Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 646
Поиск по словарям
КӨЛТӨР-КӨЛТӨР
КӨЛТӨР-КӨЛТӨР (Р.: подражание голосу тетеревов; И.: sound of lekking; T.: çalı horozu ötüşü) оҡш.
Ҡорҙар уйнағандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание голосу тетеревов (при их игре). Көлтөр-көлтөр итеу. Ҡорҙар көлтөр-көлтөр килә.
КӨЛТӨРЛӘҮ (көлтөрлә-) (Р.: токовать; И.: perform courtship rituals; T.: çalı horozu ötüşü) Ҡ.
Көлтөр-көлтөр килеү (ҡорҙар уйнағанда).
□ Токовать (о тетеревах при их игре). Көлтөрләп тә сыға был ҡорҙар.
КӨЛТӨРӘҮ (көлтөрә-) ҡ. диал. ҡар. дөһөрләү. Кук көлтөрәй.
КӨЛ ТУПРАҠ (Р: подзолистая почва; И.: spodosol soil; T: podzol) и. диал.
Көлһыу тупраҡ. □ Подзолистая почва. Көл тупраҡ ылыҫлы урмандарҙа була. Көл тупраҡтарҙыц агрохимик сифаты насар.
КӨЛ-ТУПРАҠ (Р: могильная земля; И.: sepulchral ground; T.: mezar toprağı) и. диал.
Сереп ергә әйләнгән ҡәбер тупрағы.
□ Могильная земля. ■ [Сурағол:] Урман йырып, ил утеп, ел йотоп, .. туғандарымдың ҡәберҙәренән бер ус ҡына булһа ла көл-тупраҡ алып ҡайтайым, тип килгәйнем. Т. Хәйбуллин.
КӘЛТӘ I (Р: сноп; И.: sheaf; T.: demet) и.
1. Урылған иген, етен, тармаларҙың (башаҡтары, һабаҡтары менән бергә) сама менән бер ҡосаҡ итеп йыйылып бәйләнгән бәйләме. □ Сноп. / Сноповый. Бойҙай көлтәһе. һоло көлтәһе. Киндер көлтәһе. Тарма көлтәһе. Ун кәлтә арыш. Етен көлтәһе. Бәйләнгән кәлтә. Йыйылған кәлтә. Кәлтә өйөу. Кәлтә ташыу. Көлтәләрҙе эҫкерткә һалыу. ■ Көлтәләрҙән ҙурат ҡуйылды, ҙураттарҙан кәбән ҡойолдо. М. Кәрим.
2. кусм. Бер бәйләм итеп йыйылған үҫемлектәр, сәскәләр шәлкеме, усма. □ Пучок, связка, букет. Бер кәлтә сәскә.
3. кусм. Берәй сығанаҡтан таралған бик көслө нур, сатҡы, ут һ. б. □ Сноп, пучок (света, лучей, огня). Нур көлтәһе. Яҡтылыҡ көлтәһе. Ут (ялҡын) көлтәһе.
♦ Кәлтә шикелле <ергә> ауыу (йәки йығылыу) бөтә кәүҙә менән ҡаты итеп
йығылыу. □ Как подкошенный сноп (падать, свалиться). Тик торғандан кәлтә шикелле ауҙы ла китте, әллә берәй ауырыуы бармы икән?
КӘЛТӘ II (Р: пышный; И.: bushy; T: gür) с.
Ҙур булып ялбырлап торған. □ Пышный, пушистый. Кәлтә сәс. Кәлтә ҡойроҡ төлкө. ■ Арғымаҡтар .. киң кукрәкле, бейек мундалы, кәлтә ҡойроҡло аҡбуҙ толпарға әйләнгән дә ҡуйған. Әкиәттән.
КӘЛТӘ АРБАҺЫ (Р: сноповозка; И.: large coach for sheaves; T.: demet arabası) и. диал.
Кәлтә ташый торған арба. □ Сноповозка, рыдван. Кәлтә арбаһына оҡшаған. Кәлтә арбаһы кеуек. Кәлтә арбаһы кусермәһе.
КӘЛТӘ БАУЫ (Р: свясло; И.: plait for sheaves; T.: demet bağı) u.
Көлтәне бәйләү өсөн ашлыҡ һабаҡтарынан йәки сей сыбыҡтан һ. б. бау. □ Свясло, сноповый жгут, перевясло. И Аҡйондоҙ кәлтә бауы менән иҫ киткес оҫта итеп бәйләй усмаларҙы, әйтерһең, берәй гөлләмә яһай. М. Кәрим.
КӘЛТӘ БИРГЕС (Р: сноподатель; И.: detail of threshing machine; T.: harman makinesinde demet verici detay) u. a. x.
Молотилкала һуғыу аппаратына кәлтә биреп тороусы деталь. □ Сноподатель. Кәлтә биргес ватылған. Кәлтә биргесте ремонтлау. Кәлтә биргес эргәһендә. Кәлтә биргес ҡулайлама.
КӘЛТӘ БӘЙЛӘГЕС (Р: сноповязалка; И.: sheafer; T.: demet bağlayıcı) и. а. х.
Ашлыҡты үҙе урып, үҙе кәлтә итеп бәйләүсе ҡулайлама. □ Сноповязалка. Кәлтә бәйләгес бауы. Кәлтә бәйләгес тирәһендә. Кәлтә бәйләгес алдында. ■ Элек кәлтә бәйләгестәр техника яңылығы булһа, хәҙер уларға иҫ тә китмәй. Кул көсө ҡулланмайынса ғына һалам, бесән бәйләнелә. Ыҡсым да, уңайлы ла. Экспедиция материалдарынан.
КӘЛТӘ БӘЙЛӘҮСЕ и. ҡар. көлтәсе. Кәлтә бәйләусе оҫталығы. Кәлтә бәйләуселәр ялға туҡтаған. Кәлтә бәйләуселәр, көнлөк нормаларын тултырғас, эштән туҡтаны.
646
КӨЛТӨР-КӨЛТӨР (Р.: подражание голосу тетеревов; И.: sound of lekking; T.: çalı horozu ötüşü) оҡш.
Ҡорҙар уйнағандағы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание голосу тетеревов (при их игре). Көлтөр-көлтөр итеу. Ҡорҙар көлтөр-көлтөр килә.
КӨЛТӨРЛӘҮ (көлтөрлә-) (Р.: токовать; И.: perform courtship rituals; T.: çalı horozu ötüşü) Ҡ.
Көлтөр-көлтөр килеү (ҡорҙар уйнағанда).
□ Токовать (о тетеревах при их игре). Көлтөрләп тә сыға был ҡорҙар.
КӨЛТӨРӘҮ (көлтөрә-) ҡ. диал. ҡар. дөһөрләү. Кук көлтөрәй.
КӨЛ ТУПРАҠ (Р: подзолистая почва; И.: spodosol soil; T: podzol) и. диал.
Көлһыу тупраҡ. □ Подзолистая почва. Көл тупраҡ ылыҫлы урмандарҙа була. Көл тупраҡтарҙыц агрохимик сифаты насар.
КӨЛ-ТУПРАҠ (Р: могильная земля; И.: sepulchral ground; T.: mezar toprağı) и. диал.
Сереп ергә әйләнгән ҡәбер тупрағы.
□ Могильная земля. ■ [Сурағол:] Урман йырып, ил утеп, ел йотоп, .. туғандарымдың ҡәберҙәренән бер ус ҡына булһа ла көл-тупраҡ алып ҡайтайым, тип килгәйнем. Т. Хәйбуллин.
КӘЛТӘ I (Р: сноп; И.: sheaf; T.: demet) и.
1. Урылған иген, етен, тармаларҙың (башаҡтары, һабаҡтары менән бергә) сама менән бер ҡосаҡ итеп йыйылып бәйләнгән бәйләме. □ Сноп. / Сноповый. Бойҙай көлтәһе. һоло көлтәһе. Киндер көлтәһе. Тарма көлтәһе. Ун кәлтә арыш. Етен көлтәһе. Бәйләнгән кәлтә. Йыйылған кәлтә. Кәлтә өйөу. Кәлтә ташыу. Көлтәләрҙе эҫкерткә һалыу. ■ Көлтәләрҙән ҙурат ҡуйылды, ҙураттарҙан кәбән ҡойолдо. М. Кәрим.
2. кусм. Бер бәйләм итеп йыйылған үҫемлектәр, сәскәләр шәлкеме, усма. □ Пучок, связка, букет. Бер кәлтә сәскә.
3. кусм. Берәй сығанаҡтан таралған бик көслө нур, сатҡы, ут һ. б. □ Сноп, пучок (света, лучей, огня). Нур көлтәһе. Яҡтылыҡ көлтәһе. Ут (ялҡын) көлтәһе.
♦ Кәлтә шикелле <ергә> ауыу (йәки йығылыу) бөтә кәүҙә менән ҡаты итеп
йығылыу. □ Как подкошенный сноп (падать, свалиться). Тик торғандан кәлтә шикелле ауҙы ла китте, әллә берәй ауырыуы бармы икән?
КӘЛТӘ II (Р: пышный; И.: bushy; T: gür) с.
Ҙур булып ялбырлап торған. □ Пышный, пушистый. Кәлтә сәс. Кәлтә ҡойроҡ төлкө. ■ Арғымаҡтар .. киң кукрәкле, бейек мундалы, кәлтә ҡойроҡло аҡбуҙ толпарға әйләнгән дә ҡуйған. Әкиәттән.
КӘЛТӘ АРБАҺЫ (Р: сноповозка; И.: large coach for sheaves; T.: demet arabası) и. диал.
Кәлтә ташый торған арба. □ Сноповозка, рыдван. Кәлтә арбаһына оҡшаған. Кәлтә арбаһы кеуек. Кәлтә арбаһы кусермәһе.
КӘЛТӘ БАУЫ (Р: свясло; И.: plait for sheaves; T.: demet bağı) u.
Көлтәне бәйләү өсөн ашлыҡ һабаҡтарынан йәки сей сыбыҡтан һ. б. бау. □ Свясло, сноповый жгут, перевясло. И Аҡйондоҙ кәлтә бауы менән иҫ киткес оҫта итеп бәйләй усмаларҙы, әйтерһең, берәй гөлләмә яһай. М. Кәрим.
КӘЛТӘ БИРГЕС (Р: сноподатель; И.: detail of threshing machine; T.: harman makinesinde demet verici detay) u. a. x.
Молотилкала һуғыу аппаратына кәлтә биреп тороусы деталь. □ Сноподатель. Кәлтә биргес ватылған. Кәлтә биргесте ремонтлау. Кәлтә биргес эргәһендә. Кәлтә биргес ҡулайлама.
КӘЛТӘ БӘЙЛӘГЕС (Р: сноповязалка; И.: sheafer; T.: demet bağlayıcı) и. а. х.
Ашлыҡты үҙе урып, үҙе кәлтә итеп бәйләүсе ҡулайлама. □ Сноповязалка. Кәлтә бәйләгес бауы. Кәлтә бәйләгес тирәһендә. Кәлтә бәйләгес алдында. ■ Элек кәлтә бәйләгестәр техника яңылығы булһа, хәҙер уларға иҫ тә китмәй. Кул көсө ҡулланмайынса ғына һалам, бесән бәйләнелә. Ыҡсым да, уңайлы ла. Экспедиция материалдарынан.
КӘЛТӘ БӘЙЛӘҮСЕ и. ҡар. көлтәсе. Кәлтә бәйләусе оҫталығы. Кәлтә бәйләуселәр ялға туҡтаған. Кәлтә бәйләуселәр, көнлөк нормаларын тултырғас, эштән туҡтаны.
646