Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 644
Поиск по словарям
КӨЛӨР-КӨЛМӘҪ
Бер тапҡыр һәм ҡыҫҡа ғына көлөү, көлөмһөрәү. □ Усмехнуться, улыбнуться. Ка-рап-ҡарап торҙо ла көлөп ҡуйҙы.
КӨЛӨР-КӨЛМӘҪ (Р.: почти смеясь; И.: on the point of laughing; T.: gülümseyerek)^.
Көлә яҙып (көлөп тә, етди ҙә түгел).
□ Почти смеясь. Ҡыҙҙар көлөр-көлмәҫ кенә ултыралар ине, Кыҙыҡ менән Мәҙәк сәхнәгә сыҡҡас, куңелдәре кутәрелеп китте, ахыры, илағансы көлдөләр.
КӨЛӨҮ (көл-) (Р: смеяться; И.: laugh (at); T.: gülmek) ҡ.
1. Шатланыу, күңел асылып китеү, ҡәнәғәтләнеү һ. б. шундай тойғоно күҙ, ирендәр, йөҙ һәм үҙенсәлекле өҙөк-өҙөк тауыш аша сағылдырыу. □ Смеяться. // Смех. Шатлыҡтан көлөу. Ихлас көлөу. Туҡтауһыҙ көлөу. Ҡытҡылдап көлөу. Ҡуҙҙән йәштәр сыҡҡансы көлөу. Шырҡ-шырҡ көлөу. Ахылдап көлөу. Туйғансы көлөу. • Ҡөлөрһөц дә, иларһың да. Әйтем.
2. Ниндәйҙер эштән, кемдецдер төҫ-ҡиәфәтенән ҡыҙыҡ йәки сәбәп табып шаярыу, мәрәкәләү, шаяртыу, уйнап һөйләшеү.
□ Посмеиваться, потешаться, подтрунивать. // Усмешка, подтрунивание. Бер-бе-рецдән көлөу. Шаяртып көлөу. Дуҫтарҙан еңелсә көлөу. И Хөрмәт башта, олатаһының һөйләгән хәбәренә бөтөнләй ышанып, бик ихлас тыңлап ултырҙы. Ләкин аҙаҡҡа табан ул, шатланып, көлөп ҡуйҙы. «Йүрүҙән», 3 апрель 2012.
3. Асыуҙы, мыҫҡыл итеүҙе белдереү; түбәнһетеп ҡарау, кире мөнәсәбәтте күрһәтеү.
□ Насмехаться, высмеивать, осмеять. // Высмеивание, осмеяние. Мыҫҡыллы көлөу. Аҫтыртын көлөу. Мәсхәрәләп көлөу. Әсе көлөу. Үсләшеп көлөу. Зәһәрле көлөу. Кәмселектәрҙән көлөу. ■ Тыңлар-тыңламаҫ, һу-ҙенә ышанмайынса, мыйыҡ аҫтынан ҡарап көлөп ултырыусылар ҙа бар икәнлеген кур-гәс, депутаттың ышаныслы кешеһе баҙап-ҡаушап ҡалды. Н. Ғәйетбаев. Дуҫтар, әгәр йәмһеҙ ваҡыт килһә, минән көлөргә һеҙ һәр саҡ әҙер. Картотека фондынан. Ғабдулла сыҡты ла, минең эргәмә килеп, мине мыҫҡыл итеп әсе көлөргә тотондо. М. Ғафури. Һин һаман минән көләһең, мыҫҡыл итеуҙән туймай
һың. Т. Ғарипова. • Кешенән көлмә, уҙеңдән көлөрҙәр. Әйтем.
4. Тәнҡитләү, тәнҡит итеү. □ Критиковать. // Критика. ■ Автор унда байҙарҙың алтынға алданып, һаташып йөрөуҙәренән көлә һәм уларҙың ни ҡәҙәр ҡомһоҙ, ҡанһыҙ икәнлеген курһәтә. М. Ғәли.
5. кусм. Яҡтыртыу, нур һибеү (ай, ҡояш, йондоҙҙарға ҡарата). □ Сиять, излучать свет (о небесных светилах). Куктә яҙғы ҡояш көлә.
■ Ҡышҡы ҡояш көлөп тора, әммә йылыһы юҡ. Й. Ильясова. Айҙағы Зөһрә ҡыҙ ҙа көлә төҫлө. 3. Йәнбирҙина.
6. кусм. Балҡыу (бит-йөҙгә ҡарата), йылмайыу (куҙҙәргә ҡарата). □ Сиять, излучать свет (о лице, глазах). Куҙҙәре көлөп тора. Йөҙө лә көлөп тора.
7. кусм. Бик матур булып күренеп тороу, ялт итеп тороу (таҙалығы, матурлығы яғынан). □ Блестеть, сверкать (чистотой, красотой). Урамдар көлөп тора. Гәзит көлөп тора.
■ Убаларҙың ҡояшҡа ҡараған биттәре, .. яңы ғына сыҡҡан бутәгәнән йәшәреп, көлөп тора. Ғ. Дәүләтшин.
8. кусм. Йәтеш, килешле булыу (кейемгә ҡарата). □ Блестеть, быть ярким; иметь приятный вид; смотреться (ободежде). Кот-ло булһын кулдәгең, уҙеңә килешеп, хатта көлөп тора.
♦ Ауыҙ йырып {йәки теш ыржайтып) көлөү кешенең урынһыҙ көлөүенә ҡарата әйтелә. □ Смеяться невпопад. Бот сабып көлөү кемдеңдер эш-ҡылығынан, һүҙенән бик ныҡ көлөү. □ Безудержно смеяться над кем-л. Күҙгә ҡарап көлөү уңайһыҙланып, тартынып тормай, туранан-тура көлөү. □ Смеяться в лицо. Үлгәнсе көлөү ныҡ көлөү. □ Умирать со смеху, һын {йәки эс) ҡатып көлөү, эс<те> тырнап көлөү 1) туҡтай алмайынса көлөү. □ Захлебываться от смеха; 2) берәй һүҙҙән йәки эш-ҡылыҡтан ныҡ итеп көлөү. □ Безудержно смеяться. Шайтан көлөр берәй эш-ҡылыҡ йәки һүҙҙең мәғәнәһеҙлеген белдереү өсөн әйтелә. □ соотв. Курам на смех. Был һуҙеңдән шайтан көлөр.
КӨЛӨҮСӘН (Р.: подвергающий злой насмешке; И.: mocking derisive; T.: gülünç) с.
644
Бер тапҡыр һәм ҡыҫҡа ғына көлөү, көлөмһөрәү. □ Усмехнуться, улыбнуться. Ка-рап-ҡарап торҙо ла көлөп ҡуйҙы.
КӨЛӨР-КӨЛМӘҪ (Р.: почти смеясь; И.: on the point of laughing; T.: gülümseyerek)^.
Көлә яҙып (көлөп тә, етди ҙә түгел).
□ Почти смеясь. Ҡыҙҙар көлөр-көлмәҫ кенә ултыралар ине, Кыҙыҡ менән Мәҙәк сәхнәгә сыҡҡас, куңелдәре кутәрелеп китте, ахыры, илағансы көлдөләр.
КӨЛӨҮ (көл-) (Р: смеяться; И.: laugh (at); T.: gülmek) ҡ.
1. Шатланыу, күңел асылып китеү, ҡәнәғәтләнеү һ. б. шундай тойғоно күҙ, ирендәр, йөҙ һәм үҙенсәлекле өҙөк-өҙөк тауыш аша сағылдырыу. □ Смеяться. // Смех. Шатлыҡтан көлөу. Ихлас көлөу. Туҡтауһыҙ көлөу. Ҡытҡылдап көлөу. Ҡуҙҙән йәштәр сыҡҡансы көлөу. Шырҡ-шырҡ көлөу. Ахылдап көлөу. Туйғансы көлөу. • Ҡөлөрһөц дә, иларһың да. Әйтем.
2. Ниндәйҙер эштән, кемдецдер төҫ-ҡиәфәтенән ҡыҙыҡ йәки сәбәп табып шаярыу, мәрәкәләү, шаяртыу, уйнап һөйләшеү.
□ Посмеиваться, потешаться, подтрунивать. // Усмешка, подтрунивание. Бер-бе-рецдән көлөу. Шаяртып көлөу. Дуҫтарҙан еңелсә көлөу. И Хөрмәт башта, олатаһының һөйләгән хәбәренә бөтөнләй ышанып, бик ихлас тыңлап ултырҙы. Ләкин аҙаҡҡа табан ул, шатланып, көлөп ҡуйҙы. «Йүрүҙән», 3 апрель 2012.
3. Асыуҙы, мыҫҡыл итеүҙе белдереү; түбәнһетеп ҡарау, кире мөнәсәбәтте күрһәтеү.
□ Насмехаться, высмеивать, осмеять. // Высмеивание, осмеяние. Мыҫҡыллы көлөу. Аҫтыртын көлөу. Мәсхәрәләп көлөу. Әсе көлөу. Үсләшеп көлөу. Зәһәрле көлөу. Кәмселектәрҙән көлөу. ■ Тыңлар-тыңламаҫ, һу-ҙенә ышанмайынса, мыйыҡ аҫтынан ҡарап көлөп ултырыусылар ҙа бар икәнлеген кур-гәс, депутаттың ышаныслы кешеһе баҙап-ҡаушап ҡалды. Н. Ғәйетбаев. Дуҫтар, әгәр йәмһеҙ ваҡыт килһә, минән көлөргә һеҙ һәр саҡ әҙер. Картотека фондынан. Ғабдулла сыҡты ла, минең эргәмә килеп, мине мыҫҡыл итеп әсе көлөргә тотондо. М. Ғафури. Һин һаман минән көләһең, мыҫҡыл итеуҙән туймай
һың. Т. Ғарипова. • Кешенән көлмә, уҙеңдән көлөрҙәр. Әйтем.
4. Тәнҡитләү, тәнҡит итеү. □ Критиковать. // Критика. ■ Автор унда байҙарҙың алтынға алданып, һаташып йөрөуҙәренән көлә һәм уларҙың ни ҡәҙәр ҡомһоҙ, ҡанһыҙ икәнлеген курһәтә. М. Ғәли.
5. кусм. Яҡтыртыу, нур һибеү (ай, ҡояш, йондоҙҙарға ҡарата). □ Сиять, излучать свет (о небесных светилах). Куктә яҙғы ҡояш көлә.
■ Ҡышҡы ҡояш көлөп тора, әммә йылыһы юҡ. Й. Ильясова. Айҙағы Зөһрә ҡыҙ ҙа көлә төҫлө. 3. Йәнбирҙина.
6. кусм. Балҡыу (бит-йөҙгә ҡарата), йылмайыу (куҙҙәргә ҡарата). □ Сиять, излучать свет (о лице, глазах). Куҙҙәре көлөп тора. Йөҙө лә көлөп тора.
7. кусм. Бик матур булып күренеп тороу, ялт итеп тороу (таҙалығы, матурлығы яғынан). □ Блестеть, сверкать (чистотой, красотой). Урамдар көлөп тора. Гәзит көлөп тора.
■ Убаларҙың ҡояшҡа ҡараған биттәре, .. яңы ғына сыҡҡан бутәгәнән йәшәреп, көлөп тора. Ғ. Дәүләтшин.
8. кусм. Йәтеш, килешле булыу (кейемгә ҡарата). □ Блестеть, быть ярким; иметь приятный вид; смотреться (ободежде). Кот-ло булһын кулдәгең, уҙеңә килешеп, хатта көлөп тора.
♦ Ауыҙ йырып {йәки теш ыржайтып) көлөү кешенең урынһыҙ көлөүенә ҡарата әйтелә. □ Смеяться невпопад. Бот сабып көлөү кемдеңдер эш-ҡылығынан, һүҙенән бик ныҡ көлөү. □ Безудержно смеяться над кем-л. Күҙгә ҡарап көлөү уңайһыҙланып, тартынып тормай, туранан-тура көлөү. □ Смеяться в лицо. Үлгәнсе көлөү ныҡ көлөү. □ Умирать со смеху, һын {йәки эс) ҡатып көлөү, эс<те> тырнап көлөү 1) туҡтай алмайынса көлөү. □ Захлебываться от смеха; 2) берәй һүҙҙән йәки эш-ҡылыҡтан ныҡ итеп көлөү. □ Безудержно смеяться. Шайтан көлөр берәй эш-ҡылыҡ йәки һүҙҙең мәғәнәһеҙлеген белдереү өсөн әйтелә. □ соотв. Курам на смех. Был һуҙеңдән шайтан көлөр.
КӨЛӨҮСӘН (Р.: подвергающий злой насмешке; И.: mocking derisive; T.: gülünç) с.
644