Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 645
Поиск по словарям
КӨЛТӨР
Мыҫҡыллап көлә торған. □ Подвергающий злой насмешке. Кәмселектәрҙән көлөү -сән кеше.
КӨЛӨШ [рус. < фр. cloche ‘ҡыңғырау’] (Р.: клёш; И.: flared skirt; T.: kloş) с.
Итәктең, салбар балағының аҫҡа ҡарай киңәйтелгән бесеме. □ Клёш. Көлөш салбар. Көлөш итәк. Көлөш бесем. Көлөш кулдәк.
КӨЛӨШӨҮ I (көлөш-) ҡ. урт. ҡар. көлөү 1. взаимн. от көлөү 1. Күмәкләп көлөшөү.
■ Ен ҡыҙҙары төндә күгәрсен булып сығалар ҙа, супырлашып, көлөшә-көлөшә һыу инәләр. Әкиәттән.
КӨЛӨШӨҮ II (көлөш-) (Р.: нарывать; И.: to suppurate; T.: irinlenmek) ҡ. диал.
Шешек эренләү; аш йыйыу. □ Нарывать. Теге сиҡаны көлөшкән.
КӨЛӨШТӨРӨҮ (кәләштәр-) (Р: время от времени смеяться вместе; И.: laugh together on and off; T: gülüşmek) ҡ.
Бергәләшеп һирәк-һаяҡ көлөшөп алыу.
□ Время от времени смеяться вместе.
■ Күҙҙән йәштәр сыҡҡансы бер-беребеҙҙән көлөштөрөп тә ала торғайныҡ. «Торатау», 7 март 2012.
КӨЛПӘС (Р: нарядный; И.: neat, spruce, stylish; smart; T.: zarif) с. диал.
1. Күрер күҙгә матур, йәмле, килешле.
□ Нарядный, красивый, элегантный, изысканный. Көлпәс кейем. ■ Көлпәс кейем өҫтәренә илла килешкән. Ғ. Дәүләтов.
2. Матур, фырт йөрөргә яратҡан. □ Щегольской, щеголеватый, элегантный. Көлпәс кеше. Көлпәс кәүҙә.
КӘЛСӘ (Р: лепёшка; И.: flat cake; T: çörek) и.
1. Әсе ҡамырҙан табала бешерелгән йәймә. □ Лепёшка. ■ Юлдаш өләсәһенең ҡаймаҡ һалып яһаған ҡуйы сәйен, майға бешергән кәлсәһен бик ярата ине. 3. Биишева.
2. диал. ҡар. көликмәк.
3. миф, Мифлаштырылған предмет; тыуған йорт, атай йорто, нәҫел-ырыу, әсә символы. □ Лепёшка (мифологизированный предмет, символ отчего дома, рода, матери). Кәлсә баҫыу. Кәлсә бешереү. Кәлсә ашау.
■ Әкиәт батырҙары юлға сыҡҡанда әсәлә
ренең имсәк һөтөнә бешерелгән кәлсәне алып китәләр. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛ-ТАЛҠАН (Р: пепелище; И.: ruins; T: yıkı) и. йыйн.
Янып, емерелеп, туҙанға әйләнгән нәмә.
□ Пепелище, руины. И Тау-таштарҙы көл-талҡанға әйләндерә торған снарядтар, ҙур туптар... М. Ғафури.
КӨЛТАРБА и. диал. ҡар. кәлтә арбаһы.
КӨЛТЛӘҮ (көлтлә-) ҡ. диал. ҡар. гөлтләү. Көлтләп ут тоҡанды.
КӨЛТОНОҒӨ (Р: щёлочь; И.: alkali; Т: alkali) и. диал.
Ҡайын колон ҡайнатып яһаған тоноҡ; һелте. □ Щёлочь. Көл тоноғо ҡайнатыу. Көл тоноғо менән ағартыу. ■ Уҫаҡ бәшмәген алып, көл тоноғона ҡайнаталар. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛТӨК ТӨБӨ (Р: основание ниши печи; И.: stove nich base; T: soba parçası) и. диал.
Мейес төбө. □ Основание ниши печи. Көлтөк төбөн нығытыу. Көлтөк төбөн һалыу.
КӨЛ ТӨЙӨҮ (көл төй-) (Р: завязывание узелков с золой; И.: magic way of treating women recently confined; T: büyü türü) ҡ. миф.
Бала тыуғандан һуң ҡатындар өҙлөк менән ауырығанда магик ысул менән (итәккә көл төйөп) дауалау. □ Завязывание узелков с золой (магический способ лечения рожениц при послеродовой болезни). Көл төйөп имләү. ■ Өҙлөк булһа, итәккә көл төйәләр. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛТӨННӘҮ (көлтөннә-) (Р: нарывать; И.: gather; T: irinlenmek) ҡ. диал.
Эренлегә әйләнеү, эренле булыу, эренләү.
□ Нарывать. Яраһы көлтөннәгән. Йәрәхәте көлтөннәй башлаған. Бармаҡ көлтөннәгән. Көлтөннәгән яра.
КӨЛТӨР (Р: подражание голосу тетеревов; И.: sound imitative word; T: çalı horozu ötüşü) оҡш.
Ҡор тауышына оҡшатыу һүҙе. □ Подражание голосу тетеревов. Корҙар көлтөр итеп ҡалды. Көлтөр тигән тауыш сыға.
645
Мыҫҡыллап көлә торған. □ Подвергающий злой насмешке. Кәмселектәрҙән көлөү -сән кеше.
КӨЛӨШ [рус. < фр. cloche ‘ҡыңғырау’] (Р.: клёш; И.: flared skirt; T.: kloş) с.
Итәктең, салбар балағының аҫҡа ҡарай киңәйтелгән бесеме. □ Клёш. Көлөш салбар. Көлөш итәк. Көлөш бесем. Көлөш кулдәк.
КӨЛӨШӨҮ I (көлөш-) ҡ. урт. ҡар. көлөү 1. взаимн. от көлөү 1. Күмәкләп көлөшөү.
■ Ен ҡыҙҙары төндә күгәрсен булып сығалар ҙа, супырлашып, көлөшә-көлөшә һыу инәләр. Әкиәттән.
КӨЛӨШӨҮ II (көлөш-) (Р.: нарывать; И.: to suppurate; T.: irinlenmek) ҡ. диал.
Шешек эренләү; аш йыйыу. □ Нарывать. Теге сиҡаны көлөшкән.
КӨЛӨШТӨРӨҮ (кәләштәр-) (Р: время от времени смеяться вместе; И.: laugh together on and off; T: gülüşmek) ҡ.
Бергәләшеп һирәк-һаяҡ көлөшөп алыу.
□ Время от времени смеяться вместе.
■ Күҙҙән йәштәр сыҡҡансы бер-беребеҙҙән көлөштөрөп тә ала торғайныҡ. «Торатау», 7 март 2012.
КӨЛПӘС (Р: нарядный; И.: neat, spruce, stylish; smart; T.: zarif) с. диал.
1. Күрер күҙгә матур, йәмле, килешле.
□ Нарядный, красивый, элегантный, изысканный. Көлпәс кейем. ■ Көлпәс кейем өҫтәренә илла килешкән. Ғ. Дәүләтов.
2. Матур, фырт йөрөргә яратҡан. □ Щегольской, щеголеватый, элегантный. Көлпәс кеше. Көлпәс кәүҙә.
КӘЛСӘ (Р: лепёшка; И.: flat cake; T: çörek) и.
1. Әсе ҡамырҙан табала бешерелгән йәймә. □ Лепёшка. ■ Юлдаш өләсәһенең ҡаймаҡ һалып яһаған ҡуйы сәйен, майға бешергән кәлсәһен бик ярата ине. 3. Биишева.
2. диал. ҡар. көликмәк.
3. миф, Мифлаштырылған предмет; тыуған йорт, атай йорто, нәҫел-ырыу, әсә символы. □ Лепёшка (мифологизированный предмет, символ отчего дома, рода, матери). Кәлсә баҫыу. Кәлсә бешереү. Кәлсә ашау.
■ Әкиәт батырҙары юлға сыҡҡанда әсәлә
ренең имсәк һөтөнә бешерелгән кәлсәне алып китәләр. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛ-ТАЛҠАН (Р: пепелище; И.: ruins; T: yıkı) и. йыйн.
Янып, емерелеп, туҙанға әйләнгән нәмә.
□ Пепелище, руины. И Тау-таштарҙы көл-талҡанға әйләндерә торған снарядтар, ҙур туптар... М. Ғафури.
КӨЛТАРБА и. диал. ҡар. кәлтә арбаһы.
КӨЛТЛӘҮ (көлтлә-) ҡ. диал. ҡар. гөлтләү. Көлтләп ут тоҡанды.
КӨЛТОНОҒӨ (Р: щёлочь; И.: alkali; Т: alkali) и. диал.
Ҡайын колон ҡайнатып яһаған тоноҡ; һелте. □ Щёлочь. Көл тоноғо ҡайнатыу. Көл тоноғо менән ағартыу. ■ Уҫаҡ бәшмәген алып, көл тоноғона ҡайнаталар. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛТӨК ТӨБӨ (Р: основание ниши печи; И.: stove nich base; T: soba parçası) и. диал.
Мейес төбө. □ Основание ниши печи. Көлтөк төбөн нығытыу. Көлтөк төбөн һалыу.
КӨЛ ТӨЙӨҮ (көл төй-) (Р: завязывание узелков с золой; И.: magic way of treating women recently confined; T: büyü türü) ҡ. миф.
Бала тыуғандан һуң ҡатындар өҙлөк менән ауырығанда магик ысул менән (итәккә көл төйөп) дауалау. □ Завязывание узелков с золой (магический способ лечения рожениц при послеродовой болезни). Көл төйөп имләү. ■ Өҙлөк булһа, итәккә көл төйәләр. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛТӨННӘҮ (көлтөннә-) (Р: нарывать; И.: gather; T: irinlenmek) ҡ. диал.
Эренлегә әйләнеү, эренле булыу, эренләү.
□ Нарывать. Яраһы көлтөннәгән. Йәрәхәте көлтөннәй башлаған. Бармаҡ көлтөннәгән. Көлтөннәгән яра.
КӨЛТӨР (Р: подражание голосу тетеревов; И.: sound imitative word; T: çalı horozu ötüşü) оҡш.
Ҡор тауышына оҡшатыу һүҙе. □ Подражание голосу тетеревов. Корҙар көлтөр итеп ҡалды. Көлтөр тигән тауыш сыға.
645