Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 642
Поиск по словарям
көллөгө
1. Барлыҡ, бөтә. □ Весь, вся, все. Көллө малай-шалай. Көллө ҡыйынлыҡ. Көллө мәшәҡәттәрҙе уҙ өҫтөцә алыу. Көллө балам да уҡыған. Көллө кеше митингыла. ■ Ә. Атнабаев әйтмешләй, йәндәреңә ни теләйһең — табып була бында көллөһөн. Л. Яҡшыбаева. Донъя малы өсөн ҡайғырмайым, көллө ағзаларым һау булғас. Халыҡ йырынан. Көллө тәне һеңгәҙәп ауырта, куҙенән йәш ҡойола. Ә. Хәкимов.
2. Һәр кем, һәммә. □ Всякий. Көллө кеше. Көллө кеше алырлыҡ махсус һауыт.
КӨЛЛӨГӨ билд. а. диал. ҡар. көллө II. Байрамға көллөгө лә әҙер ине. ■ Беҙҙең ауылдың көллөгө ҡырғыҙ башҡорто ине. Экспедиция материалдарынан.
КӨЛЛӨК (көллөгө) (Р.: зольник; И.: ashpit; T.: küllük) и.
1. Көл түгә торған урын, көл сүплеге.
□ Место свалки золы. Көллөк яһау. Көллөккә урын билдәләу. Көллөктө ҡаплау. ■ Көлдө теләһә ҡайҙа тугергә ярамай, көллөккә генә тугергә кәрәк. Экспедиция материалдарынан.
2. Көл менән ашламаланған ер. □ Удоб-рённое золой место. Көллөктәге картуф уңған.
3. Тәмәке төпсөктәре һәм тәмәке көлө өсөн махсус һауыт. □ Пепельница. Көллөктө таҙартыу.
4. Мейестең, самауырҙың көл төшә торған аҫҡы селтәрле өлөшө. □ Зольник (у печки, самовара). Мунса мейесенең көллөгөн таҙартыу. Самауыр көллөгөн гөжгөләу. ■ Итексенең итеге тишек, тимерсенең балтаһы китек, тип юҡҡа әйтмәйҙәр икән, шундай оҫтаның да самауыр көллөгөнә һыу төшкәс инде. Р. Камал.
5. махс. Тирене һелтеләп эшкәртә торған ҙур һауыт. □ Чан для золения шкуры. Көллөктө әҙерләп ҡуйыу. Көллөк һауыты бик ҙур булған. ■ Борон атайым һарыҡ, кәзә тиреләрен көллөккә һалып 3—4 көн әсетә торғайны, шунан уны эшкәртеу еңел, тип әйтә ине. Картотека фондынан.
6. Тире эшкәртә торған махсус ҡатнашма.
□ Подзол (смесь золы с известью для обработки шкуры). Көллөк әҙерләу. Көллөккә
батырыу. ■ Көллөк төрлө ҡатнашманан эшләнергә мөмкин. Экспедиция материалдарынан.
7. миф. Хәүефле, яман заттар һуға торған урын. □ Опасное место, место обитания бесов. ■ Көллөктө туҙҙырмағыҙ, ауырыу йоғор. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛЛӨКСӨ (Р: шесток; И.: hearth; Т: şömine tabanı) и. диал.
Усаҡ, мейестең алды. □ Шесток, загнётка (у печи). ■ Көллөксәң тулы көл булһын, итәгең тулы ул булһын, ҡаҙаның тулы ит булһын. Халыҡ ижадынан.
КӨЛЛӨКСӨ ҺЕПЕРТКЕҺЕ (Р: поме ло; И.: broom; T: fırça) и. диал.
Йүкә бумала. □ Помело. Көллөксә һеперткеһе бауы. Көллөксә һеперткеһе эшләу. Көллөксә һеперткеһе менән усаҡ алдын таҙартыу. Көллөксә һеперткеһе йомшаҡ була.
КӨЛЛӨЛӨК (көллөлөгө) (Р: зольность твёрдого горючего; И.: ash content; T: küllük) и. махс.
Яғыулыҡта көлдөң күпме булыу күләме. □ Зольность твёрдого горючего. Брикеттың көллөлөгө. Кумерҙең көллөлөгө. Уҫаҡтың көллөлөгө.
КӨЛЛӨҺӨ билд. а. диал. ҡар. көллө II. Иртән тороу менән көллөһө йыйын майҙанына атланы.
КӨЛЛӘНДЕРЕҮ (көлләндер-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. көлләү 2. понуд. от көлләү 2.
2. ҡар. көл-күмер итеү.
КӨЛЛӘНДЕРЕШЕҮ (көлләндереш-) ҡ. урт. ҡар. көлләндереү. взаимн. от көллән-дереү.
КӘЛЛӘНЕҮ (кәллән-) ҡ.
1. төш. ҡар. көлләү 1, 2. страд, от көлләү 1, 2. Кәлләнгән тире. Кәлләнеп бөткән. Кәлләнеп тора.
2. ҡар. кәлгә әйләнеү.
КӨЛЛӘҮ (көллә-) (Р: золить; И.: lime; T: kireç serpmek) ҡ.
1. Кер, бәйләй торған епте көл менән эшкәртеү. □ Золить (парить в воде с золой бельё, пряжу). Керҙе көлләу. Бәйләй торған һарыҡ йөнөн көлләу.
2. Тирене, күнде эзбизле, көллө иҙелмә менән эшкәртеү. □ Обрабатывать известко-
642
1. Барлыҡ, бөтә. □ Весь, вся, все. Көллө малай-шалай. Көллө ҡыйынлыҡ. Көллө мәшәҡәттәрҙе уҙ өҫтөцә алыу. Көллө балам да уҡыған. Көллө кеше митингыла. ■ Ә. Атнабаев әйтмешләй, йәндәреңә ни теләйһең — табып була бында көллөһөн. Л. Яҡшыбаева. Донъя малы өсөн ҡайғырмайым, көллө ағзаларым һау булғас. Халыҡ йырынан. Көллө тәне һеңгәҙәп ауырта, куҙенән йәш ҡойола. Ә. Хәкимов.
2. Һәр кем, һәммә. □ Всякий. Көллө кеше. Көллө кеше алырлыҡ махсус һауыт.
КӨЛЛӨГӨ билд. а. диал. ҡар. көллө II. Байрамға көллөгө лә әҙер ине. ■ Беҙҙең ауылдың көллөгө ҡырғыҙ башҡорто ине. Экспедиция материалдарынан.
КӨЛЛӨК (көллөгө) (Р.: зольник; И.: ashpit; T.: küllük) и.
1. Көл түгә торған урын, көл сүплеге.
□ Место свалки золы. Көллөк яһау. Көллөккә урын билдәләу. Көллөктө ҡаплау. ■ Көлдө теләһә ҡайҙа тугергә ярамай, көллөккә генә тугергә кәрәк. Экспедиция материалдарынан.
2. Көл менән ашламаланған ер. □ Удоб-рённое золой место. Көллөктәге картуф уңған.
3. Тәмәке төпсөктәре һәм тәмәке көлө өсөн махсус һауыт. □ Пепельница. Көллөктө таҙартыу.
4. Мейестең, самауырҙың көл төшә торған аҫҡы селтәрле өлөшө. □ Зольник (у печки, самовара). Мунса мейесенең көллөгөн таҙартыу. Самауыр көллөгөн гөжгөләу. ■ Итексенең итеге тишек, тимерсенең балтаһы китек, тип юҡҡа әйтмәйҙәр икән, шундай оҫтаның да самауыр көллөгөнә һыу төшкәс инде. Р. Камал.
5. махс. Тирене һелтеләп эшкәртә торған ҙур һауыт. □ Чан для золения шкуры. Көллөктө әҙерләп ҡуйыу. Көллөк һауыты бик ҙур булған. ■ Борон атайым һарыҡ, кәзә тиреләрен көллөккә һалып 3—4 көн әсетә торғайны, шунан уны эшкәртеу еңел, тип әйтә ине. Картотека фондынан.
6. Тире эшкәртә торған махсус ҡатнашма.
□ Подзол (смесь золы с известью для обработки шкуры). Көллөк әҙерләу. Көллөккә
батырыу. ■ Көллөк төрлө ҡатнашманан эшләнергә мөмкин. Экспедиция материалдарынан.
7. миф. Хәүефле, яман заттар һуға торған урын. □ Опасное место, место обитания бесов. ■ Көллөктө туҙҙырмағыҙ, ауырыу йоғор. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛЛӨКСӨ (Р: шесток; И.: hearth; Т: şömine tabanı) и. диал.
Усаҡ, мейестең алды. □ Шесток, загнётка (у печи). ■ Көллөксәң тулы көл булһын, итәгең тулы ул булһын, ҡаҙаның тулы ит булһын. Халыҡ ижадынан.
КӨЛЛӨКСӨ ҺЕПЕРТКЕҺЕ (Р: поме ло; И.: broom; T: fırça) и. диал.
Йүкә бумала. □ Помело. Көллөксә һеперткеһе бауы. Көллөксә һеперткеһе эшләу. Көллөксә һеперткеһе менән усаҡ алдын таҙартыу. Көллөксә һеперткеһе йомшаҡ була.
КӨЛЛӨЛӨК (көллөлөгө) (Р: зольность твёрдого горючего; И.: ash content; T: küllük) и. махс.
Яғыулыҡта көлдөң күпме булыу күләме. □ Зольность твёрдого горючего. Брикеттың көллөлөгө. Кумерҙең көллөлөгө. Уҫаҡтың көллөлөгө.
КӨЛЛӨҺӨ билд. а. диал. ҡар. көллө II. Иртән тороу менән көллөһө йыйын майҙанына атланы.
КӨЛЛӘНДЕРЕҮ (көлләндер-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. көлләү 2. понуд. от көлләү 2.
2. ҡар. көл-күмер итеү.
КӨЛЛӘНДЕРЕШЕҮ (көлләндереш-) ҡ. урт. ҡар. көлләндереү. взаимн. от көллән-дереү.
КӘЛЛӘНЕҮ (кәллән-) ҡ.
1. төш. ҡар. көлләү 1, 2. страд, от көлләү 1, 2. Кәлләнгән тире. Кәлләнеп бөткән. Кәлләнеп тора.
2. ҡар. кәлгә әйләнеү.
КӨЛЛӘҮ (көллә-) (Р: золить; И.: lime; T: kireç serpmek) ҡ.
1. Кер, бәйләй торған епте көл менән эшкәртеү. □ Золить (парить в воде с золой бельё, пряжу). Керҙе көлләу. Бәйләй торған һарыҡ йөнөн көлләу.
2. Тирене, күнде эзбизле, көллө иҙелмә менән эшкәртеү. □ Обрабатывать известко-
642