОТАҺЫ (Р: серная кислота; И.: sulfuric acid; T.: sülfirik asit) и.
Төҫһөҙ, еҫһеҙ шыйыҡлыҡ (минераль ашламалар, тоҙҙар, кислоталар алыуҙа, нефть, металл һ. б. сәнәғәт тармаҡтарында ҡулланыла). □ Серная кислота. ■ Көкөрт кислотаһы хатта аҙыҡ сәнәғәтендә лә ҡулланыла. Интернет селтәренән.
КӨКӨРТЛӨ (Р: серный; И.: sulfureous; T.: kükürtlü) с.
Составында көкөрт булған, көкөрт ҡатнашҡан. □ Серный, сернистый. Көкөртлө ангидрид. Көкөртлө һыу. Көкөртлө шишмә.
636
Спорт ярышын үтә яратҡан, уның барышы һәм ундағы уңыштар менән ныҡ ҡыҙыҡһынған, ҡайһылыр төркөмгә уңыш теләгәң кеше. □ Болельщик. Көйәрмән булыу. «Салауат Юлаев» командаһы көйәрмәндәре.
КӨЙӘРМӘНДӘРСӘ (Р.: как болельщик; И.: as a fan; T.: taraftar gibi) 72.
Көйәрмәнгә хас (эш, ҡылыҡ һ. б.). □ Свойственно болельщикам (действия, поведение). ■ «Салауат Юлаев» командаһы өсөн «ауырыусылар» көйәрмәндәрсә ҡылыҡтары менән уйынсыларҙы ҡеуәтләп, кутәремләп торҙо. «Йәшлек», 10 октябрь 2012.
КӨЙӘҪ с. диал. ҡар. көйөҫ.
КӨЙӘҪЛЕ (Р.: периодически повторяющийся; И.: recurrent; T.: tekrarlanan) с. диал.
Ҡабат-ҡабат килеп яуыусы ямғыр йәки иҫеүсе ел. □ Периодически повторяющийся, появляющийся временами (об осадках, ветре). Көйәҫле ямғыр. Көйәҫле ел. ■ Ҡөйәҫле ямғыр ялҡытты инде, бесәнде йыйып алып булмай. Картотека фондынан.
КӨЙӘҪЛӘҮ (көйәҫлә-) (Р: периодически повторяться; И.: be recurrent; T.: tekrarlanmak) ҡ.
Килеп-килеп яңынан ҡабатланыу (яуыу, иҫеу). □ Периодически повторяться, появляться временами (об осадках, ветре, буране). Ҡар көйәҫләй. Буран көйәҫләнә. ■ Буран көйәҫлэй торғас, ер менән кук тоташҡан төҫлө булды: йорт-ҡураны тотош көрт баҫты. «Ейәнсура таңдары», 2 февраль 2010. [Рәйсә апай] буран көйәҫләп тынғас, буровойҙан хәбәр килгәс кенә, тынысланды. Р. Низамов.
КӨКӨРТ (Р: сера; И.: sulphur; T.: sülf) и.
1. хим. Химик элемент, һары төҫтәге тиҙ тоҡаныусан матдә (техника, медицина һәм ауыл хужалығында ҡулланыла). □ Сера. / Серный. Көкөрт иретеу. Көкөрт еҫе. Көкөрт ятҡылығы. ■ Байрамдың ҡаланы барлыҡҡа килтереусе предприятие, Башҡортостан Баҡыр-көкөрт комбинатының юбилейы менән бергә тап килеуе тантанаға тау сәнә-ғәте эштәре колориты бирҙе. «Йәшлек», 26 август 2010.
2. миф. Башҡорт мифологияһында көкөрт тире ауырыуҙарын дауалауҙа ҡул
ланыла (май яһай торған ете ҡушылманың береһе). □ Сера (мифологизированный предмет, применяется при окуривании болезней кожи и в качестве одного из семи компонентов при изготовлении мази против болячек на теле). Көкөрт менән дауаланыу.
♦ Көкөрт кеүек ҡабыныу бик тиҙ асыуланыу, ярһып китеү. □ Быстро возбуждаться, вскипеть.
КӨКӨРТ БАКТЕРИЯЛАРЫ (Р: бактерии серные; И.: sulfate-reducing bacteria; T.: kükürtlü bakteri) и. бот.
Көкөрт водородын әселәндереп, көкөрт барлыҡҡа килтереүсе бер күҙәнәкле микроскопик организмдар. □ Бактерии серные (представляют собой группу бактерий, характеризующуюся способностью окислять сероводород и отлагать в своём теле крупинки серы). Еп һымаҡ көкөрт бактериялары. Ку йы ҡыҙыл көкөрт бактериялары.
КӨКӨРТ-ВОДӨРӨД (Р: сероводород; И.: hydrogen sulfide; T.: kükürtlü hidrojen) и. хим.
Үҙенең химик составында көкөрт булған төҫһөҙ, һаҫыҡ газ. □ Сероводород, сернистый водород. ■ Саралар барыһы ла башҡорт милли уйындары, төрлө ярыштар менән бергә аралашып барҙы, кулдә һыу инеу, шифалы көкөрт-водород батҡағы менән дауаланыу һымаҡ файҙалы шөғөлдәрҙән дә ситтә ҡалыусы булманы. «Шоңҡар», 21 июль 2011. Киләсәктә бында [«Танып» шифаханаһында] ял итеуселәр көкөрт-водород ванналарында сәләмәтлектәрен нығытасаҡ. «Йәшлек», 1 октябрь 2009.
КӨКӨРТ КИСЛОТАҺЫ (Р: серная кислота; И.: sulfuric acid; T.: sülfirik asit) и.
Төҫһөҙ, еҫһеҙ шыйыҡлыҡ (минераль ашламалар, тоҙҙар, кислоталар алыуҙа, нефть, металл һ. б. сәнәғәт тармаҡтарында ҡулланыла). □ Серная кислота. ■ Көкөрт кислотаһы хатта аҙыҡ сәнәғәтендә лә ҡулланыла. Интернет селтәренән.
КӨКӨРТЛӨ (Р: серный; И.: sulfureous; T.: kükürtlü) с.
Составында көкөрт булған, көкөрт ҡатнашҡан. □ Серный, сернистый. Көкөртлө ангидрид. Көкөртлө һыу. Көкөртлө шишмә.
636